«Akademiya» Тошкент 2013 Актам холов ўзбекистон ёшларида


“Тадбиркорлик” ва “бизнес” тушунчалари маънолари


Download 1.78 Mb.
Pdf ko'rish
bet5/87
Sana02.05.2023
Hajmi1.78 Mb.
#1421398
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   87
Bog'liq
2.ЎЗБЕКИСТОН ЁШЛАРИДА ТАДБИРКОРЛИК ИЖТИМОИЙ МАСЪУЛИЯТИНИ ОШИРИШ А.Х. Холов hUtluiu

Тадбиркорлик” ва “бизнес” тушунчалари маънолари
таілили
1-жадвал
ларда тадбиркорликнинг энг муіим аломати бирон-бир
шахс тадбиркор фаолиятининг фойдали ёки зарарли-
лигини белгиловчи ноаниєлик омили іисобланган. Унинг
№ 
Адабиёт ва 
муаллиф номи 
Тадбиркорлик 
Бизнес 
1. 
А. Ўлмасов,
Н. Тўхлиев. «Бозор 
иқтисодиёти». 
соҳибкорлик, тижорат ишлари 
билан шуғулланиш, пул топиш 
мақсадида бирор иш билан банд 
бўлиш. 
2. 
Г. Герман. «Бозор 
иқтисодиёти» 
фуқароларни шахсий даромад 
ёки 
фойда 
олиш 
учун 
ташаббускорлиги, 
мустақил 
фаолият. 
3. 
С. Жизнин,
В Крупнов. «Как 
стать 
бизнесменом». 
дадил ва муҳим лойиҳаларни 
рўёбга чиқариш, янги ғояларни 
амалга ошириш билан боғлиқ 
бўлган масъулиятни ихтиёрий 
равишда ўзига олиб таваккал 
иш тутиш. Бу доимо янги 
нарсани ўйлаб топиш ва бунёд 
қилиш, 
борини 
янада 
яхшилашга уриниш.
тижорат, савдо, тармоқ, фирма 
фаолиятидаги ишбилармонлик. 
4. М. Ортиқов, 
Э.Қўлдашев, 
«Бозор 
муносабатлари». 
ўзига таваккалчиликни олиб, 
бирор 
янги 
ишни 
(ғояни, 
маҳсулотни, хизмат турини) 
амалга ошириш. 
бойлик 
орттириш 
мақсадида 
бирор иш билан шуғулланиш.
5. 
К.Муфтайдинов, 
Х. Айбешов 
«Кичик бизнесни 
бошқариш». 
ўзида маълум бир миқдорда 
молиявий маблағни таваккал 
қилган ҳолда бирор янги ғоя, 
маҳсулот, хизмат ёки ишни 
амалга ошириш жараёни. 
даромад олиш билан боғлиқ 
бўлган унумли фаолият. 
6. 
В. Кушлин 
«Экономика 
производства». 
таваккалчилик, 
яратувчанлик 
фаолиятларига 
асосланган 
хўжалик 
юритиш 
тизими 
бўлиб, 
тадбиркорлик 
даромадини олиш мақсадида 
ўзида 
ишлаб 
чиқариш 
жараёнларини 
тўлиқ 
ёки 
қисман қамраб олади. 
даромад келтирувчи ҳар қандай 
фаолият соҳаси. 


19
ижтимоий-иєтисодий вазифаси турли бозорларда та-
лаб билан таклиф ўртасида мувозанат ўрнатишга доир
таваккалчилик фаолиятидир.
Кейинчалик «сармоя эгаси» ва «тадбиркор» тушун-
чалари бир-биридан фарє єилина бошлади. Тадбиркор
сармоянинг муомалада юришини, кўпайиб боришини
таъминлайди, бу борада у сармоядор, яъни жалб єилин-
ган молиявий маблајларни моіирлик билан тасарруф
этувчи шахс сифатида ўз јоялари, билими ва кўникма-
ларини єўллаб, кўп фойда олиш маєсадида маблајла-
рини таваккалли ишларга сарфлайди.
Ришар Кантильондан кейин неоклассик мактаб на-
мояндалари ўзига хос бўлган таваккалчилик асосида
раєобатлашиб, савдо фаолияти билан шујулланувчи
корхона эгасини тадбиркор деб билишган. Олинадиган
даромаднинг єай тарзда олиниши хусусий сармоядор
ва бошєарувчининг тадбиркорликка доир вазифалари-
ни бир-биридан фарєлаб туради, аммо бу вазифалар-
ни битта жисмоний шахснинг ўзи бажариши мумкин.
Тадбиркорлик фаолиятининг норматив таърифи
Ўзбекистон Республикасининг «Тадбиркорлик фаолия-
ти эркинлигининг кафолатлари тўјрисида»ги (2012 йил
2 май) Єонуннинг 3-моддасида берилган: «Тадбиркор-
лик фаолияти (тадбиркорлик) — тадбиркорлик фаоли-
яти субъектлари томонидан єонун іужжатларига му-
вофиє амалга ошириладиган, ўзи таваккал єилиб ва ўз
мулкий жавобгарлиги остида даромад (фойда) олишга
єаратилган ташаббускор фаолият»дир
15
. Фуєаронинг
тадбиркорлик фаолиятига Ўзбекистон Республикаси Фу-
єаролик кодексининг 24-моддасида, Ўзбекистон Респуб-
ликаси Олий суди Пленуми ва Олий хўжалик суди Пле-
нумининг «Тадбиркорлик фаолияти билан бојлиє єонун-
чиликни єўллашнинг суд амалиёти тўјрисида»ги 2000
15
Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси. 2000.
5-6-сон. 140-модда.


20
йил 28 апрель єўшма єарорининг 10-бандида іам таъ-
риф берилган
16
. Фуєаролик єонунчилигида тадбиркор-
ларнинг турлари ва барча ваколатлари батафсил очиб
берилган (ЎзР ФК, 4-5-боблари).
Хорижий давлатларнинг ривожланиш тажрибаси
17
мамлакатимизнинг тадбиркорлик соіасидаги ютуєлари
бозор иєтисодиётининг муіим таркибий єисми эканли-
гидан далолат бермоєда
18
. Умуман айтганда, тадбиркор-
лик Ўзбекистон иєтисодиётининг бозор ислоіотлари
даврида єарор топган ојир вазиятдан чиєишида катта
имкониятларга эга. Бу борада Ўзбекистон Республика-
си Президентининг “Ўзбекистон иєтисодиётида хусу-
сий секторнинг улуши ва аіамиятини тубдан ошириш
чора-тадбирлари тўјрисида”ги (2003 йил 24 январь)
Фармонининг 1-бандида таъкидланганидек, «Хусусий
тадбиркорликни кенг кўламда ривожлантириш, хусу-
сий мулкчиликка асосланган, шу жумладан, давлат мул-
кини хусусийлаштириш натижасида, корхоналарни
ташкил єилиш ва шу асосда иєтисодиёт таркибида ху-
сусий секторнинг улушини сезиларли даражада оши-
риш мамлакатда амалга оширилаётган иєтисодий ис-
лоіотлар ва бозор ўзгартиришларининг јоят муіим
устувор йўналишлари деб іисоблансин»
19
.
16
Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг іамда Ўзбекис-
тон Республикаси Олий хўжалик суди Пленумининг 2000 йил 28
апрель Єарори. -Т.: 2000. 36-37 -бетлар.
17
Эргашева З.М. Международная практика развития малого бизнеса /
/«Экономика и статистика». 1997. № 6. -С. 52-53.
18
Отахонов К. Тадбиркорлик - фахрим менинг //«Іаёт ва єонун». 2003.
2-сон. Б.40-41; Іаєбердиев У. Єишлоєда тадбиркорлик //«Єонун
іимоясида». 2003. № 2. Б. 35; Саидбеков Р., Убатов О. Государство
гарантирует свободу предпринимательской деятельности //Davlat
va huquq. 2001. № 1-2. -С. 13-15; ва бошє.
19
Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Ўзбекистон иєтисоди-
ётида хусусий секторнинг улуши ва аіамиятини тубдан ошириш
чора-тадбирлари тўјрисида»ги Фармони // Ўзбекистон Республи-
каси Олий Мажлисииинг Ахборотномаси. –Т.: 2003. № 1. 12-бет.


21
Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг
20-сонли ва Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик
судининг 107-сонли «Кичик ва ўрта тадбиркорлик
с у бъектлари, деієон ва фермер хў жаликл арини
єўллаб-єувватлашга єаратилган єонунларни суд ама-
лиётида єўллашнинг айрим масалаларига доир» єаро-
рида таъкидланганидек, «Кичик ва ўрта тадбиркорлик
субъектлари, деєєон ва фермер хўжаликларининг
іуєує ва манфаатларини іимоя єилиш, уларнинг фао-
лиятини рајбатлантириш мамлакатимизда амалга оши-
рилаётган иєтисодий ислоіотларнинг муіим йўналиш-
ларидан бири іисобланади»
20
.
Бозор иєтисодиёти ривожланган мамлакатларда
«кичик бизнес» атамасидан фойдаланилади, «кичик тад-
биркорлик» ибораси эса бизнеснинг янги иш ташкил
єилиш билан бојлиє бошланјич босєичини, яъни унинг
тадбиркорлик турини билдиради. Жаіон амалиётида
корхоналарни кичик тадбиркорлик соіасига киритиш-
да турли хил (унда банд бўлган шахслар сони, йиллик
оборот іажми, устав капиталининг миєдори, корхона
капиталида бошєа фирма ва ташкилотларнинг ишти-
роки бўйича) ёндашувлар мавжуд.
Тадбиркорлар тадбиркор бўлганлиги учун іам яра-
тувчи, бунёдкор, соіибкор. Албатта, тадбиркорлик ва
ишбилармонликнинг тагида меінатсеварлик ётади. Меі-
натсеварлик билан ишбилармонлик эгизак, тадбиркор-
лик билан меінатсеварлик оја-ини, улар бир-бирла-
рини тўлдиради, сайєалланиб, жилоланиб, янги-янги
єирралари очилаверади. Антик дунё мутафаккирлари-
дан Пифагорнинг: “Іайкални кўриниши, одамни эса єил-
19
Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик судининг 107-сонли «Кичик
ва ўрта тадбиркорлик субъектлари, деієон ва фермер хўжаликлари-
ни єўллаб-єувватлашга єаратилган єонунларни суд амалиётида
єўллашнинг айрим масалаларига доир» Єарори. Ўзбекистон Республи-
каси Олий Мажлиснинг ахборотномаси –Т.: 2002. 11-сон. 4-16-бетлар.


22
ган ишлари безайди”, деган іикмати гўё ишбилармон-
ларга айтилгандай жаранглайди. Тадбиркорларнинг іам
тадбирли ишлари элга танитади, айни ваєтда, юрт бой-
лигининг кўпайишига хизмат єилади.
Ишбилармонлик ва тадбиркорликда эітироснинг
ўрни катта, ташаббус іам іалаєит бермайди. Истак,
іавас іам интилишга олиб келади. «Интилганга толе
ёр» деб іалєимиз бекорга айтмаган. «Дунёдаги іеч бир
улуј иш, - деган эди немис донишманди Гегель, - эіти-
россиз содир бўлмайди». Алломанинг іикмати ишби-
лармонлар учун айни муддао, тадбиркорларнинг тад-
биркорлиги учун єанот,чунки тадбиркорларнинг иши бу-
юклик учун хизмат єилади, улујликка элтади
21
.
Тадбиркор ва ишбилармонларни безайдиган іислат-
лардан бири јайрат-шижоат. «Тангри, - дейилган Іадиси
Шарифда,- ўз бандалари ичида јайратлисини ёєтира-
ди»
22
. Тангрига ёєиш іар бир мусулмоннинг азалий ор-
зуси. Тангрига ёєєан банданинг охирати обод. Јайрат-
сиз, шижоатсиз тадбиркорнинг іолига вой.
Ишбилармон ва тадбиркорларнинг фаолиятида иро-
да, сабот-матонатнинг іам ўрни катта. Иродали ишби-
лармоннинг ошији-олчи, сабот-матонатли тадбиркорга
омад кулиб боєаверади. «Иродали киши учун, - деганди
Эразм Роттердамский, - іеч єандай єийин иш йўє». Дар-
іаєиєат, алломанинг іикмати тадбиркорларга єанот
бајишлайди, уларни эзгуликка ундайди, яхшиликка
чорлайди. Ишончига ишонч єўшилиб, јайрат-шижоати
ошади. Шундай єилиб, тадбиркорлик, ишбилармонлик
ўз даврининг улујлари томонидан шарафланиб келин-
ган, іамду санолар битилиб, маді этилган. Истиєлол
туфайли мамлакатимизда тадбиркорликка, ишбилар-
монлика кенг йўл очилди. Давлатимиз тадбиркор ва
21 
Султонов Ш.А. Истиєлол ва тадбиркорлик. –Т.: Iqtisod-moliya, 2009,
9-бет.
22
Ахлоє-одобга оид іадис намуналари. -Т.: Фан, 1990, 42-бет.


23
ишбилармонларни ўз іимоясига олиб, барча шароит-
ларни яратаяпти»
23
.
Тадбиркорлик моіиятини тушунишда тадбиркорлар-
нинг ўзаро бојлиє тўрт фаолиятини ажратиб кўрсат-
ган америкал ик иєтисодчил ар Р.Мак Коннел л ва
С.Ю. Брюларнинг єуйидаги нуєтаи назарлари муіим
аіамият касб этади:
– тадбиркор ер, маблај ва меінат ресурсларини
маісулот ишлаб чиєариш іамда хизмат жараёнига бир-
лаштириш ташаббусини ўз зиммасига олади;
– тадбиркор бизнесни олиб бориш жараёнида асо-
сий єарорларни ишлаб чиєиш ва єабул єилиш, яъни
бизнесни ривожлантириш йўналишлари, корхона фао-
лияти йўналишини белгиловчи операцияларни ўз зим-
масига олади;
– тадбиркор - янги маісулот (хизмат)ларни ишлаб
чиєаришга интилувчи, янги ишлаб чиєариш техноло-
гияларини ишлаб чиєарувчи ёки бизнесни ташкил єилиш
ва ривожлантиришнинг янги шаклларини олиб кирув-
чи ташаббускор шахсдир;
– тадбиркор тадбиркорлик фаолиятида юзага кела-
диган хавфни ўз зиммасига олади, зеро, тадбиркор учун
даромад олиш кафолатланмаган, сарф этилган ваєт,
іаракат ва єобилиятдан даромад олиш баробарида за-
рар кўриш іам мумкин.
Бундай іолларда тадбиркор нафаєат ўз ваєти, меі-
нати ва ишбилармонлик обрўси билан, балки сарф этил-
ган маблај билан іам таваккал єилади
24
.

Download 1.78 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   87




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling