Академияси ҳУҚУҚбузарликлар профилактикаси

3-савол. Ўзига нисбатан ҳуқуқбузарликларнинг якка тартибдаги профилактикаси чора-тадбирлари қўлланилаётган шахсларнинг
ҳуқуқ ва мажбуриятлари

Ўзига нисбатан ҳуқуқбузарликларнинг якка тартибдаги профилактикаси чора-тадбирлари қўлланилаётган шахслар:

ўзига нисбатан қўлланилаётган ҳуқуқбузарликларнинг якка тартибдаги профилактикаси чора-тадбирларининг асослари ва ҳуқуқий оқибатларини билишга;
ўзига нисбатан тўпланган ҳужжатлар ва бошқа материаллар билан танишишга;
илтимослар қилишга;
юридик ёрдам олишга;
ҳуқуқбузарликлар профилактикасини бевосита амалга оширувчи органнинг ёки муассасанинг қарорлари, мансабдор шахсларнинг ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) устидан қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда шикоят қилишга ҳақли.
Ўзига нисбатан ҳуқуқбузарликларнинг якка тартибдаги профилактикаси чора-тадбирлари қўлланилаётган шахслар ҳуқуқбузарликлар профилактикасини бевосита амалга оширувчи органлар ва муассасалар мансабдор шахсларининг қонуний талабларини бажариши шарт.
Ўзига нисбатан ҳуқуқбузарликларнинг якка тартибдаги профилактикаси чора-тадбирлари қўлланилаётган шахслар қонун ҳужжатларига мувофиқ бошқа ҳуқуқларга ҳам эга бўлиши ва уларнинг зиммасида бошқа мажбуриятлар ҳам бўлиши мумкин.
1. Шахс ўзига нисбатан қўлланилаётган ҳуқуқбузарликларнинг якка тартибдаги профилактикаси чора-тадбирларининг асослари ва ҳуқуқий оқибатларини билишга ҳақлидир.
Якка тартибдаги профилактика чора-тадбирларининг асослари деганда, шахсга якка тартибдаги профилактика чора-тадбирларини қўллаш лозимлигини ўзида ифодаловчи ҳолатлар, фактик маълумотлар ва ҳужжатлар тушунилади. Бу ҳақда маълумотга эга бўлган шахс нима сабабдан унга нисбатан ҳуқуқбузарликларнинг якка тартибдаги профилактикаси чора-тадбири қўлланилаётганини тушунади ва англаб етади.
Якка тартибдаги профилактика чора-тадбирларининг ҳуқуқий оқибатлари деганда эса, процессуал ёки бошқа ҳуқуқий ҳужжатлар асосида шахсга якка тартибдаги профилактика чора-тадбирлари қўлланилгач унинг қандай ҳуқуқлари, эркинликлар ва қонуний манфаатлари чекланишини белгиловчи ҳолатлар тушунилади. Бунда шахс ўзига нисбатан қўлланилаётган якка тартибдаги профилактика чора-тадбир қандай ҳуқуқуқий оқибатлар келтириб чиқаришини (Мисол учун, маъмурий назорат даврида куннинг ички ишлар идоралари белгилаб қўйган вақтида уй (квартира)дан чиқиб кетишнинг, туман (шаҳар)нинг муайян жойларида бўлишнинг, ички ишлар идораларининг рухсатисиз туман (шаҳар)дан ташқарига чиқиб кетишнинг таъқиқланишини ёки рўйхатдан ўтиш учун ҳар ойда бир мартадан тўрт мартагача ички ишлар идораларига келиб учрашиш мажбурияти юкланаётганлигини) тушуниб, англаб етади.
2. Ҳуқуқбузарликларнинг якка тартибдаги профилактикаси чора-тадбирлари қўлланилаётган шахс ўзига нисбатан тўпланган ҳужжатлар ва бошқа материаллар (содир этилган ҳуқуқбузарлик ёки ғайриижтимоий хулқ-атворни намоён этувчи ҳолат юзасидан расмийлаштирилган ҳужжатлар (тушунтириш хати, далолатнома, хулоса, бошлиқ номига ёзилган билдирги, тақдимнома, ҳуқуқбузарликларнинг содир этилиши сабаблари ва уларга имкон бераётган шарт-шароитлар тўғрисидаги хабарнома кабилар), профилактик ҳисоб иши, маъмурий назорат иши, жиноят иши материаллари) билан танишиш ҳуқуқига эга ҳисобланади.
3. Ўзига нисбатан ҳуқуқбузарликларнинг якка тартибдаги профилактикаси чора-тадбирлари қўлланилаётган шахслар ҳуқуқбузарликлар профилактикасини бевосита амалга оширувчи органнинг ёки муассасаларга моддий, тиббий, психологик ва юридик ёрдам, шунингдек ишга, ўқишга жойлашишда ҳамда уй-жойларда вақтинча яшаб туришда кўмаклашишни сўраб илтимослар қилиши мумкин. илтимосни қабул қилган ҳуқуқбузарликлар профилактикасини бевосита амалга оширувчи орган ёки муассаса илтимосни қаноатлантириши ёки асослантирилган тарзда рад этиши талаб этилади.
4. Ўзига нисбатан ҳуқуқбузарликларнинг якка тартибдаги профилактикаси чора-тадбирлари қўлланилаётган шахслар Ўзбекистон Республикасининг 1996 йил 27 декабрда қабул қилинган «Адвокатура тўғрисида»ги қонун ҳужжатларига мувофиқ ҳуқуқий масалалар бўйича маслаҳатлар ва тушунтиришлар мақсадида адвокатурага мурожаат қилишга ҳақли.
Ўзига нисбатан ҳуқуқбузарликларнинг якка тартибдаги профилактикаси чора-тадбирлари қўлланилаётган шахсларнинг юридик ёрдам сўраб қиладиган мурожаати Конституциявий процессуал ҳуқуқлардан бири саналиб, шахс ушланган, ҳибсга олинган ёки айб қўйилган вақтдан эътиборан адвокат хизматидан фойдалана олиш ҳуқуқига эга.
Ўзига нисбатан ҳуқуқбузарликларнинг якка тартибдаги профилактикаси чора-тадбирлари қўлланилаётган шахсларнинг судда ноқонуний ҳибсга олиш ёни ноқонуний равишда профилактик ҳисобга олинганлик устидан шикоят қилиш, ўзига ва ўз яқинларига қарши гувоҳлик бермаслик, айбсизлик презумпцияси, давлат органлари ёки мансабдор шахсларнинг ҳаракати (ёки ҳаракатсизлиги) оқибатида етказилган зарарни ундириб олиш кабилар юзасидан мурожаат қилиш ҳуқуқи мавжуд.
Адвокатлик тузилмалари фуқаролар ва юридик шахсларга пул маблағлари (даромадлар) ҳисобига юридик ёрдам кўрсатадилар.
Адвокатлик фаолияти адвокат ва ишонч билдирувчи шахс (ҳимоя остидаги шахс) ўртасида тузиладиган юридик ёрдам кўрсатиш тўғрисидаги битим (шартнома) асосида амалга оширилади.
5. Ўзига нисбатан ҳуқуқбузарликларнинг якка тартибдаги профилактикаси чора-тадбирлари қўлланилаётган шахслар ҳисоб профилактика ишини юритаётган профилактика (катта) инспекторининг қонуний талабларини бажариши шарт. Акс ҳолда юқорида назарда тутилган ҳуқуқий оқибатлар келиб чиқиш эҳтимоли юзага келади.
Мисол учун, якка тартибдаги профилактикаси чора-тадбирларидан бири сифатида маъмурий назоратга олинган шахс маъмурий назорат қоидаларини бузса Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекси (МЖтКнинг 205, 206-м.м.) талаблари асосида, борди-ю бу қилмиш бир йил давомида такрор содир этилса, у ҳолда Ўзбекистон Республикасининг Жиноят кодекси (ЖКнинг 226-м.)да белгиланган жавобгарлик юзага келади.
6. Ўзига нисбатан ҳуқуқбузарликларнинг якка тартибдаги профилактикаси чора-тадбирлари қўлланилаётган шахслар қонун ҳужжатларига мувофиқ бошқа ҳуқуқларга ҳам эга бўлиши ва уларнинг зиммасида бошқа мажбуриятлар ҳам бўлиши мумкин. Демак, ўзига нисбатан ҳуқуқбузарликларнинг якка тартибдаги профилактикаси чора-тадбирлари қўлланилаётган шахслар бошқа қонунлар ва қонуности ҳужжатлари (Вазарлар Маҳкамаси, Вазирликлар ва қўмиталарнинг ҳуқуқий ҳужжатлари) асосида бошқа ҳуқуқлар, шунингдек мажбуриятларга ҳам эга бўлишлари мумкин.

Курсант (тингловчи)ларга ушбу мавзу бўйича мустақил тайёргарлик машғулотида бажариш учун топшириқ берилади: