Adamlardıń turmıs dárejesi statistikası

Dáramatlar teńsizligi jáne onıń dárejesin anıqlaw
Dúnyadaǵı barlıq mámleketler xalıq jan basına tuwrı keletuǵın ortasha dáramatlar dárejesi menen bir-birinen keskin parıq etedi. Bul túrli mámleketler xalqınıń dáramatları dárejesi ortasında teńsizlik bar ekenligin ańlatadı. Usınıń menen birge bólek alınǵan mámleketler xalqınıń túrli qatlam hám gruppaları ortasha dáramatları dárejesinde de parq ámeldegi boladı. Mámlekettiń ekonomikalıq rawajlanıwı dárejesi de dáramatlarındaǵı ayırmashılıqlardı jónge salıw etpeydi. Dáramatlar qatlamlarǵa bóliniwin anıqlawdıń kóbirek qollanılatuǵın kórsetkishlerinen bir ditsel koefficiyenti esaplanadı. Bul kórsetkish 10% talay joqarı támiyinlengen xalıq ortasha dáramatları hám 10% eń kem támiyinlengenler ortasha tabısı ortasındaǵı koefficientti ańlatadı. Jalpı paydanıń xalıq gruppaları ortasında bólistiriliwin xarakterlew ushın xalıq dáramatları teńsizligi indeksi (Djini koefficiyenti) kórsetkishi qollanıladı. Bul kórsetkish qanshellilik úlken bolsa, (yaǵnıy 1, 0 ge jaqınlashsa) teńsizlik sonsha kúshli boladı. Jámiyet aǵzaları dáramatları teńlesip barǵanda bul kórsetkish 0 (nol ) ga ıntıladı. Ózbekstanda social siyasattiń tiykarǵı baǵdarları.
Mámlekettiń social siyasatı tiyisli oraylasqan dáramatlardı siyasiy gruppalasqan salıq salıw jolı menen qáliplestiriw jáne onı byudjet arqalı xalıq túrli gruppaları ortasında qayta bólistiriwden ibarat. Mámleket dáramatlardı qayta bólistiriwde social tólewler menen birge bazar bahaların ózgertiw (mısalı, fermerlerge bahalardı kepillik beriw) hám is haqısınıń eń kem dárejesin belgilew usıllarınan paydalanadı. Xalıq dáramatları jáne onıń quramı. Adamlardıń turmıs dárejesi jáne onıń kórsetkishleri.
Xalıq dáramatları delingende olardıń málim waqıt aralıǵinda (mısalı, bir jılda ) pul hám natural formada alǵan dáramatları muǵdarı túsiniledi.
Xalıq tutınıw dárejesi tuwrıdan-tuwrı olardıń dáramatları dárejesine baylanıslı boladıki, bul dáramatlardıń adamlardıń turmıs dárejesindegi rolin belgilep beredi. Xalıq pul dáramatları mıynet haqı, isbilermenlik iskerliginen alınatuǵın dáramat, pensiya, pensiya, stipendiya formasındaǵı barlıq pul tushumlarini, múlkten procent, devidend, renta formada alınatuǵın dáramatlardı, qımbatlı qaǵazlar, kóshpelis múlk, awıl xojalıq ónimleri, ónermentshilik buyımların satıwdan hám hár túrlı xızmetler kórsetiwinen kelip túsetuǵın dáramatlardı óz ishine aladı. Jámiyet aǵzaları dáramatları dárejesi olar turmıs párawanlıǵınıń zárúrli kórsetkishi esaplanıp, usınıń menen birge bólek adamlardıń dem alıwı, bilim alıwı, sog'ligini saqlawı, eń zárúr mútajliklerin qandırıwı múmkinshiliklerin belgilep beredi. Xalıq dáramatları dárejesine tikkeley tásir kórsetiwshi faktorlar arasında mıynet haqınan tısqarı usaqlap satıw baha dinamikası, qarıydarlıq bazarınıń tovarlar menen toyınǵanlıq dárejesi sıyaqlılar zárúrli orın tutadı. Insan mútajliklerin túrli taypaǵa tiyisli mińlaǵan xalıq arqalı úyrengen alımMaslouinsonningbirinshi náwbette qorni toq bolıwı kerek, degen juwmaq kelgen. Ilimpazlar insanlardıńo'zkuchlarini qayta tiklewi ushın barlıq zárúr bolǵan elementlerin jetkilikli dárejede támiyinleydiganoziq-awqat tovarları tutınıwınıń normaların esaplab shıqqan. Statistikalıq maǵlıwmatlargaqaraganda, respublika xalqı nan hám nan ónimlerin, ósimlik mayı sıyaqlı ónimlernibelgilangan normalardan kóp tutınıw eter eken, lekin olar tutınıwın dinamiko'rganishkamayish tendensiyasini kórsetip atırǵan bolsa, da. Usınıń menen bir waqıtta xalıq sút vasutmahsulotlarini, máyekti, miywelerdi, ásirese balıq hám balıq ónimlerin belgilengenme'yorlardan talay kem tutınıw eter eken. Xalıqtıń azıq-túlik ónimleri tutınıwın statistikalıq úyreniw, sondaymahsulotlarning Respublikada islep shıǵarıw muǵdarınıń ózgeriwi menen birgelikteolibboriladi. Ekenin aytıw kerek, húkimetimizning xalıqtı nan hám nan ónimleri menen ǵárezsiz támiyinlewmaqsadida qılıp atırǵan háreketleri nátiyjesinde (egiletuǵın jer maydanın kóbeytiw, sortlarıniyaxshilash menen hasıldarlıqtı hám sapanı asırıw ) biyday jetistiriw kópaymoqda. Xalıqdaromadlari kóbeygen tárepke sapalı hám qımbatliroq azıq-túlik ónimlerin satıp alınǵan zat qilaboshlaydi. Ózbekstan xalıq sanı 1991-2017 jıllarda 56, 0 % ga kóbeyip, házir 33 millionkishigayetibqoldi, lekin xalıq sanına salıstırǵanda xalıq dáramatları joqarı pátler menen kóbeygenligi sebepli, olardıń gósh hám gósh ónimleri, sút ónimleri, miyweler tutınıwına etkenxarajatlariko'payib barıp atır. Mámleketimizde awıl xojalıǵına úlken itibar berilip fermerlikfaoliyatinirivojlantirish ushın mámleket tárepinen úlken jeńillikler berildi. Fermer xojalıqlarıgayermaydonlari 50 jıl múddetke kireyge berildi. Olar jańa texnika hám texnologiyalarbilanta'minlash ushın banklerden jeńillikli kreditler beriw hám lizing jolǵa qoyıldı. G'allamaydonlari keńeytirildi. Jerlerdiń melirativ jaǵdayın jaqsılaw olardıń ónimliliginioshirish boyınsha byudjetten aqshalar ajıratıldı. Awıl xojalıq ónimlerningyangitezpishar, zúráátli sortları jaratıldı. Nátiyjede awıl xojalıq ónimlerdi jetistiriwko'paydi. Awıl xojalıq ónimlerin jetistiriw barlıq túrleri boyınsha keminde 2 barobardanko'proq kóbeygen. Ásirese dán egin maydandıń kóbeyiwi hám zúráátliliginingortishinatijasida dán ónimleri jetistiriw 2016 - jılda 1990 jılǵa salıstırǵanda 4 esegeko'paygan. Sonıń menen birge, bul dáwirde kartoshka jetistiriw 8, 5 esege, mıywe hám palız eginleri jetistiriw4, 0 eseden kóbirekke, máyek tayarlaw 5, 0 esege, gósh hám sút tayarlawesaqariyib2 barobarga kóbeygen. 2016 jılda awıl xojalıq ónimlerinen joqarı ónim alınǵanbo'lib, 8 million 261 mıń tonna g'alla, 3 million tonnaǵa jaqın kartoshka, 131 million tonnadanortiqsabzavot hám palız ónimleri tayarlanǵan. Xalıqtıń azıq-túlik ónimleri tutınıwı menenbir waqıtta, nooziq-awqat ónimleri tutınıwı da uyreniledi. Ásirese, bundaaholiningmadaniy - xojalıq zárúriyatın qandiradigan tovarlar muǵdarı kóbeyip barsa, turmıstarziningyaxshilanib baratırǵanlıǵın ańlatadı. Sol sebepli hár bir shańaraqqa yamasa 1000 kisi esabıgato'g'ri keletuǵın televizorlar, muzlatkichlar, jeńil mashinalar, kir yuvush mashinaları kabitovarlarning tuwrı keliwi anıqlanadı. Bul kórsetkishtiń ózgeriwi xalıqtıń turmıs dárejesin ańlatadı. Mına nárseni ayrıqshata'kidlash kerekki, ǵárezsizliktiń dáslepki jıllarında Ózbekstan ekonomikası bir tárepleme, tek paxta sheki onimsin bólekan qayta islewge mólsherlengen bolıp, xalıq mútajligi ushıntayyor ónimlerdiń kóp bólegi shetten keltirilar edi. Sol dáwirde Ózbekstandaiste'molqilinayotgan kiyim - kesheklarning 25 %, trikotaj buyımları hám sabaq gezlemening30% danko'prog'i, poyafzalning derlik 50 % shetten keltirilar edi. 1 Sol sebepli hamHúkimetimizo'z iskerligi basıdanoq respublikamizning xalıq tutınıwı buyımları tárepinen bundayqaramliginitugatish ushın sharayatlardı jaratılıwma úlken itibar qaratdı. Nátiyjede Ózbekstanmustaqillikyillarida ( 1990 -2016 jıllar ) jeńil sanaat ónimleri islep shıǵarıw 4, 6 retko'paydi. Házirgi waqıtta toqımashılıq sanaatı kárxanaları sanı 2200 den kóbirek bolıp, olar zamanagóyjihozlar menen úskenelestirilgen. Ózbekstan sanaatı ǵárezsizlik jıllarında ulıwma jańa ónimlerishlab shıǵarıwdı ózlestirdi.. Usınıń menen bir waqıtta xalıq dáramatlarınıń asıp barıwı olardıń