Ал-хоразмий номли урганч давлат университети

§10. P-N O’TISHDAN O’ZGARUVCHAN
RESISTOR SIFATIDA FOYDALANISH

Ma’lumki p-n o’tishni elektr zanjiriga qo’yilayotgan maqsadga qarab to’g’ri yoki teskari ulash mumkin. Bunday ikki xil ulanish p-n o’tishni xarakteristikalarini nochiziqli ko’rinishga olib keladi. Shuning uchun p-n o’tishni qarshiligini ulanishga bog’liq ravishda o’rganish uchun differetsial qarshilik va o’zgarmas tokga qarshilik tushunchalari kiritilgan.

Differentsial qarshilikni aniqlash uchun quyidagi ifodadan foydalanamiz:
(10.1)
Bu ifodani tok kuchining funktsiyasi sifatida ifodalash uchun ushbu ifodadagi kuchlanishning qiymati boshqacharoq usul bilan aniqlanadi. Buning uchun p-n o’tish (diod)ning statsionar volt-amper xarakteristikasidan foydalanamiz. Bu xarakteristika rasm.10.1.da keltirilgan.
p-n o’tishning VAXidan shu narsa aniqlanganki, tok kuchining kuchlanishga bog’likligida kuchlanishning kichik o’zgarishida tok kuchining juda katta o’sishi quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:
(10.2)
(10.2) ifodani (10.1) ga qo’ysak:



Rasm.10.1. p-n o’tish (diod)ning statsionar
volt-amper xarakteristikasi


(10.3)
Ushbu ifoda o’rinli bo’ladi, agar J>>J₀ shart bajarilsa. Bu erda ekanligini hisobga olsak, differentsial qarshlikni quyidagi ifoda bilan aniqlash mumkin bo’ladi:
(10.4)
U<0 bo’lgan teskari soha uchun rd juda tez o’sadi va bo’lganda juda kata chegarasiz qiymatni olishi mumkin. U> 0 bo’lgan sohada esa rd juda tez kamayadi.
O’zgarmas tok uchun p-n sohaning qarshigi R₀ ni aniqlash uchun (10.2) formuladan foydalanamiz. Natijada ushbu ifodaga ega bo’lamiz:
(10.5)
Bilamizki, . Ushbu ifodadan foydalangan holda p-n o’tishning tokga nisbatan qarshiligini topamiz:
(10.6)
Ushbu ifodadan shunday hulosa chiqadiki, bo’lganda Rd qarshilik kuchlanishga to’gri proportsional bo’lar ekan:
(10.7)
Agar J=0 va U=0 bo’lsa differetsial qarshilik (R_d) va o’zgarmas tokga qarshilik (R₀) bir-ibiriga teng bo’lar ekan:
(10.8)
Kichik to’g’ri toklarda R₀ doimo R_d dan katta bo’ladi. Teskari toklar sohasida esa R₀ d.
Odatda p-n o’tish(diod)ning to’g’ri qarshiligi deganda to’g’ri tok(kuchlanish)ning eng kichik qiymatiga mos keluvch R₀ tushuniladi. Teskari tokning qarshiligi deganda esa teskari kuchlanishning nominal(eng kichik) qiymatidagi qarshilik (R₀) tushuniladi.

Nazorat savollari

1.Differetsial qarshilikni tushuntiring.
2. Differetsial qarshilik qaysi ifodadan topiladi?
3. p-n o’tishli diodning VAX sini tushuntiring.
4. Kichik to’g’ri toklarda R₀ va R_d orasidagi munosabatni toping.
5. Teskari toklar sohasida esa R₀ va R_d qanday qiymatlarni oladi?
6. To’g’ri va teskari ulanishda o’tish xarakteristikalari qanday ko’rinishda bo’ladi?