«Akademiya» Тошкент 2013 Актам холов ўзбекистон ёшларида


Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг давлат


Download 1.78 Mb.
Pdf ko'rish
bet20/87
Sana02.05.2023
Hajmi1.78 Mb.
#1421398
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   87
Bog'liq
2.ЎЗБЕКИСТОН ЁШЛАРИДА ТАДБИРКОРЛИК ИЖТИМОИЙ МАСЪУЛИЯТИНИ ОШИРИШ А.Х. Холов hUtluiu

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг давлат
томонидан єўллаб-єуватланиши. Мамлакатимизда ки-
чик ва хусусий тадбиркорлик ривожланишини рајбат-
лантириш бўйича амалга оширилган чора-тадбирлар
натижасида кичик ва хусусий тадбиркорликнинг ижти-
моий-иєтисодий іаётдаги роли сезиларли даражада ўсди.
Республикамиз Президенти И.А.Каримов 2006 йилнинг
якунларига бајишланган Вазирлар Маікамасининг маж-
лисидаги маърузасида таъкидлаганидек, «... кичик биз-
нес ва хусусий тадбиркорликнинг жадал ривожлани-
шини іар томонлама єўллаб-єувватлаш, шу асосда
аіолининг бандлиги ва фаровонлигини ошириш муам-
моларини іал этишдан иборат. Биз кичик бизнесни ри-
вожлантириш асносида бир-бири билан ўзаро чамбар-
час бојлиє бўлган учта вазифани олдимизга єўямиз. Би-
ринчидан, жаіон тажрибаси шуни кўрсатадики, кичик
бизнес ички бозорни зарур товар ва хизматлар билан
тўлдирадиган, иєтисодиётнинг таркибий негизини бел-
гилаб берадиган энг муіим сектор іисобланади, шу-
нингдек, аіолини иш билан таъминлашда, унинг даро-


87

Каримов И.А. Жамиятимизни эркинлаштириш, ислоіотларни чуєур-
лаштириш, маънавиятимизни юксалтириш ва халєимизнинг іаёт
даражасини ошириш – барча ишларимизнинг мезони ва маєсади-
дир. 15-жилд. -Т.: Ўзбекистон, 2007.
мадларини оширишда энг асосий омил ва манба бўлиб
хизмат єилади. Иккинчидан, іозирги шароитда жаіон
ва минтаєавий бозорларда раєобат кескинлашиб бора-
ётгани іаммамизга аён. Айнан кичик бизнес ўзининг
іаракатчанлиги, кам сармоя талаб єилиши іисобидан
ишлаб чиєаришни енгилроє ва тез модернизация єилиш,
ишлаб чиєарилаётган маісулот турларини янгилаш
имкониятига эга экани ва шу тариєа бозор конъюнкту-
расининг ўзгарувчан талабларига яхши мослаша оли-
ши билан эътиборлидир.
Учинчидан, кичик бизнес ва тадбиркорликни ривож-
лантиришнинг моіияти іаєида гапирар эканмиз, бу
борада ўта муіим бир масалани эътиборимиздан четда
єолдирмаслик керак. Кичик бизнес ва тадбиркорлик
ўсиши билан биз мамлакатимизда таянчимиз ва суян-
чимиз бўлмиш мулкдорлар ўрта синфини шаклланти-
риш вазифасини бевосита іал єилишга эришамиз. Буни
іеч єачон унутмаслигимиз ва ўзимизга яхши тасаввур
этишимиз лозим. Бир сўз билан айтганда — кичик биз-
нес ва хусусий тадбиркорлик бугунги кунда аіоли бан-
длигини таъминлайдиган ва унинг асосий даромад ман-
баи бўлган муіим бўјинга айланмоєда»
1
.
Мамлакатимизда хорижий мамлакатлар тажриба-
сига суянган іолда кичик бизнес ва хусусий тадбиркор-
ликни ривожлантиришга давлат томонидан катта эъти-
бор берилмоєда. Бунга 2012 йил 2 майда янги таірирда
єабул єилинган “Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг
кафолатлари тўјрисида”ги Ўзбекистон Республикаси
Єонунини мисол єилиб кўрсатиш мумкин. Эркин раєо-
батга тобора кенг имкон яратиш, турли мулкчилик шакл-
ларидаги бозор субъектлари ўртасида бўладиган иєти-


88
содий-іуєуєий муносабатларни жаіон андозалари да-
ражасида ташкил этиш борасида ушбу єонун муіим
аіамият касб этади.
Мазкур Єонуннинг 5-моддасида кичик ва хусусий
тадбиркорлик субъектларининг миєёси аниє белгилаб
берилган. Кичик тадбиркорлик субъектлари єуйидаги-
лардир:
1) якка тартибдаги тадбиркорлар;
2) ишлаб чиєариш тармоєларидаги, банд бўлган хо-
димларининг ўртача йиллик сони кўпи билан йигирма
киши, хизмат кўрсатиш соіасидаги ва ишлаб чиєариш
билан бојлиє бўлмаган бошєа тармоєлардаги, банд
бўлган ходимларининг ўртача йиллик сони кўпи билан
ўн киши, улгуржи, чакана савдо іамда умумий овєат-
ланиш тармоєларидаги, банд бўлган ходимларининг
ўртача йиллик сони кўпи билан беш киши бўлган мик-
рофирмалар;
3) єуйидаги тармоєлардаги:
енгил ва озиє-овєат саноатидаги, металлга ишлов
бериш ва асбобсозлик, ёјочсозлик, мебель саноати,
єурилиш материаллари саноати, шунингдек єонун іуж-
жатларида назарда тутилган бошєа саноат-ишлаб чи-
єариш соіаларидаги, банд бўлган ходимларининг ўртача
йиллик сони кўпи билан юз киши;
машинасозлик, металлургия, ёєилји-энергетика ва
кимё саноати, єишлоє хўжалиги маісулотлари етиш-
тириш ва уларни єайта ишлаш, єурилиш іамда єонун
іужжатларида назарда тутилган бошєа саноат-ишлаб
чиєариш соіаларидаги, банд бўлган ходимларининг
ўртача йиллик сони кўпи билан эллик киши;
фан, илмий хизмат кўрсатиш, транспорт, алоєа,
хизмат кўрсатиш соіалари (сујурта компанияларидан
ташєари), савдо ва умумий овєатланиш іамда ишлаб
чиєариш билан бојлиє бўлмаган бошєа соіалардаги,
банд бўлган ходимларининг ўртача йиллик сони кўпи
билан йигирма беш киши бўлган кичик корхоналар.


89
Кичик тадбиркорлик субъектлари ходимларининг
ўртача йиллик сони єонун іужжатларида назарда ту-
тилган тартибда белгиланади. Бунда ўриндошлик, пуд-
рат шартномалари ва фуєаролик-іуєуєий характерда-
ги бошєа шартномалар бўйича ишга єабул єилинган
ходимларнинг, шунингдек унитар (шўъба) корхоналар-
да, ваколатхоналар ва филиалларда ишлаётганларнинг
сони іам іисобга олинади.
Фаолиятнинг бир неча турини амалга оширувчи (кўп
тармоєли) юридик ва жисмоний шахслар йиллик айлан-
ма іажмида улуши энг кўп бўлган фаолият тури мезон-
лари бўйича кичик тадбиркорлик субъектларига кира-
ди.
Кичик тадбиркорлик субъектлари учун єонун іуж-
жатларида назарда тутилган имтиёзлар, преференция-
лар, кафолатлар ва іуєуєлар ушбу модданинг бирин-
чи єисмида кўрсатилган тадбиркорлик субъектларига
улар томонидан ваколатли органлар ва ташкилотлар-
га (давлат солиє, божхона хизмати органлари, давлат
статистика органлари, банклар ва бошєаларга) имти-
ёзлар, преференциялар, кафолатлар ва іуєуєлар ху-
сусиятидан келиб чиєиб, улар кичик тадбиркорлик
субъектлари эканлиги іаєида хабарнома таєдим этган
іолда єилинган мурожаатлар асосида берилади. Бун-
дай хабарноманинг тўјрилиги учун жавобгарлик хабар-
номани таєдим этган тадбиркорлик субъектлари зим-
масига юклатилади.
Микрофирма ва кичик корхона ходимларнинг бел-
гиланган ўртача йиллик сонини ошириб юборган тає-
дирда, ходимлар сонини ошириб юборишга йўл єўйил-
ган давр учун улар єонун іужжатларида назарда ту-
тилган имтиёзлар, преференциялар, кафолатлар ва
іуєуєлардан маірум этилади. Ушбу єоида єуйидаги
іолларда татбиє этилмайди:
микрофирма ва кичик корхона Ўзбекистон Респуб-
ликаси касб-іунар коллежларининг, академик лицей-
ларининг іамда олий таълим муассасаларининг бити-


90
рувчилари билан меінат шартномалари тузган таєдир-
да, банд бўлган ходимларнинг белгиланган ўртача йил-
лик сони кўпи билан 20 фоиз ошадиган бўлса. Ходим-
лар сонининг оширилишига Ўзбекистон Республикаси
касб-іунар коллежларининг, академик лицейларининг
ва олий таълим муассасаларининг битирувчилари
ўєишни тугаллаган кунидан бошлаб кўпи билан уч йил
ўтган бўлса, йўл єўйилади;
кичик корхона уйда ишлаётган фуєаролар (касана-
чилар) билан меінат шартномалари тузган таєдирда,
банд бўлган ходимларнинг белгиланган ўртача йиллик
сони кўпи билан 30 фоиз ошадиган бўлса
2
.
Ўзбекистон Республикасида тадбиркорликни ривож-
лантириш учун бир єатор шарт-шароитлар яратиш
таєозо этилади. Улар товар ишлаб чиєариш ва хиз-
матлар кўрсатишнинг умумий ижтимоий-иєтисодий
шарт-шароитларидан иборат:
биринчидан, тадбиркорлик субъектлари томонидан
хўжалик юритишнинг у ёки бу турини танлаш, ишлаб
чиєариш дастурини шакллантириш ва уни бозор та-
лабларига мослаштириш, хом ашё манбаларини тан-
лаш, ресурслар топиш, маісулот яратиш, уларга баіо
белгилаш, фойдани тасарруф этиш ва бошєа шу каби
фаолиятлар билан бојлиє іуєує ва эркинликларини
амалда таъминлаб бера оладиган ижтимоий-иєтисодий
муіит яратилиши керак;
иккинчидан, тадбиркорнинг ишлаб чиєариш восита-
лари, ишлаб чиєарилган маісулот ва олинган даромад-
га нисбатан мулкчилик іуєуєи кафолатланган бўлиши
лозим. Чунки тадбиркор ўз мол-мулкидан фойдалани-
ши ва даромадни тасарруф єилиши, ишлаб чиєариш
корхонасида такрор ишлаб чиєариш жараёнини бошєа-
ришнинг муіим шарт-шароитларини ташкил єилади;

Єўшимча маълумот учун єаранг: Ўзбекистон Республикаси Прези-
дентининг 2011 йил 12 майдаги ПЄ-1529-сонли «Тадбиркорлик субъект-
ларини ташкил этиш ва давлат рўйхатидан ўтказиш тартибини яна-
да такомиллаштириш чора-тадбирлари тўјрисида»ги Єарори.


91
3
Абулєосимов І.П. Хусусий кичик тадбиркорлик фаолиятини ривож-
лантиришнинг иєтисодий муаммолари. -Т.: ТДИУ, 1998, 51-бет.
4
Рўзиев Ж. АЄШда тадбиркорлик: ижтимоий-иєтисодий ва іуєуєий
масалалар. -Т.: Фан, 1991, 8-10 бетлар; Современный бизнес. Учеб-
ник. В 2-х т. Т.1. Пер. с англ. /Д.Дж.Регмен. М.Х.Мескон. К.А.Боуви,
Дж.В.Тилл. -М.: Республика, 1995, -С.76.
учинчидан, етарли молиявий манбаларга, юєори
малакавий тайёргарликка ва маълумотга эга бўлиш,
умумий тижорат єонунчилиги, солиє бўйича имтиёз-
лар, тадбиркорлик минтаєаси ва тадбиркорликни ри-
вожлантиришдан жамият манфаатдорлигининг мавжуд-
лиги іам муіим шарт-шароит іисобланади
3
.
Юєорида кўриб чиєилган барча шарт-шароитлар
мавжуд бўлган давлатларда тадбиркорлик яхши ривож-
ланади. Давлат єулай шарт-шароитларни яратиб бе-
риш орєали тадбиркорлик фаолиятини єўллаб-єувват-
лайди.
Давлат кичик тадбиркорлик фаолиятини єўллаб-єув-
ватлаш сиёсатини узлуксиз амалга ошириб бориши ло-
зим. Бунга кичик тадбиркорлик корхоналари бир єанча
єулайликларга эга бўлишларига єарамасдан, йирик
корхоналарга нисбатан єатор єийинчиликларга дуч ке-
лишлари мумкин.
Биринчидан, кичик тадбиркорлик корхоналари, асо-
сан, якка тартибдаги ўртоєлик ва ширкатчилик шакл-
ларида фаолият кўрсатади. Якка тартибдаги тадбиркор-
лик фаолияти, тадбиркор меінатга єобилиятсиз бўлиб
єолганда ёки вафот этганида, умуман тўхтатилади. Шир-
катчиликда эса шериклар ўртасида келишмовчилик ву-
жудга келганида фаолият тўхташи мумкин.
Тадбиркорлик субъектларининг меінат єобилиятла-
ри сусайиб борган сари уларнинг иш фаолияти кўлами
іам чекланиб боради
4
.
Иккинчидан, кичик тадбиркорлик корхоналари ка-
питал іажмининг камлиги, илмий-тадєиєот ишларини


92
кенг кўламда юритиш имкониятининг чекланганлиги
туфайли йирик корхона ва муассасалар билан раєобат-
лаша олмайди. Шу сабабли улар тез синиши мумкин.
Учинчидан, кичик тадбиркорлик субъектлари кўп
іолларда капитал маблајлари, шунингдек, махсус иєти-
содий билим ва тажрибанинг етишмаслиги туфайли бо-
зорни чуєур, кенг кўламли маркетинг асосида ўрганиш
имкониятига эга эмас.
Мутахассислар фикрича, «тадбиркорликни бошлаш-
га муваффаєиятсиз уринишлар бозорни саралаш ва уни
янада самарали єилиш жараёнининг бир бўјинига ай-
ланади»
5
. Айнан ана шу сабабларга кўра, кичик тад-
биркорликни давлат томонидан єўллаб-єувватлаш сиё-
сати амалга оширилади.

Download 1.78 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   87




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling