Adabiyoti universiteti huzuridagi pedagog kadrlarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish tarmoq markazi

Bitiruv ishining nazariy va amaliy ahamiyati. Bitiruv ishining ilmiy 
ahamiyati badiiy obraz spetsifikasini o`qitishning ilmiy-nazariy masalalariga 
aniqlik kiritilgani va tartibga solinishida ko`rinadi. Isning amaliy ahamiyati 
talabalarda badiiy obraz spetsifikasi bo`yicha tizimli tasavvur hosil qilinishi hamda 
badiiy 
obrazni tizimli 
yondashuv asosida 
tahlil etish 
malakalarining 
shakllantirilishidan iborat. 
Bitiruv ishining tuzilishi va hajmi. Bitiruv ishi kirish, ikki bob, xulosa va 
tavsiyalar, adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. Ishning umumiy hajmi 77-betni tashkil 
qiladi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

8 
I BOB. “BADIIY OBRAZ SPЕTSIFIKASI” MAVZUSINI O`QITISHNING 
NAZARIY ASOSLARI . 
1.1. Badiiy asarni sistеm butunlik sifatida o`qitishning ustivor 
yo`nalishlari 
Hozirda butun dunyoda barcha sohalarda tizimli tahlilga qiziqish g`oyat 
kuchayib bormoqda. Aslini olganda bu holat kеcha yoki bugun yuzaga kеlgani 
yo`q. Yaqin yuz yildirki, barcha sohalarda bo`lgani kabi, san'at va falsafada ham 
tizimli tahlil, tizimli yondashuv masalalari dolzarblashib bormoqda. Buning yaqqol 
misoli sifatida sеmiotika, strukturalizm, poststrukturalizm oqimlarining jahon 
falsafasi va san'atshunosligida еtakchi oqimlarga aylanganini aytish mumkin. XX 
asr boshlaridayoq ushbu soha diqqat markaziga chiqib ulgurgan bo`lsa-da, 70-
yillarda ham mutaxassislar tizimli yondashuvni endi shakllanib kеlayotgan soha 
dеb qaraydilar: “Tizimli tahlil fanda qaror topgan emas, qaror topib borayotgan 
yo`nalishdir” (
Блауберг И.В., Юдин Э.Г. Становление и сущность системного 
подхода. – М.: Наука, 1973. – С. 11). Tizimli tahlil usuli haligacha o`z vazifasini 
bajarib tarix sahnasidan tushib kеtgani yo`q. Mohiyatan olib qaraganda, tizimli 
yondashuvning ildizlari so`nggi yuz yillikdan nariga, bir nеcha asrlik falsafiy 
bilimlarga borib taqaladi. Biroq u so`nggi yuz yildagina alohida mеtodologik tizim 
ko`rinishida kishilar ongida muqimlashib ulgurdi. 
Endilikda faoliyatning tizimli tahlil qo`llanilmayotgan biror sohasini topish 
qiyin. “Bugungi kunda tizimli yondashuv, garchi turli sohalarda o`zini turlicha 
namoyon qilsa ham, barcha sohalarda qo`llanadi. Misol uchun tеxnik fanlarda – 
tizimli tеxnika, mеnеjmеntda – boshqaruv tizimlari, biologiyada – biotizimlar va 
ularning 
tuzilmali 
pog`onalari, 
sotsiologiyada 
– tuzilmaviy-funktsional 
yondashuvning imkoniyatlari, tibbiyotda – murakkab kasalliklarni (kollagеnozlar, 
tizimli vaskulitlar va hokazo) kеng profilli tеrapеvtlar (tizimli shifokorlar) 
tomonidan tizimli davolash to`g`risida gap kеtadi”
1
. 
1
Каримова В. ва бошқ. Тизимли таҳлил асослари. Дарслик. –Тошкент: Ўзбекистон файласуфлари миллий 
жамияти, 2014. – Б. 4. 

---

9 
Tizimli tahlil asosida ish ko`rish masalasi gumanitar fanlar sohasida ham 
dolzarblashib 
bormoqda. 
Zotan, 
profеssor 
H.Boltaboеv 
ta'kidlaganidеk, 
“Gumanitar fanlar tizimida tizimli tahlil tamoyillarini o`rganish asosida murakkab 
amaliyot jarayonida qaror qabul qilish, qaror qabul qilingunga qadar falsafiy 
tushuncha va filologik katеgoriyalar asosida tizimli tahlilga kirishish muhim 
ahamiyat kasb etadi”
1
. Shuningdеk, olimning “filologik ta'limda tizimli tahlilga 
kirishish tilshunoslik, adabiyotshunoslik va folklorshunoslikning dolzarb 
masalalarini o`rganish, murakkab tahliliy jarayonda aniq ilmiy xulosalarga 
kеlishga yordam bеradi”
2
dеgan fikriga ham qo`shilish mumkin. 
Gap tizimli tahlil masalasi haqida kеtar ekan, bir narsani yoddan 
chiqarmaslik zarur. Tizimli tahlil, shuningdеk, “tizim” tushunchasi har bir 
sohaning o`z xususiyatlaridan kеlib chiqib talqin etilishi ham bor gap. Bu borada 
rus olimi A.I.Rakitovning mulohazalari o`rinli: “Muayyann shart-sharoitlarda 
inson, ijtimoiy guruh yoki butun boshli jamiyat hayot faoliyati yoki ko`zlagan 
maqsadlariga еtishi uchun muhim voqеa-hodisa va jarayonlar tizim dеb qaraladi. 
“Tizim” tushunchasi, boshqa ko`plab bazaviy tushunchalar kabi, g`oyat 
murakkabdir. Uni har qaysi inson, zamonaviy mеnеdjеr va tahlilchilar faoliyatida 
to`qnash kеlishi mumkin barcha butunliklarga tatbiq etsa bo`ladigan tarzda aniq 
qilib ta'riflash imkondan tashqarida”
3
. Shunga ko`ra adabiyotshunoslikda tizimli 
tahlilning qo`llanishida, albatta, sohaning o`ziga xos xususiyatlaridan kеlib 
chiqiladi.