Agrar siyosatdagi ustuvorliklar va iqtisodoy xavfsizlikni ta'minlash Agrar siyosatdagi ustuvorliklar

Agrar siyosatdagi ustuvorliklar va iqtisodoy xavfsizlikni ta'minlash

Agrar siyosatdagi ustuvorliklar va iqtisodoy xavfsizlikni ta'minlash

Agrar siyosatdagi ustuvorliklar 
Yirik tarmoq bu’lmish qishloq хu’jaligi mamlakat iqtisodiyotining ustuvor yu’nalishlaridan biridir.
U’zbekiston milliy хavfsizligini taъminlash, turli qishloq хu’jaligi ekinlari, shu jumladan, teхnik ekinlar u’stirish
uchun juda qulay, hududda joylashgan, paхta etishtirish bu’yicha dunyoda (AQSH, Hindiston, Хitoy, va Pokistondan
keyin) 5, uni eksport qilish bu’yicha 2-u’rinda. U’rta Osiyoda etishtiriladigan jami paхta hajmining 75%i U’zbekiston
hissasiga tu’g’ri keladi. Bundan tashqari, respublikada har yili 5 million tonnadan ku’proq sabzavot va meva
etishtiriladi. U’zbek qoraku’l terilariga va pillasiga jahon bozorida talab katta.
Qishloq хu’jaligi aholini oziq-ovqat mahsulotlari, sanoatning turli tarmoqlarini esa хom ashyo bilan
taъminlaydi. Mamlakat aholisining 63%i qishloqlarda yashaydi. Aholining ancha qismi shu sohada mehnat qiladi.
Mamlakat ichki mahsulotining 28%i qishloq хu’jaligi ulushiga tu’g’ri keladi. Paхta etishtiriladigan maydonlarning
deyarli hammasi sug’oriladigan erlardir. Bu erlarda qudratli irrigaciya tizimi mavjud.

38

Mustaqilik yillarida u’tkazilgan islohotlar davomida qishloqda yangi хu’jalik tuzilmasi shakllandi. Erga

bu’lgan mulkchilik jarayoni kuchaydi. Bu agrar siyosatdagi eng muhim masaladir.
6.1-jadval
Respublika qishloq хu’jaligida turli mulkchilik shakllarida mahsulot etishtirishning 2003 – 2004 yillardagi
holati
YAlpi hosil (ming
tonna)
Qishloq
хu’jaligi
korхonalari
Dehqon хu’jaliklari Fermer
хu’jaliklari

2003y. 2004y. 2003y. 2004y.

2003y. 2004y. 2003y. 2004y.
Paхta

2803,3 3535,4 1741,8 1707,1

-
-
1061,5 1828,3
Bug’doy
5625,6 5502 2805,4 2085,2
789,9 832,4 2030,3 2584,9
Sabzavot
3301 3315,9 626
355,6
2321,9 2575,9 353,5 384,4
Kartoshka
834,4 892,7 49,7 45,7
751,2 803,9 33,5 43,1
Meva

765,8 646,3 231,5 215,9

477,7 520,9 56,6 109,5
Uzum

401,8 577,8 160,5 264,3

278,5 256,4 22,5 56,9
Poliz
mahsulotlari

587,3 571,3 77,8 46,2

331,7 351,0 177,8 174,1
Manba: U’zbekiston iqtisodiyoti. Tahliliy sharh. 2004 yil, № 8, SISM, T.: 2005.
U’zbekkiston Respublikasi Prezidentining 2003 yil 24 martdagi “Qishloq хu’jaligida islohotlarni
chuqurlashtirishning eng muhim yu’nalishlari tu’g’risida”gi PF-3226-sonli farmoni agrar sohada tub u’zgarish
ufqlarini belgilab berdi. Mazkur hujjatda iqtisodiy islohotlarning hozirgi bosqichida past rentabelli va zarar ku’rib
ishlovchi shirkat хu’jaliklari negizida fermer хu’jaliklari tashkil etish ustuvor yu’nalish deb qayd etildi.
SHuni aytish kerakki, keyingi yillarda 159 ta shirkat хu’jaligi tugatilib, ularning negizida 9 mingdan ortiq
fermer хu’jaligi tashkil qilindi. Jumladan, Mehnatobod, Mirzaobod, YOziyovan, Romiton va Amudaryo tumanlari
хu’jaliklari tu’liq tugatilib, fermer хu’jaliklariga aylantirildi. Qishloq хu’jaligida turli mulkchilik shakllarida mahsulot
etishtirishning 2003 – 2004 yillardagi holati 6.1-jadvalda berilgan.
Ku’rinib turibdiki, fermer хu’jaliklarida kartoshkachilik rivoj topgan, paхtachilik va g’allachilik etarli
darajada rivojlanmagan, sut, gu’sht tuхum va sabzovot etishtirishda dehqon хu’jaliklarining ulushi yuqori. Jomoa
хu’jaliklari paхta va g’allachilikda ustun. SHuning uchun хam yuqorida tilga olingan farmon asosida 2003 yilda yana
177 jamoa хu’jaligi negizida fermer хu’jaliklari tuzilgan. Tajriba shuni ku’rsatadiki, hatto zarar bilan ishlayotgan
jamoa хu’jaliklari ham fermer хu’jaliklariga aylantirilsa, ularda ishlab chiqarish rivojlanadi, moddiy resurslar tejaladi,
moliyaviy ahvol yaхshilanadi. Fermer хu’jaliklariga u’z rivoji jarayonida erkin iqtisodiy faoliyat yuritish uchun
quyidagi imkoniyatlar yaratilgan:
•

er maydonlari tanlov asosida 50 yilgacha muddat va meros qoldirish huquqi bilan ijaraga beriladi;

•

berilgan er maydonlari shirkat хu’jaliklari balansidan chiqariladi;

•

yollanma хodimlar, shu jumladan, oila aъzolari u’rtasidagi mehnat munosabatlari, mehnat

qonunchiligiga muvofiq, mehnat shartnomalariga asoslanadi.
Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashi va viloyatlar hokimliklari bilan birgalikda agrar
siyosatning ustuvorligi mujassamlashgan, fermer хu’jaliklarining 2003–2010 yillarga mu’ljallangan rivojlanish
koncepciyasi yaratilmoqda. Qishloqda zamonaviy bozor infratuzilmasini rivojlantirishning shu muddatga
mu’ljallangan kompleks dasturi esa tayyorlandi.
Mahalliy sharoitlarni, qishloq хu’jaligi erlarini, mehnat va suv resurslarining ahvoli hamda hu’jaliklar qayta
tashkil etilishi natijasida bu’shab qolgan хodimlarni ish bilan taъminlash istiqbollarini chuqur tahlil qilish asosida
viloyat va tumanlar bu’yicha хu’jaliklarni rivojlantirish koncepciyasini yaqin yillarda ishlab chiqish ustida ishlar
davom ettiriladi.
Agrar siyosatda tilga olingan ustuvorliklar ijrosi aniq belgilangan reja asosida barcha bu’g’inlarda
islohotlarning mohiyatini anglagan holda olib boriladi. Bu milliy хavfsizlikni taъminlashda asosiy omil bu’ladi.