Ajiniyaz atindag’i nmpi ta’biyattaniw ha’m geografiya fakulteti 2a-xom topari talabasi usnatdinova Sarbinaz

Bir qiyli molekuladag’i, araliq oksidleniw da’rejesindegi atomlardin’ bir bo’limi joqariraq, ekinshi bo’limi bolsa pa’s oksidleniw da’rejesine o’zgeriw menen ju’retug’in oksidleniw-qa’lpine keliw reaktsiyalari dispropotsiyalaniw reaktsiyasi delinedi.

Elementlerdin` okisleniw da`rejesin aniqlawda barliq waqitta kislorodtin` okisleniw da`rejesin -2, vodorodtiki +1 dep qabil etiledi. Metall ionlarinin` okisleniw da`rejesi olardin` zaryadina ten` dep alinadi. Misali, H2O da vodorodtin` okisleniw da`rejesi +1, kislorodtiki bolsa -2. KI da kaliydiki +1, yodtiki -1 boladi.

• Elementlerdin` okisleniw da`rejesin aniqlawda barliq waqitta kislorodtin` okisleniw da`rejesin -2, vodorodtiki +1 dep qabil etiledi. Metall ionlarinin` okisleniw da`rejesi olardin` zaryadina ten` dep alinadi. Misali, H2O da vodorodtin` okisleniw da`rejesi +1, kislorodtiki bolsa -2. KI da kaliydiki +1, yodtiki -1 boladi.

• Oksidleniw da'rejesi

Okisleniw – qa`lpine keliw reaktsiyalarin xarakterlewshi ten`lemelerdi du`ziwde to`mendegi qag`iydalarg`a boysiniw kerek:

• Qa`lpine keltiriwshi zattin` atom yamasa ionlari joytqan elektronlardin` uliwma sani okislewshi zat qabil etilgen elektronlardin` uliwma sanina ten`.
• Reaktsiyada qatnasqan har bir element atomlarinin` sani ten`lemenin` shep tamaninda qansha bolsa, on` tamaninda ha`m sonsha boladi, usi menen birge ten`lemenin` shep tamanindag`i zaryadlardin` algebraik jiyindisi on` tamandag`ilarg`a ten` boliwi kerek.
• Eger okisleniw-qa`lpine keliw reaktsiyasi na`tiyjesinde O2- ionlari payda bolsa, ol kislotali ortaliqta vodorod ionlari menen birigip suw molekulasina aylanadi, siltili yamasa neytral eritpelerde bolsa gidroksid ionlardi payda etedi:

Okisleniw-qalpine keliw reaktsiya ten`lemeleri eki usilda du`ziledi.

• Birinshi usil – qalpine keltiriwshi joytqan uliwma elektronlar sanin okislewshi qabil etken barliq elektronlar sani menen ten`lestiriw usili bolip, buni «elektron balans usili» dep ataydi.

• Ekinshi usil – «ion-elektron» (yamasa yarim reaktsiyalar) usili. Keyingi usilda, da`slep okisleniw-qa`lpine keliw protsessinin` xar biri ushin o`z aldina ionli ten`lemeler du`ziledi, son` bul ten`lemelerdi koeffitsientlerge ko`beytiriledi ha`m olardi bir birine qosip, jiyindisi tabiladi.