Ахборот тизимларини лойиҳалаш

Ma‟lumotlar  bazasi  va  ularni  tashkillashtirish  yо„llari.  Mashinani  ichki  ma‘lu-

motlar  bilan  ta‘minlashning  asosiy  qismi  ma‘lumotlar  bazasi  hisoblanadi.  Ma‟lumotlar 

bazasi – bu fayllar kо‗rinishida hotirada saqlanadigan ma‘lum bir usul bilan tashkil etilgan 

hisoblash  tizimi  yordamida  yechiladigan  masala  va  boshqarish  jarayonini  qoniqtiradigan 

ma‘lumotlaridan foydalanadigan ma‘lumotlar tо‗plamidir. 

Ma‘lumotlar  bazasidagi  hamma  fayllarni  quyidagi  belgilar  orqali  klassifikatsiya 

qilish mumkin: 

-  ketma-ket bosqichlar yordamida qayta ishlash (kiruvchi, bazaviy, natijaviy); 

-  tashuvchilar  tipi  bо‗yicha  (oraliq  tashuvchilar  –  magnit  disklar  va  magnit  lentalar 

va asosiy tashuvchilar – qattiq magnit disklar, magnito optik disklar va boshqalar); 

-  ma‘lumotlar  tarkibi  bо‗yicha  (tezkor  ma‘lumotlar  faylidan  va  doimiy  ma‘lumotlar 

faylidan); 

-  kо‗rsatma bо‗yicha (funksional tizim osti tipi bilan); 

-  mantiqiy tashkil etish tipi bо‗yicha (iyerarxik kо‗rinishdagi va chiziqli fayllardan); 

-  fizik  kо‗rinishda  tashkil  etilgan  (tо‗g‗ridan  tо‗g‗ri  kirish  mumkin  bо‗lgan,  ketma-

ket va indeksli kirish mumkin bо‗lgan). 

Kiruvchi  fayllar  ma‘lumotlarni  kiritish  yoki  baza  fayllarini  yangilash  uchun 

boshlang‗ich hujjatlardan tashkil etiladi. 

Natijaviy  ma‘lumotlar  fayli  ularni  chop  etishga  uzatish  yoki  bog‗lovchi  kanallar 

yordamida uzatishga mо‗ljallangan kо‗p saqlanmaydigan fayllardir.  

Ma‘lumotlar  bazasida  saqlanadigan  baza  fayllar  tarkibiga  asosiy,  ishchi,  oraliq, 

xizmat va arxiv fayllari kiradi. 

Asosiy  fayllar  bir  xil  strukturali  yozilgan  va  tezkor  hamda  shartli  о‗zgarmaydigan 

ma‘lumotlarni о‗z ichiga oladi. 

Tezkor  fayllar bir  yoki bir  necha  kiruvchi  fayllar  yordamida  tashkil  etilgan  bazadan 

iborat bо‗lib, bir yoki bir nechta boshlang‗ich hujjatlar ma‘lumotlarini о‗z ichiga oladi. 

---

 

59 

Shartli  о‗zgarmaydigan  ma‘lumotlar  faylida  ma‘lumotnoma,  jadvalli  va  boshqa 

kо‗rinishdagi ma‘lumotlarni о‗z ichiga olib, ish davomida 40% ga о‗zgaradi va turg‗unlik 

koeffitsiyenti 0,6 dan kamdir. 

Spravochniy  ma‘lumotlar  faylida  ishlab  chiqilgan  materiallarning  hamma 

xarakteristikasini  saqlaydi.  Qoidaga  asosan  ma‘lumotnomalar  klassifikatsiya  ma‘lu-

motlariga  ega  bо‗lib,  elementlar  bо‗yicha  qо‗shimcha  kо‗rsatkichlarga  egadir.  Normativ 

baholovchi  fayllar  bajarilgan  operatsiyalar  haqida  xarajatlar  va  kо‗p  vaqt  davomida 

о‗garmaydigan iqtisodiy kо‗rsatkichlar haqida ma‘lumot saqlaydi. 

Rejali  fayllar  rejalashtirish  davridagi  hamma  reja  kо‗rsatkichlarini  saqlaydigan 

fayllardir.  

Ishchi  fayllar  asosiy  fayllardan  ma‘lumotlarni  qayta  ishlash  vaqtini  qisqartirish 

maqsadida foydalanib, ma‘lum bir masalani yechishga mо‗ljallangan. 

Oraliq  fayl  –  ishchi  fayllardan  farqli  ravishda,  u  iqtisodiy  masalalarni  yechish 

natijasida  paydo  bо‗lishi  bilan  farqlanib,  uni  saqlash  kerak,  chunki  undan  boshqa 

masalalarni yechish uchun foydalanish kerak bо‗ladi. 

Xizmatchi  fayllar  –  asosiy  fayllardan  axborot  qidirishni  tezlatishga  mо‗ljallangan 

bо‗lib, ular о‗z ichiga ma‘lumotnoma, katalog va fayllar indeksini olgan bо‗ladi.  

Arxiv  fayllari  –  asosiy  fayllardan  analitik  masalalarni  yechish  uchun  kerak  bо‗lgan 

ma‘lumotlarni  saqlaydi.  Arxiv  fayllar  axborotlar  bazasi  buzilganda  ularni  qayta  tiklash 

uchun ham ishlatiladi.