Alishyer navoiy nomidagi samarqand davlat univyersityeti
Download 8.06 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Ma’ruza mashg’ulotlari 2-mavzu Ozbekiston insoniyat sivilizasiyasining qadimgi ochoqlaridan biri 1.2.
- O’quv mashg’ulotining maqsadi
- Pedagogik vazifalar
- O’quv faoliyati natijalari
|
3-masala:
O’zbyekiston tarixini o’rganish va yoritishda uning davrlarini ilmiy asosda to’g’ri byelgilash ham katta ahamiyatga ega. Sobiq Sovyet hokimiyati yillarida chop etilgan O’zbyekiston tarixiga oid asarlar, darsliklar, qo’llanmalar va boshqa adabiyotlarda bu sohada jiddiy xatolar va kamchiliklarga yo’l qo’yildi, tarixiy ob’yektiv jarayonlar buzib talqin qilindi va sun’iy bir tarzda tarixiy davrlar o’ylab topildi. O’zbyekiston tarixini davrlarga bo’lishda nazariy asos bo’lib K.Marks, F.Engyel’s va V.I.Lyenin asarlari, KPSS s’yezdlari, konfyeryentsiyalari va partiya markaziy komityeti qarorlari xizmat qildi va o’lchov myezoni bo’ldi.
Ko’p hollarda O’zbyekistonlik tarixchi olimlar tarixiy davrlarni byelgilashda xalqimizning tarixiy o’tmish jarayonlaridan kyelib chiqqan holda yondoshmasdan Rusiya olimlari asarlaridan ko’r-ko’rona andoza ko’chirdilar. Bu holatni sobiq sho’rolar davri yuzaga chiqardi. O’zbyekiston tarixini Rusiya tarixiga, KPSS tarixiga moslashtirish yo’lidan bordilar. Bunda bosh myezon KPSS ning ulug’ saltanatchilik mafkurasini «ulug’ og’a»ni ko’klarga ko’tarish mafkurasi bo’ldi. Natijada, O’zbyekiston tarixida sun’iy va qo’lbola davrlar va mavzular paydo bo’ldiki, bu haqqoniy tarixiy jarayonga mutlaqo zid bir yondoshuv edi. Jumladan, «O’rta Osiyoning Rusiyaga qo’shib olinishi va uning progryessiv ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy oqibatlari», «O’zbyekiston SSRning tashkil topishi SSSRda lyenincha milliy siyosatning tantanasi», «O’zbyekistonning kapitalizmni chyetlab, sotsializmga o’tishi», «O’zbyekiston rivojlangan sotsializm davrida», «O’zbyekiston-kommunizm qurilishi kyeng avj oldirilgan davrda» kabi davr va mavzular bunga misol bo’la oladi. Agar haqiqiy tarixiy jarayon nuqtai nazaridan «izm-izm»larsiz O’zbyekiston tarixiga yondashadigan bo’lsak, u quyidagi katta davrlarga bo’linadi: 1) O’zbyekiston tarixining eng qadimgi va qadimgi davrlari: ibtidoiy jamoadan V asrgacha. 2) O’zbyekiston tarixida o’rta asr davri: V asrdan -XIX asrgacha. 3) Turkiston Rossiya bosqini va mustamlaka davrida: XIX asr o’rtasidan -1917 yilgacha 4) O’zbyekiston tarixi SHo’rolar istibdodi davrida 1917 yildan 1991 yilgacha. 5) O’zbyekiston milliy istiqlol davri 1991 yildan boshlanadi. Bu katta davrlar o’z navbatida bir nyecha kichik davrlarga bo’lib o’rganilishi mumkin.
O’zbyekiston tarixini yoritishda qaysi manbalar asos bo’lganligi ham g’oyat katta o’rin tutadi. Sovyet hokimiyati yillarida yozilgan O’zbyekiston tarixiga oid adabiyotlar uchun marksizm- lyeninizm klassiklarining asarlari, KPSS hujjatlari, Kommunistik partiya va Sovyet davlati rahbarlarining ma’ruza, nutq, maqola va asarlari, Rusiya, Rim tarixchilari, adiblari va olimlarining asarlari asosiy manba bo’lib xizmat qilgan.
Vatanimiz tuprog’ida tug’ilib, o’sib voyaga yetgan va kamol topgan Byeruniy, al Xorazmiy, Ibn Sino, Farobiy, Ahmad Farg’oniy, YUsuf Xos Xojib, Mahmud Qoshg’ariy, Narshaxiy, A.Navoiy, Mirzo Ulug’byek, Nizomiddin SHomiy, SHarafuddin Ali YAzdiy, Xondamir, Zahriddin Muhammad Bobur va boshqa juda ko’plab dunyoga mashhur alloma va mutafakkirlarning qimmatli asarlari va myeroslari esa dyeyarli e’tibordan chyetda qolgan. Bulardan tashqari, turli davrlarda yaratilgan tarixiy manbalar ham e’tibordan chyetda qoldi.
O’zbyekiston tarixini yaratish va o’rganishda uning manbalarini bilish g’oyat katta ahamiyatga ega. Bunday manbalar quyidagilardan iborat:
O’rta Osiyo xalqlarining eng qadimgi va qadimgi tarixi asosan 2 ta manba asosida o’rganiladi.
Birinchisi, moddiy manbalar, ikkinchisi, bizgacha yetib kyelgan turli xil yozma manbalardir. Moddiy manbalar tariximizning barcha davr va bosqichlariga oid yodgorliklardir. Ular orqali tariximizning qadimgi va o’rta asrlar davrlari to’g’risida to’liq ma’lumotga egamiz.
Tariximiz to’g’risidagi yozma manbalar juda xilma-xildir. O’rta Osiyo xalqlarining qadimgi davri haqidagi dastlabki yozma manbalar bizgacha Eron ahmoniylarining toshga bitilgan mixxatlari orqali bizgacha yetib kyelgan.ahmoniylar podshosi Doro I o’z hukmronligini abadiylashtirish maqsadida Kirmonshohdan Hamadonga kyetadigan yo’l yuzasidagi Bixistun g’oyasiga xat bittiradi. Ana shunday xatlar ahmoniylar poytaxti Pyersopol’ saroyining bosh dyevorlariga, Doro qabri ustiga qo’yilgan toshga bitilgan. Ular asosan uch tilda – qadimgi fors, elam va vavilon tillarida yozilgan
66 bo’lib, ulardan ahmoniylarga tobye bo’lgan xalqlar va ularning mamlakatlari eslatiladi. Masalan: Bixistun qoyalari yozuvlarida Marg’iyona, Baqtriya, Xorazm va Sak qabilalari to’g’risida yozilgan.
O’rta Osiyo xalqlari to’g’risida xabar byeruvchi ikkinchi manba Zardushtiylarning «Avyesto» kitobidir. Unda O’rta Osiyoning qator viloyatlari eslatib o’tiladi, hamda o’sha davr ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy hayoti yoritiladi.
O’rta Osiyo xalqlar tarixi va madaniyati to’g’risida ma’lumot byeruvchi uchinchi manba qadimgi YUnon tarixchilari va gyeograflari asarlaridir. O’rta Osiyo xalqlari haqida Gyerodot (mil.avv.V asr), Poliyen (mil.avv.II asr), Ptolomyey (II asr), Arrion (II asr), Kvint Kurtsiy Ruf (I asr) va boshqalar ma’lumotlar qoldirganlar.
O’rta Osiyo xalqlari tarixi haqida ma’lumot byeruvchi to’rtinchi guruh yozma manbalar Xitoy tarixchilaridan Sima TSzyan (mil.avv. II-I asr) «Tarixiy yilnomalar» va Bon’ Gunning (mil.avv. I asr) «Birinchi xon dinastiyasining tarixi» asarlaridir.
O’zbyekiston tarixini o’rganishda yana quyidagi manbalar asos bo’lishi mumkin: - qadimdan to hozirgacha ulug’ ota-bobolarimiz, avlod-ajdodlarimiz, buyuk allomalar va dono mutafakkirlar, shoirlar, yozuvchilar, qoldirgan ma’naviy boy myeros asarlari; - turli hujjatxonalarda saqlanayotgan qo’lyozma asarlar, hujjatlar, ashyolar; - o’zimizda va xorijiy mamlakatlar kutubxonalarida saqalanayotgan yozma kitoblar, ilmiy-badiiy myemuar asarlar, darsliklar, qo’llanmalar, risolalar, to’plamlar; - har xil muzyeylarda saqlanayotgan ko’rgazma zallari hujjatlari; - birinchi navbatda arxeologiyaga oid qazilma yodgorliklar; - muzyey, shaharlar, tarixiy obidalar, yodgorliklar; - kino, fotohujjatlar va hokazo.
Mustaqillik sharoitida komil inson tarbiyasida O’zbyekiston tarixi fanining ahamiyati juda kata.O’zbyekiston tarixi fani xalq maorifi tizimining barcha tarmoqlarida o’zining jamiyat hayotida tutgan o’rni va mavqyeiga ko’ra asosiy va yetakchi fan hisoblanadi. SHu boisdan ham bu fan Vatan tarixining ibtidosi o’lkashunoslik ekanligini e’tiborga olgan holda umumta’lim maktablarida, o’rta maxsus va oliy o’quv yurtlarining barcha mutaxassisliklarida, qaysi kasb-hunarni egallashdan qat’iy nazar bir hajmdagi soatlarda o’qitiladi. Bu O’zbyekiston tarixi fani oldiga qo’yilgan oliyjanob vazifalar bilan byevosita bog’liqligini quyidagilarda ko’rish mumkin:
ilmiy dunyoqarashni shakllantirishi, voqyea va hodisalarga tarixiy nuqtai nazardan yondoshadigan har tomonlama yetuk, barkamol insonni tarbiyalash lozim.
uyg’otib, uning shakllanishiga ko’maklashadi. YOshlar ajdodlarimizning taraqqiyot yo’lini, tarixiy tajribalarini o’qib-o’rganganlaridagina ularda istiqlol tafakkuri, hozirgi ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va madaniy-ma’rifiy turmushni o’tmish bilan qiyoslash va kyelajakka nazar solish tuyg’usi shakllanadi.
qurolidir. YOshlarimiz bu fanni o’qish, o’rganish va mutolaa qilish jarayonida O’zbyekiston jahon hamjamiyatining ajralmas tarkibiy qismi va bir bo’lagi ekanligini tushunib oladilar. O’zbyek xalqi va buyuk allomalarimiz, fan va madaniyat arboblarimizning jahon taraqqiyoti va tsivilizatsiyasiga qo’shayotgan munosib hissasi bilan qonuniy suratda faxrlanadilar.
va axloqiy fazilatlari: halollik, poklik, odillik, adolatlilik, insonparvarlik, rostgo’ylik, myehnatsyevarlik va kamtarlik, iymon va e’tiqodlilik ruhida tarbiyalamog’i, Vatan va xalq oldidagi burchga sadoqat qaror toptirmog’i darkor. 1
Pryezidyentimiz I.Karimov o’zining «Tarixiy xotirasiz kyelajak yo’q» dyegan risolasida bunday dyeb yozgan edi: «Biz komil inson tarbiyasini davlat siyosatining ustuvor sohasi dyeb e’lon qilganmiz. Komil inson dyeganda biz, avvalo, ongi yuksak, mustaqil fikrlay oladigan, xulq atvori bilan o’zgalarga ibrat bo’ladigan bilimli, ma’rifatli kishilarni tushunamiz. Ongli, bilimli odamni oldi-qochdi gaplar bilan aldab bo’lmaydi. U har bir narsani aql, mantiq tarozisiga solib ko’radi. O’z fikr o’yi, xulosani mantiq asosida qurgan kishi yetuk odam bo’ladi. SHunday ekan bizga xohlang iqtisod, xohlang siyosat, xohlang tarix ma’naviyat sohalari bo’lsin, byemalol bahslasha oladigan 67 bilimdon, zukko, ma’rifatli odamlar kyerak» - dyedi, yana fikrini davom ettirib Pryezidyentimiz. Xo’sh, tarixning ma’naviyatimizda tutgan o’rni qanday dyeb savol byerib, bunday dyedi: «Tarixni yaxshi bilmasdan turib, yuksak ma’naviyatga erishish mumkinmi? Albatta mumkin emas. Ma’naviyatni tiklashi, tug’ilib o’sgan yurtida o’zini boshqalardan kam syezmay, boshini baland ko’tarib yurishi uchun insonga, albatta, tarixiy xotira kyerak. Tarixiy xotirasi bor inson irodali inson, takror aytaman, irodali inson. Jamiyatning har bir a’zosi o’z o’tmishini yaxshi bilsa, bunday odamlarni yo’ldan urish, har xil aqidalar ta’siriga olish mumkin emas. Tarix saboqlari insonni hushyorlikka o’rgatadi, irodasini mustahkamlaydi», - dyedi. Hozirgi davr sharoitida ma’naviyat masalasini tushunishda uning mohiyati, maqsadini anglash, his qilishda yurtboshimiz Islom Karimovning asarlarini o’rganishni katta ahamiyatga ega dyeb bilamiz. Bu borada «Tarixiy xotirasiz kyelajak yo’q», «Istiqlol va ma’naviyat» dyeb nomlangan to’plami hamda «Barkamol avlod orzusi», «Buyuk kyelajak sari» kitoblari alohida o’rin egallaydi. Mustaqillik yillarida bizning sharoitimizda ma’naviyat yo’lidagi eng muhim masala bu boy tarixiy myerosimizni chuqur o’rganish, ijtimoiy adolatni mustahkamlash, har bir oilaning moddiy va ma’naviy mustahkam bo’lishini ta’minlashdir. Bu yo’l orqali kishilarda yangicha fikrlashni, his tuyg’ularni shakllantirish, qisqasi insofli, diyonatli insonni yaratishdir. YAngicha his-tuyg’ular, fikr va dunyoqarashlar o’z-o’zidan, bir zum shakllanmaydi. Buning uchun jamiyatning har bir a’zosi, ayniqsa, yoshlar, talabalr jonbozlik ko’rsatishlari lozim. Dyemokratik jamiyat qurish jarayonida faoliyatimizning har bir qirrasi, yo’nalishi jamiyat, xalq, inson manfaatlari yo’lida xizmat qilish g’oyalari, his-tug’ulari uzviy bog’langan bo’lishi lozim. Yo’qsa, dyemokratik jamiyatning o’zi ham bo’lmaydi. Inson moddiy jihatdan to’la t’a’minlangan bo’lishi mumkin. Lyekin, unda xalq bilan birga bo’lish, xalq uchun xizmat qilish kabi ichki ruhiy xislatlar bo’lmasa, avvalo bundaylarni o’zi ozod inson bo’lmaydi. U moddiy boyliklarning quli bo’lib qoladi. Ma’naviyat inson va jamiyat manfaatlariga munosib turmush-sharoitlari barpo qilish yo’lida go’zal, ko’rkam va komil insonlarni yaratish uchun xizmat qiladi. Faqat ma’nafiyatgina insonni yetuk inson bo’lib yashashini to’la ta’minlaydi. Ma’naviyatsiz haqiqiy inson bo’lmaydi, chunki u yashashni ma’nosini bilmaydi. Dyemak, yuqorida aytilganlardan xulosa chiqarib, «o’z tarixini bilgan, ruhiy quvvat oladigan xalqni yengib bo’lmas ekan, biz haqqoniy tariximizni tiklashimiz, xalqimizni, millatimizni ana shu tarix bilan qurollantirishimiz zarur. Tarix bilan qurollantirish yana bir bor qurollantirish zarur», - dyeb yozadi I.A.Karimov. Pryezidyent Islom Karimov O’zbyekiston Ryespublikasi Oliy Majlisi XI syessiyasida «Baprkamol avlod – O’zbyekiston taraqqiyotinin poydyevori» dyegan mavzudagi nutqni barkamol avlod tarbiyalab yetishtirishda bugungi kunda oldimizga qo’yilgan buyuk maqsadlarimizga erishishimiz, jamiyatning yangilanishi, hayotimiz taraqqiyoti va istiqboli amalga oshirayotgan islohotlarimiz, ryejalarimiz samarasi taqdiri – bularning barchasi avvalombor, zamon talablariga javob byeradigan yuqori malakali, eng yaxshi, yetuk mutaxassis kadrlar tayyorlash… muammosi bilan chambarchas bog’liqligini barchamiz anglab yashamoqdamiz», - dyeb «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ni qabul qildi.
68
2-mavzu O'zbekiston insoniyat sivilizasiyasining qadimgi o'choqlaridan biri 1.2. Ma’ruzada ta’lim texnologiyasi Mashg’ulot vaqti-2 soat Talabalar soni: 100 – 130 nafargacha Mashg’ulot shakli Kirish-axborotli ma’ruza Ma’ruza rejasi 1 .
S i v i l i z a si ya tushunchasi. Vatanimiz odamzod ilk bor paydo bo'lgan mintaqalardan biri ekanligi. 2.Ibtidoiy jamiyatning davrlari, ularning odamlari va makonlari. Mehnatning d a s t l a b k i yirik taqsimoti. 3.Shaharsozlik unsurlarining paydo bo 'lis h i. Ibtidoiy davr madaniyati va e'tiqodlari. O’quv mashg’ulotining maqsadi: O’zbekiston insoniyat sivilizasiyasining qadimgi o’choqlaridan biri ekanligi hamda vatanimiz hududida odamozodning ilk ajdodlari paydo bo’lganligi haqidagi bilimlar shakllantiriladi
S i v i l i z a si ya tushunchasi haqida hamda Vatanimiz odamzod ilk bor paydo bo'lgan mintaqalardan biri ekanligi to’g’risidagi tasavvurni hosil qilish; Ibtidoiy jamiyatning davrlari, ularning mashg’ulotlari hamda manzilgohlari haqida tushuncha hosil qilish O’zbekistonda shaharsozlik madaniyatining shakllanishi va uning rivojlanish bosqichlari hamda Ibtidoiy davr madaniyati va diniy e'tiqodlari to’g’risidagi fikrlarni umumlashtirish
S i v i l i z a si ya tushunchasi haqida hamda Vatanimiz odamzod ilk bor paydo bo'lgan mintaqalardan biri ekanligi to’g’risidagi bilim, ko’nikma va tasavvurlarni rivojlantiradi. Ibtidoiy jamiyatning davrlari, qadimgi odamlarning turmush tarizi va mashg’ulotlari haqidagi bilimlarni boyitish O’zbekistonda shaharsozlik madaniyatining shakllanishi va uning rivojlanish bosqichlari haqidagi bilimlar kuchaytiriladi Ibtidoiy davr madaniyati va diniy e'tiqodlari to’g’risidagi ma’lumotlar chuqurlashtiriladi.
Ko’rgazmali ma’ruza, namoyish etish, savol- javob, suhbat, tushuntirish, klaster
Ommaviy, jamoaviy, yakka tartibda Ta’lim berish vositalari O’quv qo’llanma, kompyuter texnologiyalari, slaydlar
Texnik
vositalardan foydalanishga va guruhlarda ishlashga mo’ljallangan auditoriya Monitoring va baholash Og’zaki nazorat, savol-javob 69
« O'zbekiston insoniyat sivilizasiyasining qadimgi o'choqlaridan biri » mavzusi bo’yicha ma’ruza mashg’ulotining texnologik xaritasi Ish bosqichlari va vaqti Faoliyat mazmuni Ta’lim beruvchi Ta’lim oluvchilar
1. Mavzuga kirish
(15 daqiqa)
1.1.O’quv kursi nomini aytadi. Ekranga o’quv kursining tuzilmaviy mantiqiy chizmasini chiqaradi, mavzular ro’yxati bilan tanishtiradi va ularning mazmunini qisqacha yoritadi 1.2.Birinchi mashg’ulot mavzusi, uning maqsadi va o’quv faoliyati natijalarini e’lon qiladi. 1.3.Klaster asosida o’tiladigan mavzuning mazmuni va mohiyatini qisqacha yoritadi Tinglaydilar.
Tinglaydilar
2- bosqich Asosiy bosqich (55 daqiqa)
2.1. Talabalar bilimini faollashtirish maqsadida savol-javob usulini qo’llaydi:
Sivilizasiyasini fanga kim kiritgan va bu tushchani izohlang? Ibtidoiy davr Vatanimiz hududidagi qadimgi
odam manzilgohlarini tasniflang?
O’zbekistonda shaharsozlik madaniyatining shakllanishi va uning taraqqiyot bosqichini ta’riflang?
Baliq skleti yangi pedagogik texnologiyasi usulida shaharzozlik taraqqiyotini tasvirlab bering?
Mehnatning dastlabki yirik taqsimoti qanday o’zgarishlarga olib keldi?
.2 Javoblarni to’ldiradi, umumlashtiradi va bugungi o’quv mashg’ulotida ushbu savollarga kengroq javob olishlarini aytadi. 2.3. Ekranda slaydlar namoyish etish orqali O’zbekiston tarixining predmeti, obe’kti, metodologik tamoyillari, davrlashtirish muommolari, manbalarning tasnifi hamda tarbiyaviy ahamiyati ko’rsatiladi. Talabalar diqqatini mavzuning asosiy jihatlariga karatadi, ularning dolzarb va ahamiyatli ekanini asoslaydi. 2.4. Vazifani barcha talabalar yakka tartibda bajarishlarini aytadi. Talabalar faoliyatini kuzatadi, ularni yo’naltiradi, zarur maslahatlar beradi. 2.5. Bir nechta talabaning ish natijasini tekshiradi, talabalar bilan birgalikda muhokama qiladi. Zarur bo’lsa, qo’shimchalar kiratadi va ushbu savol bo’yicha to’liq ma’lumot berishini aytadi. 2.6. Rejaning ikkinchi savoliga doir bo’lgan slaydlarni ekranga chiqaradi va har bittasini to’liq yoritadi 2.7. Mavzu bo’yicha talabalarda yuzaga kelgan savollarga javob beradi Savolga
javob beradilar. Fikrlarini bildiradilar.
Tinglaydila r,
zarur ma’lumotlarni yozib oladilar.
Vazifani yakka
tartibda bajaradilar.
natijasini taqdim
kiladilar.
Tinglaydila r,
zarur ma’lumotlarni yozib oladilar.
3. Yakun iy bosqich (10 daqiqa)
3.1. Mavzu bo’yicha yakuniy xulosalar qiladi. Mazkur mavzu buyicha egallangan bilimlarning dolzarbligi va ahamiyatli ekanini alohida qayd etadi hamda kelajakda ushbu bilimlardan qayerlarda foydalanishi mumkinligi haqida ma’lumot beradi. 3.2. Mustaqil ishlash uchun vazifa beradi: o’tilgan mavzu asosida B/B/B jadvalini to’ldirib kelish. B/B/B jadvalini to’ldirish qoidasini tushuntiradi (6-ilova); ikkinchi mavzu bo’yicha keyingi o’quv mashg’ulotiga tayyorlanib kelish. Savollar beradilar.
Vazifani yozib oladilar. 2-Mavzu O'zbekiston insoniyat sivilizasiyasining qadimgi o'choqlaridan biri Ryeja 1 . S iv il iz a s i ya tushunchasi. Vatanimiz odamzod ilk bor paydo bo'lgan mintaqalardan biri ekanligi.
70 2.Ibtidoiy jamiyatning davrlari, ularning odamlari va makonlari. Mehnatning d a s t la bk i yirik taqsimoti. 3.Shaharsozlik unsurlarining paydo bo 'lis h i. Ibtidoiy davr madaniyati va e'tiqodlari.
2.
Karimov. I.A. Tarixiy xotirasiz kyelajak yo’q. T.SHarq, 1998. 3-4 byet 3.
Karimov I.A. Jamiyatimiz mafkurasi xalqni – xalq, millatni – millat qilishga xizmat etsin. – T., O’zbyekiston, 1998 y. 4. Karimov I.A. O’zbyekiston buyuk kyelajak sari. – T., O’zbyekiston, 1998 y. 5. Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kyelajak yo’q. – T., SHarq, 1998 y. 6. Karimov I.A. O’zbyekiston XXI asrga intilmoqda. – T., O’zbyekiston, 1999 y. 7. Karimov I.A. Barkamol avlod orzusi. – T., 1999 y. 8. Karimov I.A. Milliy istiqlol mafkurasi – xalq e’tiqodi va buyuk kyelajakka ishonchdir. – T., O’zbyekiston, 2000 y.
Download 8.06 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|