Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiyot fakulteti

bt

 = F

as

 / X

ym

 [6176899,5:485=12735,8] 

Bu yerda, X

ym

 – hodimning yillik o’rtacha miqdori (kishi hisobida) 

---

56 

 

Asosiy  fondlardan  foydalanishni  ifodalaydigan  ko’rsatgcihlardan  yana  biri  – 

bu jihozlardan foydalanish ko’rsatgichlari: 

a)  Ekstensiv  foydalanish  koeffitsienti  (Ke).  U  jihozlarning  rejali  ish  vaqti 

fondida (Tjr) haqiqiy ishlagan vaqti (Tjx) darajasini ko’rsatadi: 

Ke=Tjx / Tjr 

b)  Intensiv foydalanish koeffitsienti (Kin). U jihozlarning minimum mahsulot 

ishlab chiqarishi mumkin bo’lgan miqdorda (Mm) nisbatan haqiqiy ishlab 

chiqarilgan mahsulot miqdori (Mx) darajasini ko’rsatadi: 

Kin = Mx/ Mm 

Korxonalar  uchun  ishlab  chiqarish  samardorligini  oshirishning  asosiy 

yo’llaridan  biri  mavjud  ishlab  chiqarish  fondlaridan  foydlanishni  yaxshilashdir. 

Ulardan  samarali  foydalnish  masalasi  ayniqsa,  bozor  iqtisodiyotiga  o’tish 

sharoitida  yanada  dolzarblashadi.  Shuning  uchun  ham  O’zbekistonda  ulardan  har 

taraflama unumli foydalanishga alohida e’tibor berib kelinmoqda. Ishlab chiqarish 

quvvati 

korxonaning 

texnik 

darajasi, 

unumdorligi, 

kadrlar 

malakasi, 

xomashyolarning sifati va mahsulotlarning assortimentiga qarab o’zgara boradi.  

Korxonalarda  ishlab  chiqarish  quvvatini  hisoblash  uchun  quydagi 

ma’lumotlar bo’lishi lozim: 

a)  Mavjud  uskunalar  va  agregatlarning  soniga  (ta’mirlashdagi  uskunalar) 

rejalashtirish  davrida  yangidan  kiritilgan  uskunalar  qo’shiladi,  sekin 

jismoniy  va  tabiiy  sharoit  ta’sirida  yemirilgan  uskunalar  hisobga 

kiritilmaydi; 

b)  Korxonalar  va  tsexlarning  ishlab  chiqarish  rejimi,  ya’ni  smenalar  soni 

(ta’mirlashga to’xtash vaqtisiz) ish vaqti fondi; 

c)  Uskunalar va agregatlarning unumdorlik normasi. 

---

57 

 

Ishlab chiqarishda turli uskunalardan foydalanish, korxonaning quvvati asosiy 

texnologik  jarayonlarni  bajariladigan  yetakchi  tsexlar,  bo’linmalar  yoki 

agregatlarning quvvatlariga binoan hisoblanadi.  

Turli  korxonalar  (birlashmalar)ning  ishlab  chiqarish  quvvatini  hisoblashda 

ularning xususiyatlari inobatga olinadi va quydagi formula yordamida hisoblanadi: