«Aftomatik boshqarish nazaryasi» fanidan
Download 0.94 Mb. Pdf ko'rish
|
|
I.BOB. BIR VA KO’P SIG’IMLI OBYEKTLAR 1.1 Rostlanuvchi obyektlar Berilgan vaqtda obyekt ichidagi modda yoki energiyaning qiymati sig‘im deyiladi. Demak, sig‘im obyektning yoki energiyaning yig‘ish qobiliyati va uning inersionligini ifodalaydi. Sig‘imlari qancha katta bo‘lsa, obyektga ko‘rsatilgan ta’sir natijasida rostlanuvchi kattalikning o‘zgarishi shuncha past bo‘ladi. Sig‘imlari katta bo‘lgan obyektlar sig‘imlari kichik bo‘lgan obyektlarga nisbatan turg‘unroqdir. Rostlanuvchi kattalikning qiymati o‘zgarishi bilan obyekt sig‘imi o‘zgaradi. Obyekt sig‘imining rostlanuvchi kattalikka ko‘rsatgan ta’sirini baholash uchun sig‘im koeffitsiyenti tushunchasi ishlatiladi. Sig‘im koeffitsiyenti rostlanuvchi kattalikni bir o‘lchov birligiga o‘zgartirishuchun obyektga qancha modda yoki energiya kiritish yoki undan uzoqlashtirish kerakligini ko‘rsatadi. Umuman, rostlash jarayoni modda yoki energiyani obyekt yaqinlashishi va undan uzoqlashishiga ta’sir ko‘rsatish yo‘li bilan rostlanuvchi kattalikni ma’lum bir qiymatda ushlab turishdan iborat. Rostlanuvchi obyektga kelgan modda yoki energiya qiymati obyekt tashqi rejimining sonli parametri deb ataymiz. Uning qiymati modda yoki energiyaning yaqinlashish va uzoqlashish qiymatlari ayirmasiga teng. Rostlanuvchi obyektning ichki rejimi sifatini ta’riflovchi parametr parametr rostlanuvchi obyekt xususiyatlariga muvofiq, vaqt bo‘yicha o‘zgaradi.Obyektning muvozanatda bo‘lmagan holatidagi rostlanuvchi kattaligining vaqt bo‘yich o‘zgarish tezligini ta’riflaydi. Bu bog‘lanishning umumiy ko‘rinishi quyidagi funksiya orqali ifodalanadi:Qisqa vaqt oraliqlari uchun amalda bu funksiyani chiziqli deb hisoblaydi. Sig‘im koeffitsiyentiga teskari kattaligining g‘alayonlanuvchi ta’sirlariga bo‘lgan sezgirligini ifodalaydi. Obyektning rostlanuvchi parametri bo‘yicha sig‘imi rostlanuvchi kattalik qiymati va sig‘imi koeffitsiyentlarining ko’paytmasiga teng bo’ladi:Shunday qilib, sig‘im o‘lchovi modda yoki energiyaning obyektga kirish va obyekt chiqishining o‘zgarishiga sarflangan qiymatidan iborat. Obyektga biror qiymatda modda yoki energiya kirishda obyektga ma’lum qarshiliklardan o‘tish kerak (qizitishda obyektga berilgan issiqlik oqimi termik qarshilikka uchraydi; apparatga suyuqlik berilganda oqim gidravlik qarshilikka uchraydi). Qarshilik o ‘lchovi potensiallar farqining bir o‘lchov birligiga teng bo‘lgandagi modda yoki energiyaning obyektga berilgan qiymatidan iborat. Obyektning inersionligi uning sig‘imi va qarshiligiga bog‘Iiq. Sig‘im va qarshilik qanchadir. Inersionlik O‘lchovi chiqish kattaligining doimiy tezlik bilan o‘zgarib o‘zining turg‘unlashgan holatiga yetguncha ketgan vaqtini ko‘rsatuvchi vaqt doimiysidir. Bir va ko‘p sig‘imli rostlanuvchi obyektlar mavjud. Bir sig‘imli obyekt bitta sig‘im va bitta qarshilikdan iborat. Bunday obyektlarda modda yokienergiya balansining buzilishi bir vaqtda rostlanuvchin obyektning har bir nuqtasidagi rostlanuvchi kattalikning birlamchi o‘zgarishiga olib keladi. Ko‘p sig‘imli obyektlarda o‘tish qarshiliklari bilan bo‘lingan. Bir sig‘imli obyektlar — sathni rostlovchi apparatlar, ya’ni bosim yoki sarfni saqlab turadigan quvur. Sanoatda ko‘p sig‘imli obyektlar bir sig‘imli obyektlardan ancha ko‘p ishlatiladi. Ko‘p sig‘imli obyektlarning muvozanat holatida rostlanuvchi kattalikning qiymati turli nuqtalarda turlicha bo‘ladi, muvozanat holati buzilganda esa ularda qonunlar bo‘yicha turli vaqtlarda o‘zgaradi. Oqib kirish (uzatish) tomonidagi sig‘i (iste’mol) tomonidagi sig‘imlar mavjud. Yaqinlashish tomonidagi sig‘im rostlanuvchi kattalikka ijro etuvchi mexanizmning rostlovchi organi orqali ta ’sir ko‘rsatuvchi modda yoki energiyaning xarakteristikalari bo‘yicha aniqlanadi. Sarf tomonidagi sig‘im rostlanuvchi muhit tavsiflari orqali aniqlanadi. Ba’zan sig‘imsiz obyekt tushunchasi uchraydi. Bunda juda kichik sig‘imli obyektlar nazarda tutiladi (ular uncha katta bo‘lmagan quvurlardir). Download 0.94 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|