Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti «adabiyotshunoslik nazariyasi»

Jonlantirish – odamlarga xos xususiyatlarni jonsiz predmetlarga, tabiatning turli hodisalariga ko’chirish orqali, to’g’rirog’i, ularni insoniylashtirish orqali paydo bo’ladigan tasvirdir. Bu tasvirning ikki xil ko’rinishi mavjud: Birinchisi, tashxis (shaxs bilan bog’liq) jonsiz narsalarni jonlantirish usulidir; masalan, badiiy asarda quyosh yuguradi, daryo shoshadi, samo (yulduzlar) ko’z yosh to’kadi, harsang(tog’) bardosh va sabr ko’rsatadi, gul kuladi, bulutlar ho’mrayadilar, qovoq osadilar, yig’laydilar, tun uxlaydi, oy yuradi, yulduzlar guvohlikka o’tadi, qashshoqlik kuladi...

“Zoriqtirmay kelsan-chi bir,

Intizor qilding buncha...”,

Deb yaproqlar tebranadi,

To charchab uxlaguncha.
Quyosh chiqib isitsa ham,

Sendursan deb o’ylaydi.

Tunda - oy kezib o’tsa ham,

Sendursan deb o’ylaydi.
Agar shamol qo’zg’ab qolsa,

Titrashadi keldi deb,

Yerga qadar egiladi,

Aytganlarim bo’ldi, deb.
Noyob yigit, bosib o’t, deb

To’kiladi yo’lingga.

Gul barglari uchishadi,

Tushayin deb qo’lingga.

Yori o’tkazib ketgan nihol – judayam intiqqan, beadad sog’ingan, sadoqatli dildor, “ko’zlariga surtmoq uchun erining gardi(changi zarrasi)ga zor o’zbek ayolining qalbi bo’lib so’zlaydi. Bu qalbning yorga bunchalik intizorligini faqatgina jonlantirish san’ati, bu san’atning ustamoni hamid Olimjongina g’oyatda ta’sirli qilib, zarur milliylikka o’rab tiriltira oladi. Bu san’atkorlikdir, bu insoniylikdir, bu o’zbeklikdir, bu ibratomuz darslikdir.

Ikknnchisi, intoq(nutq bilan bog’liq) – nutqi yo’q narsa va predmetlarni nutq egasi sifatida jonlantirish usulidir; masalan, badiiy asarda ot ham so’ylaydi (“Alvido, Gulsari” - Ch.Aytmatov), Qo’zichoq va bo’ri bahs yuritadi (“Bo’ri bilan qo’zichoq” - A.Krilov).

Erkin Vohidovning “Aruz va barmoq” she’rida ular o’rtasidagi nifoq jonlantirishning ikkinchi usuli vositasida quyidagicha badiiylashtiriladi; ular o’zlarining “jonli qiyofalari” bilan jonlanadilar:

Aruziy barmoqni

To’pori, deydi.

Sen pastsan, men sendan-

Yuqori, deydi.

Barmoq uni ko’hna-

Xarobasan, der,

Arobasan, der,

Parvozlar asrida.