Adabiyotlar rshyxati


Download 0.73 Mb.
bet88/93
Sana21.04.2023
Hajmi0.73 Mb.
#1369888
TuriСеминар
1   ...   85   86   87   88   89   90   91   92   93
Bog'liq
umum.psix

Мунозарали савол. Хаёлнинг ыандай вазифалари мавжуд?


Эътибор беринг! Хаёлнинг психик жараён сифатидаги биринчи ва муъим вазифаси шундан иборатки, у меънатни бошламасдан олдин унинг натижасини тасаввур ыилиш имкониятини беради. Хаёл меънатнинг фаыат сщнгги натижасинигина эмас (масалан, битказилган тайёр маъсулот сифатидаги стол), балки меънатнинг оралиы маъсулотларини (мазкур ъолда столни ясаб битказиш учун тайёрланадиган деталларни ъам) тасаввур ыилиш имкониятини беради. Бинобарин, хаёл одамга фаолият жараёнида меънат маъсулотларининг охирги ёки оралиы психик моделларини ъосил ыилиш йщли билан йщл-йщриы кщрсатади. Бу эса меънат маъсулотларини нарсалар сифатида гавдалантиришга ёрдам беради.


Муаммо. Хаёлнинг тафаккур билан ыандай боьлиылиги бор?


Диыыат ыилинг! Хаёл тафаккур билан махкам боьлангандир. Хаёл ъам тафаккур сингари, келажакни олдиндан кщриш имкониятини бе­ради. Тафаккур билан хаёл щртасидаги умумийлик ъамда улар щртасидаги фарылар нималардан иборат? Хаёл тафаккур сингари, Мунозарали вазиятда, яъни масала ечишнинг янги усулларини ыидириб топишда юзага келади. Тафаккур сингари хаёл шахснинг эътиёжларига асосланади. Эътиёжларни ыондиришнинг реал жараёнидан олдин эътиёжларни ыондиришнинг сохта, хаёлий жараёни содир бщлади, яъни бу эътиёжларнинг ыондирилиши мумкин бщлган вазиятни жонли, ёрыин тасаввур жараёнларида амалга ошириладиган намоёнликни олдиндан акс эттириш ёрыин тасаввурлар тарзида ва конкрет-образ шаклида содир бщлади. Шунинг билан бир пайтда тафаккур жараёнларида олдиндан акс эттириш оламни умумлаштириб, воситали тарзда билиш имконини берувчи тушунчалар билан ишлашда содир бщлади.
Шундай ыилиб, фаолият бошланадиган Мунозарали вазиятда шу фаолиятнинг натижаларини онг билан кщра билишнинг иккита системси ташкил ыилинган образлар (тасаввурлар) системаси ва ташкил ыилинган тушунчалар системаси бордир. Образларни танлаш имконияти хаёлнинг асосида, тушунчаларни янгича ыщшиб уйгунлаштириш эса тафаккурнинг асоси­да бщлади. Кщпинча мана шундай иш бирданига «икки ыават» да амалга ошади, чунки образлар ва тушунчалар системаси щзаро махкам боьлиыдир. Масалан, ъаракат усули ъаракатнинг ыандай амалга оширилиши ъаыидаги ёрыин тасаввурлар билан| органик равишда ыщшилиб кетган мантиыий мухокама юритиш орыали амалга оширилади.
Тафаккур ва хаёлнинг щхшаш ъамда фарыланувчи томонларини ыараб чиыар эканмиз, муаммоли вазият оз ёки кщп ноаниылик билан характерланиши мумкинлигини кщрсатиб щтиш лозим. Масаланинг дастлабки маълумотлари, аниы бщлса, масалани ечиш йщлининг моъияти тафаккур ыонунларига кщпроы тобе бщлади. Агар муаммоли вазият кщп жиъатдан щзининг ноаниылиги билан ажралиб турса, дастлабки маълумотларни аниы таълил ыилиш жуда ыийин бщлса, бундай ъолда хаёл механизмлари ишга тушади. Масалан, дастлабки маълумотларнинг бирмунча ноаниылиги ёзувчининг ишига таъсир ыилади. Адабий ижодда фантазиянинг роли шу ыадар катталиги бежиз эмас. Ёзувчи хаёлида щз ыаърамонларининг таыдирларини кузатади. Ёзувчига конструктор ёки инженерларга ыараганда ниъоят даражада катта ноаниылик билан иш олиб боришга тщьри келади, чунки инсон психикаси ва хатти-ъаракатларининг ыонуниятлари физика ыонуниятларига ыараганда кщп жиъатдан мураккаб ъамда анча камроы маълумдир.
Муаммоли вазият характерланадиган турли шароитларга боьлиы равишда айнан бир масаланинг щзи ъам хаёлнинг ёрдами билан, ъам ыатъий тафаккур билан ечилиши мумкин. Вазиятнинг ноаниылиги ниъоятда катта бщлганда, яъни билиш шу даражага келганда хаёл ишлай бошлайди, деб хулоса чиыаришга асос бордир. Вазият ыанчалик одатдагидек, аниы ва маълум бщлса, фантазия учун шунчалик кам щрин ыолдиради. Щз-щзидан кщриниб турибдики, асосий ыонунлари маълум бщлган сохадаги ъодисалар учун хаёлдан фойдаланишга ъеч ыандай хожат йщыдир. Бироы вазият ъаыида жуда тахминий маълумот бщлса, аксинча, тафаккур ёрдами билан жавоб топиш ыийин бщлади. Бу ерда фантазия щз щрнини эгаллайди.
Хаёлнинг ыиммати шундан иборатки, у ъатто тафаккур учун керак бщлган зарур билимлар бщлмаган жойда ъам бирор ыарорга келиш ъамда муаммоли вазиятдан чиыиш имконини беради. Фантазия тафаккурнинг ыандайдир босыичларидан «сакраб щтиш» ва ъар ъолда сщнгги натижани тасаввур ыилиш имконини беради. Аммо муаммони ечиш йщлининг кучсиз томони ъам худди мана шундадир. Масала ечишнинг фантазия томонидан белгиланган йщли кщпинча етарли даражада аниы ва ыатъий бщлмайди. Бироы, муъитда етарли бщлмаган маълумотлар билан яшаш ва ъаракат ыилиш зарурати кишида хаёл аппартининг пайдо бщлишига олиб келди. Ваъоланки, атрофимизни щраб олган оламда щрганилмаган сохалар ъамиша ыолар экан, бу хаёл аппарати ъамма ваыт фойдали бщлади.



Download 0.73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   85   86   87   88   89   90   91   92   93




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling