Alkenlaming elektron tuzilishi va geometrik izomeriya

NITROBIIIKNIALAMING TAUTOMENYASI VA ATSI- SHAKLINING REAKSIYALAII.
Nitrobirikmalar (S-nitrobi-rikmalar) — molekulasida uglerod ato-mi bilan toʻgʻridan-toʻfi bogʻlangan bitta yeki bir necha nitroguruh (NO2) saklovchi organik moddalar. Azotli va kislorodli nitrobirikmalar ham mavjud. Oddiy nitroalkanlar rangsiz suyuqliklar, aromatik N. esa och-sariqrangli, qaynash temperaturasi yuqori boʻlgan su-yuqliklar yoki qattiq moddalardir. Ular oʻziga xos hidga ega, suvda eriydi, bugʻ bilan haydaladi.
Nitroguruh kuchli elektronakseptor xususiyatga ega boʻlib, manfiy zaryadni delokallaydi. Aromatik birikmalarda induksion va mezomer effekti tu-fayli elektron zichlikning tarqalishiga taʼsir etadi. Bunda orto- va para-holatlarda lokallangan musbat zaryadning maʼlum bir qismini yadro oʻziga oladi. Organik birikmalarga nitroguruh kiritilganda ularning nukleofil reagentlarga nisbatan reaksion xususiyati oshadi, elektrofil reagentlar bilan reaksiyasini esa kiyinlashtiradi. Bu N.ni organik sintezda keng qoʻllash-ga, reaksiyalarni boshqarishga va kerakli yoʻnalishda davom ettirishga imkon beradi. N.dan tegishli tuzlar, alkillash mahsulotlari, karbonil birikmalari, gidroksam kislotalari, organik kislotalar, gidroksilamin, olefinlar, nitrenlar, aminobirik-malar, efirlar, nitrol kislotalari va boshqa olinadi. Polinitrobirikmalar portlovchi moddalar tayyorlashda, raketa yonilgisi komponenti sifatida erituvchilar, biologik faol birikmalar, neftn i deparafinlashda, insektitsid va gerbitsidlar ishlab chiqarishda qoʻllanadi Oqsillarning turlari va ularning asosiy vazifasi
Oqsillar tarkibi, organizmda bajaradigan vazifasi (funksiyasi) va tuzilishiga ko‘ra quyidagi turlarga bo’linadi:
Tuzilishiga ko’ra:
— Fibrillyar oqsillar (jun, ipak tolasi, suyak, muskul, pay to’qimalari, shoxsimon moddalar);
— Globulyar oqsillar (tuxum albumini, fermentlar sut tarkibi­ dagi oqsillar):
2. Organizmda bajaradigan vazifasi (funksiyasi)ga ko’ra:
— Fermentlar (organizmda boradigan reaksiyalami tezlashtiruvchi biokatalizatorlar). Tripsin, emulsin, pepsin, amilaza, lipaza va hokazo.
— Organizm tuzilishini va harakatlanuvchanligini ta’minlovchioqsillar (teri, soch, timoq, tuyoq, shoxlami hosil qiluvchi keratin, paylami hosil qiluvchi kollagen, fibroin, miozin, aktin);
— Regulyator (boshqaruvchi) oqsillar — organizmda kechadigan oqsillar va nuklein kislotalar sintezini va siljishini boshqaruvchi oqsil­lar.
— Reseptor oqsillar. Tashqimuhitdagi o‘zgarishlar haqida asab tiziniiga ma’lumotlar beruvchihujayralar tarkibigakirib, asab tizimi faoliyati vaharaka- tini yo’naltiruvchi oqsillar rodopsin, yodopsin).
Transport (tashuvchi) oqsillar. Qandsimon moddalami, turli ionlami, lipidlarni, aminokislotalami, kislorodni, energiyani tashuvchi va uzatuvchi oqsillar (gemoglobin, mioglobin, sitoxromlar).
— Oziq oqsillar. Organizmga zarur oziq moddalar vazifasini baja- ruvchi oqsillar (sut oqsili -kazein, prolamin, tuxum oqialbumin, bug’doy donida -gliadin, makkajo’xorida -zein, qonda -ferritin).
— Himoyalovchi oqsillar. Organizmning tashqi muhit o’zgarishlari, kasalliklarga qarshi himoya xususiyatini (immunitetini) ta’minlovchi oqsil­ lar (immunoglobulinlar, interferonlar, trombin, fibrin).
3. Tarkibiga ko‘ra oqsillar:
— oddiy (proteinlar) — gidrolizlanganda faqat aminokislotalarni hosil qiluvchi oqsillar; masalan, suvda eriydigan albuminlar-tuxum, bug’doy, no’xat oqsillari;
— Murakkab (proteidlar) — gidrolizlanganda aminokislota­ lar va boshqa nooqsil moddalar (uglevodlar, nuklein kislotalar, metallaming ionlari, fosfatkislota qoldiqlari, lipidlar, pigmentlar) ni hosil qiluvchi oqsillarga bo‘linadilar.Masalan, nukleoproteidlar (xromosoma) oqsil va nuklein kislotadan tuzilgan, xromoproteidlar rangli oqsillar (gemoglobin, mioglobin) oqsil va temir ionli pigmentdan iborat, Iipoproteidlar (karotin) oqsil va lipiddan, glikoproteidlar oqsil va uglevoddan, fosfoproteidlar (kazein-sut oqsili, vitellin – tuxum sarig’i oqsili) oqsil va fosfat kislotadan tuzilgan.
Tuzilishi bo’yicha suvda, namakobda eriydigan yumaloq- globulyar oqsillar (gemoglobin, albumin, globulin, fermentlar); suvda erimaydigan tolasimon- fibrillyar oqsillar (keratin, kollagen, fibroin, miozin)mavjud.
Oqsillar suvda kolloid eritma hosil qiladi.