Adabiyot toshkent – 2022 10

LOYIHA
Guruhlarda ishlang. Markaziy Osiyoning XIV–XIX asrning ikkinchi 
yarmidagi taraqqiyoti tendensiyalaridan birini ajratib oling va uning ada-
biyotga ta’sirini misollar yordamida ochib bering. 

---

90
!
!
ALISHER NAVOIY (1441–1501): 
“XAMSA”. “SADDI ISKANDARIY” 
DOSTONI
Mavzuni oʻrganish jarayonida:
– “Saddi Iskandar” dostonidagi asosiy obrazlar va ramzlarni 
tahlil qilamiz;
– Alisher Navoiy haqidagi bilimlarimizni umumlashtiramiz.
Eslang:
Alisher Navoiy siymosi aks etgan qanday asarlarni o‘qigansiz yoki to­
mosha qilgansiz? Bu asarlarda Navoiy qanday inson sifatida gavdalangan?
Tahlil qiling: 
Yuqoridagi iqtiboslarni o‘qing. Alisher Navoiyning o‘zbek adabiy tili, 
adabiyoti va madaniyati ravnaqi uchun qilgan xizmati nimalarda ko‘ri­
nadi? Husayn Boyqaro nega Alisher Navoiyni Masihga o‘xshatmoqda?

 
* * *
“Turk nazmida chu men tortib alam,
Ayladim ul mamlakatni yakqalam”.
 
Alisher 
Navoiy

 

 
* * *
“Alisherbek naziri yo‘q kishi edi. Turkiy til bila 
to she’r aytubturlar, hech kim oncha ko‘p va xo‘b 
aytqon emas. ... Ahli fazl va ahli hunarg‘a Alisherbek-
cha murabbiy va muqavviy ma’lum emaskim, hargiz 
paydo bo‘lmish bo‘lg‘ay”.

 
Zahiriddin Muhammad Bobur

 

 
* * *
“Mir Alisher turk tilining o‘lgan jasadig‘a Masih 
anfosi bila ruh kiyurdi”.
 

Husayn 
Boyqaro
Alisher Navoiyning
rassom Mahmud Muzahhib 
ishlagan portreti, XVI asr

---

91
Navoiy merosi
Alisher Navoiy o‘zidan ulkan adabiy va ilmiy meros qoldirgan. Uning 
jami 22 ming baytdan ziyod g‘azal, ruboiy, qit’a, tuyuq va boshqa jan-
rlardagi lirik asarlari Navoiyning o‘zi tartib bergan to‘rt kitobdan iborat 
“Xazoyin ul-maoniy” (“Ma’nolar xazinasi”) majmuasiga jamlangan. De-
vonning har bir kitobiga inson umrining fasllariga mos ravishda nom be-
rilgan. Navoiyning fors tilida Foniy taxallusi bilan yozgan she’rlari alohida 
“Devoni Foniy”ga yig‘ilgan.
Navoiyning eng yirik epik asari – “Xamsa” besh dostonni o‘z ichiga 
oladi.
Navoiyning tasavvufiy qarashlari, inson, tabiat va hayot haqidagi fik-
rlari qushlar tili va sarguzashtlari orqali majoziy tarzda “Lison ut-tayr” 
(“Qush tili”) dostonida bayon qilingan. “Arba’in” (“Qirq hadis”) asarida 
esa Muhammad (s.a.v.) hadislari she’riy yo‘l bilan sharhlangan. 
Mutafakkir o‘zigacha yashagan va zamonasining mashhur kishilari 
hayoti haqidagi qimmatli ma’lumotlarni, hayotiy kuzatishlari va tajribasi-
ni “Majolis un-nafois” (“Nafis majlislar”) asarida umumlashtirilgan. Uning 
tilshunoslik, adabiyotshunoslik hamda tarixga oid asarlari ham adabiy 
san’at, milliy madaniyat taraqqiyotida muhim ahamiyat kasb etgan.