Alisher navoiyiing hayoti va ijodiy faoliyati. Shoir hayoti va ijodining manbalari

2. Shoir hayoti va ijodining manbalari.
Navoiy haqida shoirning o‘z asarlaridagi ma’lumotlar.
Alisher Navoiy o‘zining faoliyati va olijanob insoniy fazilatlari bilan hayotligi vaqtidayoq
juda katta obro‘ va hurmatga sazovor bo‘lgan. Shuning uchun uning hayoti, faoliyati, ilmiy va
adabiy merosini o‘rganish, shaxsiy fazilatlarini yoritish, unga baho berish, uni ibrat-namuna
sifatida e’tirof etib keng targ‘ib etish o‘sha vaqtdan, ya’ni XV asrning ikkinchi yarmidan
boshlangan.
Alisher Navoiy haqida hozircha birinchi ma’lumot 875-hijriy-1470-melodiy yilda yozilgan
«Matla’ us-sa’dayn va majma’ ul bahrayn» (ikki saodat bag‘ishlaguvchining boshlanishi va ikki
dengizning birlashuvi) nomli tarixiy asarda uchraydi. Asarning muallifi Abdurazzoq Samarqandiy
bo‘lib, mazkur kitobning ikkinchi jildida 1470-yilning safar – avgust oyigacha sodir bo‘lgan
voqyealar bayoni jarayonida Alisher Navoiyni «Amir Alisher» tarzida tilga oladi, uning hayoti va
ijtimoiy faoliyati haqida mo‘jazgina ma’lumot beradi. Bu manbada Alisher Navoiyning Sulton
Husayn Boyqaro taklifi bilan Samarqanddan Hirotga kelib, «Hiloliya» qasidasini buyuk hayit kuni
Sulton Husayn Boyqaroga taqdim etgani uqtirilgan. Shuning bilan birga Alisher Navoiy
Samarqanddaligi vaqtida Xoja Fazlulloh Abulaysiy hamda Xoja Ubaydulloh-Xoja Ahrori Vali
so‘hbatlaridan bahramand bo‘lganligi ham birinchi marta tilga olinadi.
Navoiyning faoliyati va merosini o‘rganish uzoq va murakkab tarixga egadir. Bu tarix XV
asrning o‘zidan, Navoiy zamondoshlarining asarlaridan boshlanadi. Besh asrga yaqin davr ichida
Naoviyning faoliyati va merosini o‘rganish murakkab taraqqiyot bosqichlarini kechib o‘tdi.
Alisher Navoiy yaratgan asarlarni o‘z davrining mashhur xattotlari bo‘lmish Sulton Ali
Mashhadiy, Sulton Muhammad Xandon, Abduljamil kabilar go‘zal tarzda ko‘chirish bilan ularning
avlodlarga yetib kelishiga bois bo‘ldilar.
Navoiyning hayoti va faoliyatini o‘rganishda birinchi manba Navoiyning o‘z asarlaridir.
Navoiyning deyarli barcha asarlarida, xususan, uning „Munshaot“, „Vaqfiya“, „Xamsat-ulmutahayyirin“, „Xutbai davovan“, „Majolis-un-nafois“ va „Mahokamat-ul-lug‘atayn“ kabi
asarlarida uning hayoti va faoliyatiga doir ko‘p va qimmatli faktlar, ma’lumotlar bor. Bu fakt va
ma’lumotlar Navoiyning shaxsiy hayoti, uning ijodiy faoliyati, ayrim asarlarining yozilish tarixi,
rejalari va orzu-intilishlari, madaniy hayot va obodonchilik sohasidagi xizmatlari, xalqning
osoyishtaligi uchun kurashi, muhrdor va vazir sifatida qilgan ishlari, do‘stlari, hamkorlari, raqiblari
va dushmanlari bilan bo‘lgan munosabatlari kabi masalalarni qamrab oladi.