Ajiniyoz nomidagi nukus

Meyli testi yordamida ko‘rish va eshitish xotirasini o‘rganish

R.Meili testi 1961 yilda ishlab chiqilgan bo‘lib, 7–14 yoshli bolalar va kattalarning ko‘rish va eshitish xotirasini o‘rganishda foydalaniladi. Tadqiqot ikki bosqichdan iborat (6-jadval).

Birinchi bosqichda rasmda tasvirlangan predmetlarni xotirada olib qolish va ko‘rish xotirasi o‘rganiladi. Ikkinchi bosqichda tadqiqotchi o‘qib bergan so‘zlarni – predmetlarning nomlarini eshitib, esda olib qolish qobiliyati o‘rganiladi. Bu tadqiqotlar bir kunda o‘tkazilmaydi, bu esa xotiraning o‘rganilayotgan xususiyatlarini yaxshilab tahlil qilishga imkon beradi.
Tajriba o‘tkazish uchun turli predmetlar tasvirlangan 60 ta so‘zlar to‘plami – 2 - qatorda kerak bo‘ladi. Ko‘rish xotirasi o‘rganilayotganda quyidagi qo‘rsatma beriladi: «Hozir men sizga turli predmetlar tasvirlangan rasmlarni ko‘rsataman, siz ularning nomini istalgan tartibda aytasiz». Rasmlarning har biri 2 soniya ko‘rsatiladi. 10 soniya tanaffusdan so‘ng sinaluvchi predmetlarni aytadi. Eksperimentator to‘g‘ri aytilgan predmetlarni ham, rasmda yo‘q bo‘lgan qo‘shib qo‘yilgan predmetlarning nomini ham yozib boradi. Rasmlarning 2-seriyasini boshqa kuni, so‘zlar qatori bo‘yicha tajribalar ham boshqa kunlari o‘tkaziladi.
6-jadval
Meyli testi uchun qo‘zg‘atuvchi material
tadqiqot bosqichlari

1 - bosqich		2 - bosqich
Rasmlarning 1-seriyasi	Rasmlarning 2-seriyasi	So‘zlarning 1-qatori	So‘zlarning 2-qatori
no‘xat	chig‘anoq	karton	jadval
eshak	krovat	vagon	hafta
kalit	truba	dehqon	so‘m
arava	nok	pianino	qarg‘a
qo‘ng‘iroqcha	supurgi	botinka	fleshka
stol	echki	karta	ari
olcha	buket	tepalik	ko ‘zoynak
etik	tramvay	ushoq	suv
vilka	arra	pero	ovchi
baliq	stul	ko ‘mir	qo‘y
bochka	bola	olmaxon	bulut
bosh	bolg‘a	qurol	terak
bufet	shisha	yigitcha	qalam
atirgul	g‘ildirakli arava	nok	velosiped
parovoz	taroq	dasturxon	botinka
kreslo	zambarak	sho‘rva	echki
bayroq	daraxt	plash	salon
xo‘roz	olma	mushuk	sohil
qaychi	kitobcha	pichoq	burun
zontik	shlyapa	bosma qog‘oz	po‘kak
vaza	uy	sirka	mehmonxona
sigir	it	gul	sovun
divan	skameyka	mehnat	ilon
kaptar	eshik	osmon	tova
soat	piyola	gugurt	qush
qariya	daryo	siyoh	salat
ko‘zoynak	pech	qulf	raketa
chiroq	skripka	qul	nonushta
oyoq	papiros quti	daraxt	qor
pianino	ot	yong‘in	truba

Eshitish xotirasini o‘rganish bo‘yicha tadqiqot ham shunday o‘tkaziladi. Sinaluvchiga quyidagi qo‘rsatma beriladi: «Hozir sizga so‘zlar qatorini o‘qib beraman, siz esa eshitib bo‘lganingizdan so‘ng, ularni istalgan tartibda menga aytib berasiz». Tadqiqotchi tadqiqot qaroriga sinaluvchi aytgan barcha so‘zlarni – takrorlaganlarini ham, yo‘q so‘zlarni qo‘shib qo‘yganlarini ham yozib boradi. Olingan natijalar foizlarda miqdoriy o‘lchash orqali tahlil qilinishi mumkin.

Ko‘rib esda olib qolingan narsani qayta tiklash
Ko‘rish xotirasi xususiyatlarini D.Wechsler (1945) taklif etgan metodika yordamida o‘rganish mumkin. Bu metodika xotira shkalasini o‘rganish subtestlaridan biridir. Sinaluvchiga turli geometrik figuralar tasvirlangan rasmlarga qarash taklif etiladi (6-ilova). Har bir rasm sinaluvchiga 10 soniya ko‘rsatiladi. Keyin sinaluvchi toza oq qog‘ozga ko‘rgan narsasini qayta esga tushirib, chizishi kerak. Tajriba natijalarini miqdoriy tahlil qilish mumkin.
Figura A: 1) ikki kesishgan chiziq va ikki bayroq – 1 ball; 2) to‘g‘ri joylashtirilgan bayroq – 1 ball; chiziqlar kesishganda to‘g‘ri burchak – 1 ball. Eng Yuqori baho – 3 ball.
Figura B: 1) katta kvadrat ikkita diametri bilan – 1 ball; 2) katta kvadrat 4 kichik kvadrat – 1 ball; 3) ichki diametr barcha ichki kvadratlar bilan – 1 ball; 4) kvadratchalardagi 4 ta nuqta – 1 ball; 5) aniq taqsimlanganlik – 1 ball. Sinaluvchi olishi mumkin bo‘lgan eng Yuqori baho – 5 ball.
Figura V: 1) ochiq to‘g‘ri to‘rtburchak – 1 ball; 2) markaz va o‘ng chap tomon to‘g‘ri esga tushirilgan – 1 ball; 3) bir noto‘g‘ri chizilgan qismni hisobga olmaganda, figura umuman to‘g‘ri – 1 ball; 4) figura to‘g‘ri esga tushirilgan – 1 ball; eng Yuqori baho – 3 ball.
Figura G: 1) katta to‘g‘riburchak ichida kichik to‘g‘riburchak – 1 ball; 2) ichki to‘g‘riburchakning hamma uchlari tashqi to‘g‘riburchak uchlari bilan birlashtirilgan – 1 ball; 3) kichik to‘g‘riburchak katta to‘g‘riburchakda aniq joylashtirilgan – 1 ball; eng Yuqori baho – 3 ball. Eng Yuqori natija – 14 ball.
Bu metodikadan maktabgacha ta'lim muassasalarining katta va tayyorlov guruhi bolalarini hamda boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini tekshirishda foydalanish mumkin. Bu topshiriqlarni bajarganlaridan so‘ng bolalarning nafaqat geometrik figuralarni xotirada olib qolish va uni esga tushirish qobiliyatlari haqidagina emas, balki xotira bo‘yicha rasm chizish malakalarining shakllanganligi, sensomotor faoliyat holati haqida ham bilib olish mumkin.