Agrotexnologiyalar instituti elektr energiyasi va nasos stansiyalaridan foydalanish kafedrasi

Aktinometr – to‘lqin uzunligi 0,3...4 mkm bo‘lgan to‘g‘ri quyosh radiasiyasini 
o‘lchash uchun. 
Albedometr (lat. albedo-oqlik) – quyosh va osmon yig‘indi qisqa to‘lqinlar 
radiasiyasini, sochilgan va qaytgan radiasiyasini o‘lchash uchun. 
Balansomer – fa’olli yer sirtidagi qatlamning radiasion balansni (qoldiq radiasiyasining 
intensivligini) o‘lchash uchun. 
Pirgeliometr (grekcha pyr-ogon, helios-Solnse) - to‘g‘ri quyosh radiasiyasining 
intensivligini o‘lchash uchun. 
Pirgeometr (grekcha pyr-ogon, geo-Zemlya) – yer sirtning effektiv nurlanishni, ya’ni 
xususiy nurlanish bilan atmosferaning qarama-qarshi nurlanishlar orasidagi farqini o‘lchash 
uchun. Effektiv nurlanishni o‘lchash uchun pirgeometrning qabul qiluvchi yuza navbat bilan 
osmonga va Yerga yo‘naltiriladi. Olingan kattaliklar yer sirtining effektiv nurlanishga mos 
keladi. 
Piranometr (grekcha pyr-ogon, ano-yuqorida) - qisqa to‘lqinli sochilgan, yig‘indi va 
qaytgan radiasiyasini o‘lchash uchun. 
Geliograf – Quyosh yog‘dusining davomiylikni o‘lchash uchun. 
O‘lchash asboblardan termoelektrik o‘lchash asboblar asosiy hisoblanadi: 
aktinometr, piranometr, balansomer. Bu asboblarning qabul qiluvchi yuzalarga 
aniqlanadigan radiasiya turi tushganda galvanometr bilan o‘lchanadigan elektr tokka aylanadi. 
Shuning uchun radiasiya oqimlarni aniqlashda har bir abobning galvanometr bilan juftlikdagi 
o‘tkazish koeffisiyent hisoblanadi: 
a 


(R 
K 

1000
б
 

R
г 
) 
; 
(3.17) 
bu yerda: K – o‘lchash asbobning qabul qiluvchi yuzaning sezgirligi; 
α – galvanometr bo‘linmalarning mikroamperlardagi qiymati, 
10
-6
A; 
R
b
 va R
g
 –galvanometrdagi termoelektr batareya va hoshiyalarning 
qarshiliklari. 
Qayd qilingan tavsiflari asbobning sinov guvohnomada kursatiladi. 

---

а) 
а) 
б) 
а) 
б) 
3.7-rasm: SMR11 - Kipp & Zonen piranometr (a). 
SMA11 - Kipp & Zonen albedometr (b) 
25 
а) 
3.5-rasm: Aktinometr (a). Ongstrem piranometri (b) 
3.6-rasm: Yanishevskiy piranometr (a). 
Savinov-Yanishevskiy pirgeometrning iabul qiluvchi qism (b) 
б) 

---

26 
3.8-rasm: CNP - Kipp & Zonen balansomer 
3.9-rasm: GU-1 universal geliograf