Algoritmlash, modellashtirish va dasturlashtirish

Davriy(tsiklik) hisoblash jarayonlari. Hisoblash bosqichlarini ko‘p marta qaytarishi mumkin bo‘lgan hisoblash jarayonlari davriy deyiladi. Davrlar shaxsiy kompyuterda masalalarni algoritmlashtirish va dasturlashtirishning asosini tashkil qiladi.
Quyidagi formula asosida A vektor elementlari qiymatini yig‘in-disini topish masalasini ko‘rib chiqamiz.
₂₀
S = a₁ + a₂ + a₃ + . . . + a₂₀ = a_i
ⁱ⁼¹
S-ni qiymatini topish uchun qo‘shish operatsiyasini ko‘pmarta(20-marta) takrorlash kerak bo‘ladi. Ushbu operatsiyaning har bir bajarilishida oldingi natijaga vektorning keyingi yangi elementining qiymati qo‘shilib boriladi. SHunday qilib algoritmning quyidagi qismi ko‘pmarta bajariladi:
S = S + a_i
Bu erda i indeksning 1-dan 20-gacha 1-tadan qadam tashlab o‘zgarib borishi bilan vektorning barcha elementlari ularning yig‘indisini topish uchun ko‘rib chiqiladi. Natijada davriy aylanishni o‘zgaruvchan indeks i boshqaradi, shuning uchun ham uni davrning boshqaruvchi o‘zgaruvchisi deyiladi yoki davr parametridir.
Algoritmda davrning aylanishi bilan S-ning yig‘indisini topish uchun u avvalom bor nolga tenglashtirilishi kerak. Aks holda olinishi kerak bo‘lgan S bo‘yicha natija noto‘g‘ri bo‘lishi mumkin.
Davriy algoritmning asosiy qismlaridan bo‘lib quyidagilar hisobla-nadi: davrning tanasi(DT), boshqaruvchi qism(BQ), yangi qiymatlarni shakllantirish(YAQSH) va yangi qiymatlarni kiritish(YAQK). Ushbu qismlarning bajarilishi ketma-ketligi turlicha bo‘lishi ham mumkin. Ularning ayrimlarini ko‘rib chiqamiz.
Hisoblash jarayonlarini ko‘pmarta qaytariladigan qismi davrning tanasi deyiladi.

7 - rasm. Davriy algoritmning asosiy qismlariga misollar.
8 - rasm. Davriy algoritmning asosiy qismlariga amaliy misollar.
Davriy algoritmlar quyidagilarga ajraladi:

1. 
   davr tanasining algoritmining turi bo‘yicha;
   
2. 
   davriy jarayonni boshqarish xususiyatiga ko‘ra. Davriylik tanasi algoritmi chiziqli, tarmoqlangan va davriy bo‘lishi mumkin. Algoritmning turiga ko‘ra davriylik tanasidagi davriy algoritmlar oddiy va murakkab bo‘lishi mumkin.
   

Agar davrning tanasi chiziqli yoki tarmoqlangan hisoblash jarayonlaridan iborat bo‘lsa unda u oddiy davriy algoritm deyiladi.
Agar davrning tanasi davriy hisoblash jarayonlaridan iborat bo‘lsa unda u murakkab davriy algoritm deyiladi.
Boshqaruvchi qismning xususiyatiga ko‘ra davrning qaytarilishlar soni aniq bo‘lgan bo‘lishi va aniq bo‘lmagan bo‘lishi ham mumkin. Aniq bo‘lgandan davrning necha marta qaytarilishi ko‘rsatiladi, masalan 20, 50, 100. Aniq bo‘lmaganda ma‘lum bir natural son orqali ifodalanadi, masalan N, M, K.
Davriy algoritmning tasniflanish chizmasi - rasmda keltirilgan.

9- rasm. Davriy algoritmning tasniflanishi.