Aholining turmush darajasi reja: Turmush darajasi tushunchasi va uning ko’rsatgichlari tuzishi. Aholi daromadlari va ularning turlari


Download 116.98 Kb.
Pdf ko'rish
bet3/4
Sana11.01.2023
Hajmi116.98 Kb.
#1088724
1   2   3   4
Bog'liq
stat

Stipendiya ham daromad turi bo’lib, uni talabalar oladi, amalda bu
yordam puli bo’lib, ularning kelajakda jamiyatga naf keltirishi e’tiborga
olib beriladi. Stipendiyani davlat yoki firmalar to’laydi.
Foyda tadbirkorlarning pul sarflab tavakkaliga ish qilib, xavf-xatarni
zimmasiga olgani uchun ularga tegadigan pul daromadi hisoblanadi.
Tadbirkorning foydaga ega bo’lishi yoki uni boy berishi boshlagan
ishining natijasiga bog’liq. Ish yurishib ketsa, yaxshi foyda ko’riladi, agar
ish o’ngidan kelmasa, foyda o’rniga zarar ko’rish mumkin. Tabiatan foyda
kafolatlanmagan
daromad
bo’lib,
tez-tez
o’zgarib
turadi.
Aholi
daromadlari tarkibida foydaning hissasi katta bo’lmaydi, chunki
tadbirkorlik bilan g’oyat ozchilik shug’ullanadi. Masalan, AQShda
foydaning aholi daromadlaridagi hissasi taxminan 15-18 foizni tashkil
etadi.
Divident foydaning aktsiyadorlarga ulush sifatida tegadigan qismi.
Divident aktsiya chiqargan korxonaning rentabel ishlashiga bog’liq. Shu
sababdan, turli firmalarning aktsiyasiga har xil divident beriladi. Bozor
iqtisodiyoti rivojlangan sari dividentning daromaddagi hissasi ortib
boradi, chunki aholining tobora ko’proq qismi aktsiyadorlarga aylanadi.
Foiz-pul egasi o’z pulini o’zgalarga qarzga bergani uchun oladigan
daromadi. Foiz darajasi kreditga (qarzga) bo’lgan talabga va uning
taklifiga bog’liq bo’ladi. Talab oshsa, foiz qarzga berilgan pul summasiga
nisbatan ulush darajasida belgilanadi. Masalan, foiz qarz puliga nisbatan
yuzdan o’n hissa (10%) bo’lsa, uning egasi har bir so’m puli uchun 10
tiyin oladi, agar yuzdan o’n besh hissa (15%) bo’lsa, 15 tiyin bo’ladi.
Ko’pgina mamlakatlarda banklar aholidan pulni qarzga oladilar va foiz


to’laydilar. Foizning daromadlardagi hissasi ortib boradi, chunki aholi
pulining bir qismi xarajatlardan ortib qolib, daromad ko’rish uchun banka
qo’yiladi.
Renta ko’chmas mulk egalarining o’z mulkini muqobil ishlatishdan
olgan daromadi. Yer, imorat, kvartira, uy va boshqalar ijaraga berilib,
undan daromad ko’riladi. Masalan, uyni ijaraga berib, har oyda 1000
so’m daromad ko’riladi. Uyga talabgorlar ko’payganda, uni yangidan
1200 so’mga ijaraga beriladi. Oldingi va keyingi pul tushumi orasidagi
farq 200 so’m () renta hisoblanadi. Renta shaklidagi ortiqcha daromad
avtomashina, stanok, kema kabilarni muqobil ishlatishdan olinib, ularning
egasiga tegadi.
Aholining natural daromadlari qishloq xo’jaligi mahsulotlarining
barcha
tushumlari:
dehqonchilik,
chorvachilik,
parrandachilik
mahsulotlari, bog’-qo’rg’on, sabzavot-poliz ekinlari uchastkasi, shaxsiy
tomarqa,
tabiat
in’omlaridan
shaxsiy,
oilaviy
ehtiyojlar
uchun
tayyorlanadigan mahsulotlar kabi tushumlardan iborat.
Bulardan tashqarii, daromadning quyidagi turlari ham mavjud:
-shaxsiy daromad;
-firma daromadi;
-davlat daromadi.
Daromadning o’zini ikki guruhga bo’lish mumkin: birinchisi-
mehnat bilan olingan daromad (ish haqi, menejer daromadi, biznida
bevosita qatnashgan tadbirkor daromadi); ikkinchisi esa mulkdan
kelgan daromad (foyda, renta, divident, foiz)
Bozor iqtisodiyotiga daromadning tengsizligi, ularning farqlanishi
xosdir. Daromadlardagi tengsizlik kishilar ishlab topgan pul miqdorida


katta farqlar bo’lishini bildiradi. Tengsizlikni, asosan, to’rt omil paydo
qiladi:
1.Kishilarning ish qobiliyatlari bir xil emas, shu tufayli ular iqtisodiy
faoliyatda turlicha natijaga erishganidan har xil daromad ko’radilar.
Masalan, AQSHda Gollividning kino yulduzi bir yilda 20 million dollar
topsa, malakali shifokor 80 ming dollar, o’qituvchi 40 ming dollar,
qishloqdagi mavsumiy va kelgindi ishchi esa 15 ming dollar daromad
topadi.
2.ishlab turgan kishi bilan ishsizning, garchi qobiliyatlari bir xil
bo’lsa-da, daromadi turlicha bo’ladi. Masalan, AQShda ishlaydigan ishchi
bir oyda o’rtacha 2.500 dollar ish haqi olsa, ishsizga 600 dollar ishsizlik
nafaqasi beriladi.
3.Tengsizlikni oila tarkibining har xil bo’lishi ham yuzaga keltiradi.
Aga roila tarkibida pultoparlar ko’p bo’lib, boqimandalar oz bo’lsa, uning
jami daromadi ko’p bo’ladi, aksincha bo’lsa,daromad oz bo’ladi.
Bozorda kutilmaganda narx oshib ketsa, ya’ni tadbirkorlarga omad
kulib boqsa, katta daromad keladi. Bordi-yu, narxtasodifan pasayib
ketsa, kutilgan daromad ham olinmaydi. Demak, daromadlardagi farqni
bozor holati o’zgarishlari ham yuzaga keltiradi.
Daromadlarga qarab, aholi tabaqalashganda uning har xil
qatlamlari paydo bo’ladi. Bu qatlamlar o’z daromadlariga ko’ra, ijtimoiy
ierarxilni yoki piramidani tashkil etadi (1-jadval).
Rivojlangan bozor iqtisodiyoti sharoitida daromad ko’p bo’lganidan
davlat boylar daromadi hisobidan kambag’allar daromadini oshirib
boradi. Natijada, aholi o’ta boy va o’ta kambag’allarga ajralib qolmaydi.


Iqtisodiyotda shunday qoida borki, unga ko’ra, daromadlar past

Download 116.98 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling