Adam Smitni "xalqlar boyligi"

(Birinchi vazir mamlakatdagi muxim ishlarni, kundalik muammolarni xal kilgan, raiyat axvolini kuzatgan, viloyatlardan olingan xosil, solik, ulponlarni taksimlagan,
Ikkinchi vazir sipox vaziri xisoblanib, sipoxiylarni maoshlari va tanxo (bu yerda – toju-taxt uchun kilgan xizmatlari evaziga beriladigan in’om ma’nosida) larni boshkargan.
Uchinchi vazir esa egasiz kolgan, ulib ketgan va kochganlarga tegishli mollarni, kelib-ketayotganlar, savdogarlar mol-mulkidan olinadigan zakot va bojlarni, mamlakat chorvasini boshkarib, bularning barchasi tuplangan daromadlarni omonat tarzida saklagan. Agar goyib bulganlar va vafot etganlarning mol-mulki bulsa, ularni uz merosxurlariga topshirgan.
To’rtinchi vazir saltanat ishlarini yurituvchi vazir bo’lib, u saltanatdagi jami idoralarning kirim-chikimlari, xazinadan sarf kilingan xarajat, xatto otxona va saroydagi boshka jonzodlarga kilingan xarajatlardan ogox bo’lib borgan. Vazirlar Devonbegiga buysingan.)

Ulug’bek davridagi islohotlar

(Eski chaqalarni yangisiga almashtirib, ichki savdoning mayda mis pullarga bo'lgan talabini qondirish uchun u bir vaqtning o'zida Buxoro, Samarqand, Qarshi, Termiz, Toshkent, Shohruhiya va Andijon shaharlarida zarbxonalar tashkil etib, bir xil vazndagi salmoqli fuluslarni zarb ettirib, muomalaga kiritdi. Eski chaqalar qisqa vaqt davomida yangi pullarga almashtirilib olingach, mis pullar zarbini markazlashtirish maqsadida boshqa shaharlardagi zarbxonalarga barham berildi.
Ulug'bek ko'proq davlat arbobi sifatida emas, bunyodkor inson, yuksak zehnli olim sifatida mashhurdir. Uning dong'i dunyoga ketgan, astronomiya, tarix ilmlariga oid asarlari mavjud. Masalan,Ulug'bek hukmronligi davrida g'alla g'aram qilinmasdan avval soliq to'plash qat'iyan man' etilgan. Yana bir muhim masala shuki, soliqlarni yig'ish paytida soliqchilar dehqon, chorvador yoki bog'bonga nisbatan zug'um o'tkazmasligi, jismoniy kuch ishlatmasligi va ishni urush-janjalgacha olib bormasligi zarur qilib qo'yilgan)
Alisher Navoiy asarlaridagi iqtisodiy g’oyalarning mohiyati
(A.Navoiy feodalizm davrida, feodalizm jamiyatida dehqon mehnatining katta ahamiyat kasb etishini va mavjud jamiyat dehqon mehnati ustiga qurilganligini e'tirof etadi. Navoiy qishloq xo'jaligining rivojlanishi mamlakat qudratini oshirishda katta ahamiyat kasb etadi degan o'ta ilg'or fikrni ilgari suradi. A.Navoiy jamiyatda muhim tabaqa bo'lgan savdogarlarning o'zini ham ikki guruhga bo'ladi. Birinchi guruh - chet el bilan savdo aloqalari olib boruvchi savdogarlar guruhi. Ikkinchi guruh - mamlakat ichkarisidagi olibsotarlar guruhi. Alisher Navoiy hazratlari o'z asarlarida iqtisodiyotning ravnaqi inson manaviyatining kamoloti bilan uyg'unligini takror-takror qayd etganlar)
Zahiriddin Muhammad Boburning iqtisodiy g’oyalari
(soliq siyosatiga katta o'rin berilgan. Zakot to'g'risidagi katta kitob» da esa o'sha davrdagi soliq, uning turlari to'g'risida qimmatli fikrlar bildiriladi. Boburning «Mubayyin» asari to'la ravishda qonunlar va iqtisodiy masalalarga bag'ishlangan. Asarning nomi ham «qonunlar izohi» ma'nosiga ega. Agar erdan ikki hosil olsang, xirojni ham ikki marta to'la», deb yozadi Bobur. Xiroj, ya'ni er solig'i ikki toifaga bo'lingan: muqassam va muvazzar. Birinchisi, olingan hosilning miqdoriga bog'liq bo'lib, uchdan birdan-yarimgacha teng bo'lgan, ikkinchi esa, soliq solinadigan erning maydoniga bog'liq ravishda olingan.)
«Akbarnoma» mohiyati va ahamyati
(boʻlinishi, soliq va boshqadan keladigan tushumlar, dinlar, hindlarning dunyoqarashi va boshqa haqidagi maʼlumotlarni oʻz ichiga oladi. Uchinchi jild „Oyini Akbariy“ („Akbar qonunlari“) nomi bilan mustaqil asar sifatida ham mashhur. Muallif vafotidan soʻng Akbar hukmronligining soʻnggi davrlari yozilmay qolgan. Ammo, keyinchalik bu davrlar „Akbarnoma“ asosi (tartibi)da yoritiladi (unda voqealar yilma-yil bayon etiladi boburiylardan Akbar topshirigʻiga koʻra uning vaziri va yaqin safdoshi Abulfazl Allomiy tomonidan 1589-1601-yillarda yozilgan. „Akbarnoma“ 3 jilddan iborat. Birinchi jildida Akbarning tugʻilishi, uning shajarasi hikoya qilinadi, Bobur, Humoyun davrida Afgʻoniston va Shimoliy Hindistonda yuz bergan siyosiy vaziyat tasvirlanadi. Bulardan tashqari Akbar hukmronligining ilk 17 yili (1556-72)da roʻy bergan voqealar bayon etiladi. Ikkinchi jild Hindiston va Shimoliy Afgʻoniston tarixini (1573-1601/02 yil), uchinchi jild esa Akbar shaxsi, uning saroyi, boburiylar saltanatining tuzilishi, mamlakatning maʼmuriy) va u „Taqmilaiy Akbarnoma“ nomi bialn tarixga kiradi. „Akbarnoma“ga qoʻshimcha qilingan soʻnggi qismlari muallifi aniq maʼlum emas)
Temuriylar davridagi iqtisodiy islohotlar
(Amir Temur (1336-1405) davlat va iktisodiyotni boshkarishda uziga xos maktab yaratgandi. Soxibkiron davlatida devoni buzurg (bosh vazir)dan tashkari xar bir viloyatda Devon deyiluvchi boshkarma bulgan. U davlatning butkul ishlarini: solik yigish, tartib saklashni, ijtimoiy binolar – bozorlar, xammomlar, yullar, suv inshootlari tarmoklarini nazorat kilardi. Xalkning xulk axloki kuzatib turiladi. Uning xodimlari vakti-vakti bilan surok, tekshirish taftish va tergov ishlarini olib borishardi. Ayniksa, toshu-tarozu tugriligi, odil baxo tekshirilgan, kallob va tovlamachilar kat’iy jazolangan, eng muximi bu ish tuppa-tugri bozorda, xalk oldida amalga oshirilgan. Savdogarlarga olib kelingan mol ustiga 10 foiz narx kuyish mumkin bulgan. Temur saltanatini idora kilish uchun turli vazirlar faoliyat kursatgan. Shunday vazirlardan birinchisiga yer soliklari, boj, ulpon-solik undirish xamda mirshablik yumushlarini boshkarish yuklatilgan. Bu vazir mamlakatdagi muxim ishlarni, kundalik muammolarni xal kilgan, raiyat axvolini kuzatgan, viloyatlardan olingan xosil, solik, ulponlarni taksimlagan)
Merkantilizm ta’limotining mazmuni va uning bosqichlari, umumiylik va farqlari nimadan iborat?
(