Alijonova guljahon ilhomjon qizi

O‘zbek tilida grammatik ma’no ifodalovchi grammatik shakllar
1.Qo‘shimchalar.
2.Yordamchi so‘zlar.
3.So‘z tartibi.
4.Ohang.


I. Qo‘shimchalar: 1.Otning grammatik kategoriyalari. Kelishik, egalik, son.
2.Fe’lning grammatik kategoriyalari. Zamon, nisbat mayl, shaxs-son.

1) Kelishik kategoriyasi: Bosh kelishik –kitob “nol”shakl,

Qaratqich kelishigi kitob – ning,
Tushum kelishigi kitob –ni,
Jo‘nalish kitob – ga,
O‘rin kelishigi kitob – da,
Chiqish kitob – dan;
2)Egalik kategoriyasi.

1sh. kitobim –(i)m, kitobi (i)miz,

II.sh.kitob-ing kitob (i)ngiz,
III sh. kitob-i kitob (i)miz;

Son kategoriyasi : Birlik – kitob“nol” shakl, Ko‘plik kitob–lar.

2.Fe’lning grammatik kategoriyalari. Zamon kategoriyasi. 1)O‘tgan zamon kategoriyasi: A) Aniq o‘tgan zamon shakli. B)Uzoq o‘tgan zamon shakli.V)O‘tgan zamon hikoya shakli.G)O‘tgan zamon davom shakli. D) O‘tgan zamon maqsad shakli.


O‘zbek tilida semantik-grammatik ma’no ifodalovchi shakllar.

Semantik-grammatik ma’no ifodalovchi vositalar so‘zning asl ma’nosini o‘zgartirmaydi, so‘zning asl ma’nosiga ustama, sifatiy ma’no qo‘shadi. Qiz so‘ziga (qiz)cha, (qiz)aloq, (qiz)gina kabi grmmatik shakllar qiz so‘zining ma’nosiga ustama ma’no qo‘shadi, qiz so‘zining asl ma’nosini ham, grammatik ma’nosini ham, sintaktik vazifasini ham o‘zgartirmaydi.

1.Otning nogrammatik kategoriyalari. So‘z shakl yasovchi affikslarga otning nogrammatik kategoriya elementlari kiradi.Bular otlardagi o‘xshatish – dek, –day, akamdek, hurmat –lar, akamlar, chegara –gacha, akamgacha, xoslik –niki, akamniki, qiyos – cha, akamcha (bo‘yi), kesatiq-kinoya – lar, akamlar (o‘zlariga xon), kichraytirish – cha, -loq, - chak, - choq, kitobcha, qizaloq, kuyunchak, toychoq,erkalash – -xon, -jon, -bek, -oy, undash-chaqirish – ov, - uv,- e, akamuv va boshq

2.Fe’lning nogrammatik kategoriyalari.

1)Fe’lning funksional shakllari – harakat nomi – ish, -moq, -uv, o‘qishda uquv qilmoq kerak.
2)Sifatdosh – yotgan, - digan, -ar,-vchi, o‘qiyotgan bola, bo‘ladigan yigit, qaytar dunyo.
3)Ravishdosh – (i)b, -ay, -gani, -guncha. –gach. ko‘rib aytdi, kula ketdi, yordamlashgani kedi, uxlaguncha gapirdi.
Sifatning ozaytirma daraja shakllarini yasovchi –roq, - ish,- imtir shakli, sifatning kuchaytirmashaklini yasovchi qip-, sap-, qop-,
sonlarning ma’no turlarini bildiruvchi taxmin –tacha, tartib – inchi, taqsim –tadan, olmoshlardagi gumon bildiruvchi – dir,
so‘z yuklama qo‘shimchalari – so‘roq –mi,-chi, -a, - ya, ta’kid – ku, - da, -oq, - yoq, -yu semantik-grammatik ma’no ifodalovchi vositalar hisoblanadi.