Agrotexnologiyalar instituti elektr energiyasi va nasos stansiyalaridan foydalanish kafedrasi

1-MA’RUZA: Energetika resurslari 
 
Reja: 
1.1. Jamiyat hayotida va rivojlanishida energetikaning о‘rni. 
1.2. Tiklanuvchi va tiklanmaydigan energetika resurslari. 
 
1.1. Jamiyat hayotida va rivojlanishida energetikaning о‘rni. 
 
Insoniyat hayoti davomida tabiat tomonidan minglab yillarda tо‘plangan energiyadan 
foydalanib kelinmoqda. Bunda ushbu energiyadan foydalanish usullari, undan maksimal 
samaradarlik olish maqsadida doimo takomillashib bormoqda. Energetika insoniyat hayotida 
muhim rol о‘ynaydi. Inson faoliyatining barcha turlari energiya sarfi bilan chambarchas 
bog‘liqdir. Masalan inson о‘zining evolyutsion rivojlanishining navbatdagi о‘rami shamol va 
suv energiyasidan foydalanishga olib keldi, natijada birinchi suv va shamol tegirmonlari, suv 
charxpalaklari, о‘z harakati uchun shamol kuchidan foydalanuvchi yelkanli kemalar paydo 
bо‘ldi. XVIII asrda о‘tin yoki kо‘mirni yoqish natijasida hosil bо‘lgan issiqlik energiyasini 
mexanik harakati energiyasiga aylantiruvchi bug‘ mashinalari ixtiro qilindi. XIX asrda volt 
yoyi, elektr yoritish kashf qilindi. Elektrodvigatel, undan keyin esa elektr generator ixtiro 
qilinishlari elektr asri boshlanishiga olib keldi. XX asr insoniyat tomonidan energiya ishlab 
chiqarish va undan foydalanish usullarini о‘zgartirish bо‘yicha haqiqiy inqilobni amalga 
oshirish asri bо‘ldi. Yaa’ni, juda yuqori quvvatli issiqlik, gidravlik va atom elektr stansiyalari, 
yuqori va о‘ta yuqori hamda ultra yuqori kuchlanishga ega bо‘lgan elektr energiyasini 
uzatuvchi liniyalar qurish. Ilm – fanning о‘sib borishi natijasida elektr energiyasini ishlab 
chiqarish, о‘zgartirish va uzatishning yangidan-yangi turlari ishlab 
chiqilmoqda 
(boshqaruvchi termoyadro reaksiyasi magnit gidrodinamik generator, о‘ta о‘tkazuvchan 
turbogenerator va shunga о‘xshash). Katta quvvatli energiya tizimlari barpo qilinmoqda, shu 
bilan birga katta quvvatli neft va gaz taminoti tizimlari paydo bо‘lmoqda. 
Shunday qilib bizni о‘rab turgan dunyo turli kо‘rinishdagi tuganmas energiya 
manbalariga egadir. Hozirda ularning bazilaridan ya’ni , quyosh energiyasi, yer va oyning 
о‘zaro tasiri natijasida hosil bо‘ladigan energiya, termoyadrosintez energiyasi, yer issiqligi 
energiyasidan tо‘laqonli foydalanilmayapti. Hozir inson tamaddinining rivojlanishida 
energiya hal etuvchi rol о‘ynaydi. Mahsulot ishlab chiqarish hajmi va energiya sarfi orasida 
uzviy о‘zaro bog‘liqlik mavjuj. Insoniyat hayotida energetika katta ahamiyatga ega. Uning 
rivojlanish darajasi, jamiyat ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanish darajasini, ilmiy texnik 
taraqqiyot imkoniyatlarini va aholi turmush darajasini aks ettiradi. 
Afsuski, inson tarafidan iste’mol etilayotgan energiyaning kо‘p qismi, mavjud bо‘lgan 
energetik resurslardan foydalanishning past samaradorligi tufayli befoyda issiqlik 
aylanmoqda. Dunyoda bir yilda foydalanadigan energiyaning taxminiy taqsimoti 1.1-jadvalda 
keltirilgan. Bu jadvaldagi energiya qiymati, yoqilganda mavjud enegiyani beruvchi kо‘mir 
miqdorining megatonnalardagi (Mt) о‘lchamida keltirilgan.