Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti axborotlashtirish texnologiyalari
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
|
c: Char; {-------------------} Procedure OutTextWithTab ( S1, S2, S3, S4: String); { Tab1..TabZ larni hisobga olgan holda S1,S2,S3,S4 satrlarni chiqarish} begin MoveTo( (Tab1-TextWidth(Sl) ) div2,Y); OutText (S1) ; MoveTo(Tabl+(Tab2-Tabl-TextWidth(S2)) div2,Y); OutText (S2) ; MoveTo(Tab2+(Tab3-Tab2-TextWidth(S3)) div 2,Y); OutText(S3); if S4='Symbols' then { Symbols kolonka sarlavhasi} MoveTo((Tab3+GetMaxX-TextWidth(S4)) div 2,Y) else {boshqa satrlar} MoveTo(Tab3+3,Y); OutText(S4) end; {------------} begin {Grafikni inisializasiya kilish} InitGraph(d,r, ' '); Err := GraphResult; if ErrogrOk then WriteLn(GraphErrorMsg(Err)) else begin { shriftlar sonini aniqlash} {$IFDEF VER70'} MaxFont := 10; . {$ELSE} MaxFont := 4; {$ENDIF} SetTextStyle(l,0,4); Y := 0; OutTextWi thTab('N','Name',Size','Symbols'); {chiziq sarlavhasi Yning balandligi aniklanadi} 158 Y := 4*TextHeight('Z') div3; Line(0,Y,GetMaxX,Y) ; {Opredelyayem nachalo Y tablisы i vыsotu dY kajdoy stroki} Y := 3*TextHeight('Z') div 2; dY := (GetMaxY-Y) div (MaxFont); {belgilar satrini tayyorlash} SymbT := ''; For s := 'a' to 'z' do SymbT := SymbT+c; {satrlar jadvalini chikarish} for k := 1 to MaxFont do begin Size := 0; {dY ga teng bo’lguncha satr balandligini o’zgartirish} repeat inc(Size); SetTextStyle(k,0,Size+1); until (TextHeight('Z')>=dY) or (Size=10) or (Textwidth(FontNames[k])>(Tab2-Tab1)); {Gotovim nomer NT i razmer SizeT shrifta} Str(k,NT); Str(Size,SizeT); {satr jadvalini chiqarish} SetTextStyle(k,HorizDir,Size); OutTextWithTab(NT,FontNames[k],SizeT,SymbT); inc(Y,dY) end; {ramka chizig’i chiziladi} Rectangle(0,0,GetMaxX,GetMaxY); Line(Tab1,0,Tabl,GetMaxY); Line(Tab2,0,Tab2,GetMaxY); Line(Tab3,0,TaZ,GetMaxY); {ixtiyoriy tugmachani bosish} ReadLn; CloseGraph; end end. Settextjustife procedurasi- ko’rsatkichning joriy holatiga nisbatan chiqari- layotgan matnlar tekislanadi. Uning umumiy ko’rinishi: Prosedure Settextjustife (Horiz, Vert: word); Bu yerda Horiz- gorizontal tekislash; Vert- vertikal tekislash. Tekislash matn qanday joylashishini aniqlaydi, ya’ni ko’rsatilgan joydan chapga yoki o’ngga, yuqoriga, quyiga yoki markaz bo’yicha. Bu yerda quyidagi o’zgar- maslar ishlatiladi: Const 159 Lefttext= 0; {ko’rsatkich matndan chapga} Contertext= 1; {Silletrik chap va o’ngga, yuqori va pastga} Righttext= 2; {Ko’rsatkich matndan o’ngga} Bottomtext= 3; {Ko’rsatkich matndan pastga} Toptext= 2; {Ko’rsatkich matndan yuqoriga} Masalan: Quyidagi dastur grafik ekran markaziga nisbatan turli tekislash usullarini namoyish qiladi. Textwidth funksiyasi- chiqarilayotgan matnli satrning uzunligini aniqlaydi. Uning umumiy ko’rinishi quyidagicha: Function textwidth (txjt: String): word; Text Height funksiyasi- shrift balandligini aniqlaydi. Uning umumiy ko’rinishi: Function TextHeight (txt: String): word; Sinov savollari. 1. Grafik holati nima? Unga qanday o’tiladi? 2. Grafik holatida ekranning holati qanday bo’ladi? 3. Grafik holatdan qanday chiqiladi? 4. GRAPH modulning asosiy funksiya proceduralari qanday? 5. Figuralarni hosil qilish procedura va funksiyalarining sanang? 6. Grafik holatda matnlar bilan ishlash jarayonini ta’riflang? 7. Funksuyalar grafigi qanday hosil qilinadi? 8. Ob’ektlar qanday harakatlantiriladi? Uyga vazifa : Turbo-Paskal tizimida grafik holatida ishlash qoidalarini mukammal o'rganing, tasvirlarni va grafiklarni hosil qiling,a ularni amaloyotga tatbiq eting. Adabiyotlar 1. Shafrin Yu. Osnovi kompyuternoy texnologii. Uchebnoi posobie- M: 1997, - 560 b. 2. Raxmanqulova S.I. IBM PC shaxsiy kompyuterda ishlash.- T:, NMK "Sharq"- INSTAR, 1996 y. 3. Figurnov V. E. IBM PC dlya pozovatelya. - M; Finantsi i statistika, 1990 g. 4. Ortiqov A., Mamatqulov A. IBM PC kompyuteridan foydalanish.- Toshkent, "Qomus", 1992 y. 5. Volvachev A.K., Krisevich V. S. Programmirovanie na yazika Paskal dlya per- sonalnix EC EBM- Minsk, Visshaya shkola, 1989 g. 6. Vasyukova N.D., Tyulyaeva V.V. Praktekum po osnovam programmirovaniya. Yazik Paskal- M; Visshsya shkola, 1991 g. 7. Zuev E.A. Yazik programmiravaniya Turbo Paskal 6.0, 7.0- M; Radioi svyaz, 1993. 8. Faysman A. Professeonalnoe programmirobaniya na yazike Paskal- M; Nauka, 1989 g. 9. Aminov I. Paskal dasturlash tili. O'quv qullanma- SamDU, Samarqand, 1996 y. 10. Aminov I.B. Informatika va informatsion texnologiyalar. Ma’ruzalar matni. 2005 yil. SamDU. 160 11. Aminov I.B., Eshtemirov S., Nomozov F. Informatika va informatsion texno- logiyalar fanidan laboratoriya ishlari. Uslubiy qo’llanma. Samarqand, SamDU, 2008 yil. 161 “Informatika va dasturlash” fanidan Ma’ruza matn ishlanmasi 60 soat 30 ta ma’ruza 162 “Informatika va dasturlash” fanidan Amaliy mashg’ulot ishlanmasi 74 soat 37 ta mashg’ulot 163 1 – amaliy mashg’ulot Mavzu: Sanoq sistemalari va unda amallar bajarish, bir sanoq sistemasidan boshqasiga o‘tish. Reja: 1. Sanoq sistemalari va unda amallar bajarish. 2. Bir sanoq sistemasidan boshqasiga o‘tish. 3. Mustaqil topshiriqlar bajarish. Mashg’ulotning maqsadi: 1. Sanoq sistemalari va unda amallar bajarishni o’rganish. 2. Bir sanoq sistemasidan boshqa sanoq sistemasiga o’tish ko’nikmalarini shakllantirish. Dars o’tish usuli: Takrorlash, suhbat va savol-javob, mavzu mazmunidan kelib chiqib talabalarga mustaqil topshiriqlar berish va ularni tasavvurini bilish. Dars o’tish vositalari: Doska,o’uv va uslubiy qo’llanma, topshiriqlar majmuasi. Dars mazmuni: Darsning xronologik xaritasi – 80 minut. 1. Tashkiliy qism – 2 minut 2. Talabalar bilimi darajasini aniqlash – 10 minut 3. Yangi mavzu o’tish (komputerda mustaqil topshiriq) – 50 minut 4. Yangi mavzu ni o’zlashtish darajasini aniqlash- 10 minut. 5. Sinov savollari – 5 minut. 6. Uyga vazifa – 3 minut. Darsning borishi Sanoq sistemalari Sanoq sistemalari deganda sonlarni yozish va tanlash qoidalarining majmuasi tushuniladi. Sanoq sistemalari ikki turga bo’linadi: pozitsion va pozitsion bo’lmagan. Sanoq sistemasida raqamlar soni uning asosi deb yuritiladi. Har qanday son raqamlar ketma-ketligi ko’rinishida yoziladi: o’nlik sanoq sistemasida 1985 10 , 137,85 10 ikkilik sanoq sistemasida 1001 2 , 11001,01 2 sakkizlik sanoq sistemasida 6534 8 , 234, 05 8 Bu yerda sonlarning indeksi uning asosini bildiradi. Sonlarni yozishda har bir raqamning qiymati uning turgan o’rniga bog’liq bo’ladi. Sonda raqam uchun joy razryad, sondagi raqamlar soni esa sonning razryadi deb ataladi.Komputerda sonlar ikkilik, sakkizlik, o’n oltilik sanoq sistemalarida ham ifodalanishi mumkin. Ikkilik sanoq sistemasi. Ikkilik sistema ham o’nlik sistema kabi pozitsion sistema bo’lib, unda sonlar faqat ikkita 1 va 0 yordami bilan ifodalanadi. Misol. 111110 2 va 101 2 sonlarning yig’indisini toping. Bu sonlarni bir ustunga yozib, umumiy qoida bo’yicha qo’shamiz. 111110 2 + 101 2 1000011 2 164 Misol. 1011,101 2 va 101,01 2 sonlarining ayirmasini toping. 1011,101 2 - 101,01 2 110,011 2 Misol. 1010 2 va 11 2 sonlarning ko’paytmasini toping. 1010 2 x 11 2 1010 1010 11110 2 Ikkilik sanoq sonlari ustida bo’lish amalini bajarishda ko’paytirish va ayirish amallaridan foydalaniladi. Sakkizlik sanoq sistemasining asosi 8 ga teng bo’lib, undagi sonlar 0,1,2,3,4,5,6,7 raqamlari orqali ifoda qilinadi. Qo’shish, ayirish, ko’paytirish va bo’lish amallari 8 lik sanoq sistemasi qoidalari asosida bajariladi. Masalan. 1) 732 8 2) 732 8 + 324 8 _ - 324 8 1256 8 406 8 O’n oltilik sanoq sistemasining asosi 16 ga teng bo’lib, undagi sonlar 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 8, 9, A, B, C, D, E, F raqamlari orqali ifodalanadi. Bunda A- o’nni, B - o’n birni, C- o’n ikkini, D- o’n uchni, E- o’n to’rtni, F- o’n beshni bildiradi. Sonlarni bir sanoq sistemasidan ikkinchi sanoq sistemasiga o’tkazish qoidalari mavjud: 2 – amaliy mashg’ulot Mavzu: Sonlarni bir sanoq sistemasidan boshqasiga o‘tkazish. Reja: 1. Sanoq sistemalari va unda amallar bajarish. 2. Bir sanoq sistemasidan boshqasiga o‘tish. 3. Mustaqil topshiriqlar bajarish. Mashg’ulotning maqsadi: 1. Sanoq sistemalari va unda amallar bajarishni o’rganish. 2. Bir sanoq sistemasidan boshqa sanoq sistemasiga o’tish ko’nikmalarini shakllantirish. Dars o’tish usuli: Takrorlash, suhbat va savol-javob, mavzu mazmunidan kelib chiqib talabalarga mustaqil topshiriqlar berish va ularni tasavvurini bilish. Dars o’tish vositalari: Doska,o’uv va uslubiy qo’llanma, topshiriqlar majmuasi. Dars mazmuni: Darsning xronologik xaritasi – 80 minut. 1. Tashkiliy qism – 2 minut 2. Talabalar bilimi darajasini aniqlash – 10 minut 3. Yangi mavzu o’tish (komputerda mustaqil topshiriq) – 50 minut 4. Yangi mavzu ni o’zlashtish darajasini aniqlash- 10 minut. 5. Sinov savollari – 5 minut. 165 6. Uyga vazifa – 3 minut. Sonlarni bir sanoq sistemasidan boshqasiga o’tkazish 1. Ixtiyoriy sanoq sistemasidagi o’nlik sanoq sistemasiga o’tkazish. Bun- ing uchun son berilgan sanoq sistemasi asosining darajalari bo’yicha yoyiladi va yoyilma hisoblanadi: Masalan: a) 200110=2 10 5 +0 10 4 +0 10 3 +1 10 2 +1 10 1 +0 10 0 b) 389710=3 10 5 +8 10 4 +9 10 3 +7 10 2 +1 10 1 +0 10 0 Xuddi shunday ixtiyoriy sanoq sistemasidagi sonlarni o’nlik sanoq sistema- sida ifodalash mumkin. Masalan, a)100111 2 =1 2 5 +0 2 4 +0 2 3 +1 2 2 +1 2 1 +1 2 0 =32+0+0+4+2+1=39 10 b)11011,011 2 =1 2 4 +1 2 3 +0 2 2 +1 2 1 +1 2 0 +0 2 -1 +1 2 -2 +1 2 -3 = =16+8+2+1+0,25+ 0,125=27,375 10 s) 3512 8 =3 8 3 +5 8 2 +1 8 1 +2 8 0 =1866 10 d) 213,1 8 =2 8 2 +1 8 1 +3 8 0 +1 8 -1 =139,125 10 e) ABS 16 =10 16 2 +11 16 1 +12 16 0 =2560+176+12=2748 10 2. O’nlik sistemadagi sonni R asosli sistemaga o’tkazish. a) Butun sonni o’tkazish uchun berilgan son o’tkazilishi kerak bo’lgan sistema asosi R ga qoldiqli bo’linadi. Bo’linma nolga teng bo’lmasa, u yana asosga qoldiqli bo’linadi va h.k. jarayon bo’linma nolga teng bo’lganda tugatiladi va hosil bo’lgan qoldiqlarning teskari tartibi sonning R- lik sistemadagi ifodasini beradi. Masalan. 1. 437 10 sonini ikkilik sistemada yozing: Son Bo’luvchi Qoldiq 437 218 109 54 27 13 6 3 1 2 2 2 2 2 2 2 2 2 1 0 1 0 1 1 0 1 1 Agar qoldiqlarni teskari tartibda yozib chiqsak, kerakli natija hosil bo’ladi: 437 10 =110110101 2 2. 7465 10 sonini sakkizlik sistemada ifodalang: Son Bo’luvchi qoldiq 7465 933 116 14 1 8 8 8 8 8 1 5 4 6 0 Natija: 7465 10 =6451 8 3. 98653 10 sonini 16-lik sistemada ifodalang: Son Bo’luvchi qoldiq 166 98653 6165 385 24 1 16 16 16 16 16 13 5 1 8 0 Natija :98653 10 =815D 16 Misollar: 1. 25 10 ni ikkilik sistemaga o’tkazing: 25 2 24 12 2 1 12 6 2 0 6 3 2 0 2 1 1 25 10 =11001 2 2) 25 10 ni sakkizlik sistemaga o’tkazing: 25 8 24 3 1 25 10 =31 8 3)28 10 ni o’n oltilik sistemaga o’tkazing: 28 16 16 1 12 28 10 =1C 16 b) O’nli kasrning kasr qismini o’nlik sanoq sistemasidan boshqa sistemasa o’tkazish uchun u asos R ga ko’paytiriladi. Keyin hosil bo’lgan sonning butun qismi ajratiladi va kasr qismi yana RP ga ko’paytiriladi. Bu jarayon ko’paytmaning kasr qismi nolga teng bo’lganda yoki keraklicha raqamlar hosil qilinganda to’xtatiladi va butun qismdagi raqamlar ketma-ketligi kasrning R- sanoq sistemasi- dagi yozuvini beradi. Misollar: a) 0,3125 10 sonini ikkilik sanoq sistemasiga o’tkazing. 0 3125 0,3125 10 =0,0101 2 0 1 0 1 6250 250 50 0 167 b )0,12 10 sonini ikkilik sanoq sistemasiga o’tkazing. Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|