Aholi turmush darajasi statistikasi reja

---

 
Aholi turmush darajasi statistikasi 
 
REJA: 
 
1. Aholi daromadlari turlari, tarkibi va shkllanish manbalari. 
2. Aholi turmush darajasini yuksaltirish. O’zbekistonning ijtimoiy siyosatning asosiy 
yo’nalishlari. 
3. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish asosida aholi daromadlari 
shakllanishiga ta’siri. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

Aholi daromadlari turlari, tarkibi va shakllanish manbalari. 
Aholi daromadlari, ularning tarkibi, olinish manbalari va tabaqalanish darajasi 
jamiyat iqtisodiy va ijtimoiy farovonligining eng muhim ko’rsatkichidir. Madomiki, 
daromadlar insonning shaxsiy ehtiyojlarini qondirishning asosiy manbai bo’lib xizmat 
qilar ekan, aynan daromad kengroq tushuncha bo’lib, aholi turmush darajasining 
markaziy bo’g’ini, yadrosidir. Daromad deganda nimani tushunish, ularning turlari va 
asosiy olinish manbalari qandayligini bilish muhimdir. 
"Daromad" tushunchasi juda murakkab iqtisodiy kategoriyani ko’rsatadi. Bu 
o’rinda gap aholining shaxsiy daromadlari haqida ketadi, aholi shaxsiy daromadlarining 
quyidagi ta`riflarini keltirish mumkin: 
Shaxsiy daromadlar - bu inson tomonidan pul va tabiiy shaklda olinadigan, ular 
tomonidan turmushning muayyan darajasini ta`minlash uchun foydalaniladigan 
mablag’lar majmuidir.
1
Agar "Shaxsiy daromadlar" ta`rifida biz ularning shakllanish manbalarini 
ta`kidlasak, unda u quyidagi tarzda namoyon bo’ladi. Shaxsiy daromadlar - fuqarolarning
mehnat faoliyatida ishtiroki, ishlab chiqarish va boshqa boyliklarning istalgan turiga
egalik qilish va undan foydalanish, shuningdek, ushbu davlatning qonuniy hujjatlariga 
muvofiq ijtimoiy transfertlar to’lovi qo’yilgan ijtimoiy guruhlarga tegishlilik bilan 
bog’lik barcha pul va tabiiy tushumlar yig’indisidir. 
Iqtisodchilar shaxsiy daromad manbalarini turlicha talqin qiladi, biroq umumiy 
xulosa shuki, har bir ishlab chiqarish omili shaxsiy daromadlarning muayyan turi bilan 
bog’liq. 
Omillar nazariyasiga muvofiq asosiy ishlab chiqarish omillari quyidagilardir: 
 tabiiy boyliklar (yer va tabiiy boyliklar); investitsiya boyliklari; 
 mehnat; 
 tadbirkorlik faoliyati. 
Har bir sanab o’tilgan omillarga daromad - renta, foyda, ish haqi, tadbirkorlik 
daromadining boshlang’ich shaklini oladi.
2
Shu bilan birga, har bir omilga daromad, nazariyaga muvofiq, korxona tomonidan 
mahsulot sotilgandan keyin olingan daromadga bu omilning qo’shgan oxirgi hissasiga 
tengdir. Faqat oxirgi ishlab chiqarish nazariyasidan kelib chiqqan holda, amalda 
daromadlarning bunday taqsimlanishi haqiqatan bo’lishi mumkin emas, chunki: 
 bozordagi takomillashmagan raqobat tufayli olinadigan daromad miqdori ishga 
solingan omilning mahsulot chiqarishga qo’shgan ulushini ko’pincha aks 
ettirmaydi; 
1
Abdurahmonov Q.H. Mehnat iqtisodiyoti.Darslik.-T.:Mehnat, 2009 
2
РадкоС.Г. Трудовой потенциал социально-экономическая категория. СПБ.: Просвещения, 2010 г. 140 с.

---

 boyliklarni jamiyat a`zolari o’rtasida taqsimlashda har doim tengsizlik va 
adolatsizlik mavjud bo’ladi, bu shaxsiy daromadlarni oxirgi unumdorlik 
nazariyasiga qat`iy muvofiqlikda taqsimlashda yo’l qo’yib bo’lmas keskin qarama-
qarshiliklarga olib keladi; 
 har qanday taraqqiy topgan jamiyatda daromadlarni shakllantiruvchi ishlab 
chiqarish omillari egalarining soni jamiyat a`zolari sonidan kamroq bo’ladi. 
Jami daromadlar shaxsiy iste`molga shaxsiy yordamchi xo’jalikdan natural tushumlar 
qiymatini va aholiga ijtimoiy fondlar hisobiga bepul va imtiyozli xizmatlar qiymatini
hisobga olgan holda kirimning barcha manbalari bo’yicha pul daromadlarining
umumiy yig’indisidir. Aholi jami daromadlari tarkibi 1-rasmda ko’rsatilgan. 
Fuqarolar daromadlari darajasi ular farovonligining muhim ko’rsatkichidir. U 
jamiyatning har bir a`zosining dam olish, bilim olish, sog’liqni saqlash, zaruriy 
ehtiyojlarini qondirish imkoniyatlarini belgilaydi. Undan tashqari, oila daromadlari 
haqidagi ma`lumotlarni umumlashtirish mamlakat iqtisodiyotidagi holat haqida eng
qimmatli axborot beradi va uning iqtisodiy-siyosiy kelajagini bashorat qilishga yordam
beradi. Shuning uchun iqtisodchilar aholi daromadlari shakllanishini doimiy kuzatib 
boradi. 
Shunday qilib, aholining jami va pul daromadlari umumiyga - soliqlar va majburiy 
to’lovlarni to’lashgacha bo’lganlarga va tasarrufdagiga – ko’rsatilgan to’lovlarni amalga 
oshirishdan keyingi netto-daromadga olinadi. 
1-rasm.
Aholi daromadlarining tarkibi