Alisher navoiy va boburning musiqaga oid qarashlari

 
819 
UZBEKISTAN |
www.caajsr.uz
 
 
mutafakkir “G`aroyib us-sig`ar” devonida, “Saddi Iskandariy” dostonida bir qator 
musiqiy atamalar: ayolg`u, surud, bastakor, pardasoz, navosoz, nag`masoz, 
nag`mapardoz, ohangsoz, mug`anniy, mutrib, ohangnavoz, nag`maog`oz, nag`makash, 
ahli soz, ahli nag`ma singari terminlarni qo’llaganki, bu ham ulug` shoirning musiqa 
nazariyasi va amaliyotidan xabardor bo’lganligini tasdiqlab turadi.
Mug`anniy urub changga zabonda jang, 
Navo chekkay “Hay-hay o’lan, jon o’lan”,
– deb yozadi shoir. Bunda mug`anniy, chang, navo atamalari qo’llangan. “Hay-hay 
o’lan,jon o’lan” esa xalq
qo’shig`ining dastlabki misrasi. Ya’ni shoir mug`anniy – 
ijrochining changda xalq qo’shig`ini kuylab berganligini e’tirof etadi.
Sharq mutafakkirlari ijodida musiqa san’ati va uning bemisl qudrati haqidagi 
qarashlar nafaqat maxsus asarlarda, balki badiiy asarlar qatlarida ham ifoda etilgan. 
Ularda Sharq musiqa san’ati namoyandalari faoliyati, ularning cholg`u sozlariga 
munosabati, ijro etish mahorati kabi masalalar chuqur va atroflicha ochib berilgan. 
Jumladan, ulug` shoir va sarkarda Zahiriddin Muhammad Boburning “Boburnoma” 
qomusiy asari bu jihatdan ancha material bera oladi.
Bobur tarixiy shaxslar haqida to’xtalar ekan, o’rni bilan o’sha davrdagi musiqa ahli 
nomlarini ham faxr bilan tilga oladi. Jumladan: “Ahli fazl va ahli hunarg`a Alisherbekcha, 
murabbiy va muqavviy ma’lum emaskim, hargiz paydo bo’lmish bo’lg`ay. Ustoz 
Qulmuhammad va Shayxiy Noiy va Husayn Udiykim, sozda saromad edilar, bekning 
tarbiyat va takviyati bila muncha taraqqiy va shuhrat qildilar”[2, 179]. Bunda shoir 
Alisher Navoiyning murabbiyligi haqida gapirar ekan, Ustoz Qulmuhammad, Shayxiy 
Noiy, Husayn Udiy hirotlik musiqashunoslarni tilga oladi. Ularni tilga olish orqali, 
avvalo, musiqaga muhabbatini namoyish etadi, qolaversa, Navoiyning san’at ahlini 
qadrlaganligini ta’kidlaydi. Hirotlik bu san’atkorlarni Alisher Navoiy tarbiya etganligi, 
shuning uchun ular soz chalishda shuhrat qozonganliklarini ham alohida ta’kidlaydi. 
Bobur Alisher Navoiyning shoirlik iste’dodi va yaratgan asarlari haqida fikr yuritar 
ekan, yozadi: “Alisherbek naziri yo’q kishi edi….Yana musiqada yaxshi nimalar 
bog`labdi…” [2, 179] Bu ulug` mutafakkirning musiqani yaxshi tushunganini ko’rsatib 
turadi. 
Asar tazkira xarakterida bo’lganligi uchun, Bobur o’z davrida ijodkorlari haqida 
ma’lumot berar ekan, ularning musiqaga muhabbatini ham alohida fazilat sifatida e’tirof 
etadi. Jumladan, Binoiy xususida yozadi: “Yana Binoiy edi, hiriyliktur…Burunlar 
musiqiydin bexabar ekandur, bu jihattin Alisherbek ta’n qilur ekandur. Musiqiyda tavr 
ishlar bog`laptur, ul jumladin bir naqshi bor, «Nuhrang»ga mavsum. Bu to’qquz rangning 
tuganishi va naqshning yallosi «Rost»tadur”[2, 189]. Demak, Binoiy shoir bo’lishi 

---

CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL 
OF SCIENTIFIC RESEARCH 
ISSN: 2181-2489 
VOLUME 2 ǀ ISSUE 5 ǀ 2022
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) 
Passport: 
http://sjifactor.com/passport.php?id=22230