Alla – O‘zbek bolalar folklori janri sifatida nargiza Abdurashid qizi Umurzaqova Kamola Baxromovna Nasirova

www.scientificprogress.uz
 
Page 968
urgatish, maktab darsliklariga kiritish, yoshlikda alla matnlarini xalq ijodi
namunasi sifatida o‘qitish zarurati bor.
Alla qo‘shiqlarining bolalar folklori janri sifatida filologiya fanlari nomzodi, 
dotsent Oxunjon Safarov ham o‘z tasnifini aytib o‘tgan. Uning fikriga ko‘ra alla 
ijtimoiy-estetik qimmatiga ko‘ra ikki vazifani bajaradi: birinchisi, bolalarni uxlatishdan 
iborat. Bunday allalab ovutish va uxlatish maqsadida kuylash jarayonida namoyon 
bo‘ladi.
Xuddi shu asnoda ikkinchi vazifasi –tarbiyaviy estetik mohiyati namoyon 
bo‘ladi: bu allaning emotsianal ta’sirchanligidan kelib chiquvchi hususiyati bolib, bolani 
kuy og‘ushida hayot bilan tanishtirish, ohanglar vositasida hayot ma’nosini anglashga 
yo‘l ochish, shu zaylda estetik didini o‘stirish maqsadiga qaratilganidadir. Abu Ali Ibn 
Sino allaning ana shu xususiyatini ming yil ilgariyoq payqab, shunday degan edi: 
“Bolaning mijozini kuchaytirmoq uchun unga ikki narsani qo‘llamoq kerak. Biri bolani 
sekin-sekin tebratish, ikkinchisi, uni uxlatish uchun odat bo‘lib qolgan musiqa va 
allalashdir. Shu ikkisini qabul qilish miqdoriga qarab bolaning tanasi bilan 
badantarbiyasiga va ruhi bilan musiqaga bo‘lgan iste’dodi hosil qilinadi”
1
. Tebratish 
ham bir necha usullar va beshik, belanchak kabi vositalar orqali amalga oshirilishi 
mumkin. Bu jarayonlar har-bir xalqning etnografik xususiyatlari bilan chambarchas 
bog‘liq. Aytaylik, o‘zbek yoki tojiklarda allaning kuylanish ohangi tebratishning 
muvozanati va ritmiga mos bo‘lib, bunda tebratilayotgan narsa beshikmi yoki 
belanchakmi-hammasining alla ohangiga mutanosibligiga qat’iy rioya qilinadi. 
Fransuzlarda alla shaqildoq jo‘rligida kuylanishi haqida ma’lumotlar mavjud
2
. 
O‘zbeklarda ham beshik yoki belanchakka shaqildoq bog‘lash adati bo‘lsa-da, baribir, 
tebranish ritmiga mos ovoz bilangina allaga jo‘r bo‘linadi, fransuzlarda alla kuyi 
shaqildoq jo‘rligida hosil qilinishi bilan ajralib turadi. 
Abu Ali Ibn Sinoning allaga oid mulohazalari uni janr genezi (kelib chiqishi) ni 
belgilashda g‘oyat qimmatlidir. Allalarning Ibn Sino zamonidayoq Markaziy 
Osiyodagina emas, balki u kezgan O‘rta va Yaqin Sharq mamlakatlarida yashovchi 
xalqlar orasida muhim ahamiyat kasb etganligi, o‘z an’anaviy hususiyatlariga ega 
mustaqil janr sifatida keng tarqalganligini turkiy xalqlar o‘rtasida “balu-balu” nomi 
bilan yuritilganligini “Devoni lug‘otit turk” dagi ma’lumotlar ham tasdiqlaydi. 
Alisher Navoiy ham Farhodning beshikdagi ahvolini shunday tasvirlaydi: 
Arusi charx tun-kun doya kirdor, 
Bo‘lib har tavri holidin xabardor. 
Beshik davrida chiniyu xitoyi, 
Bo‘lib yuz no‘sh lab doston saroyi. 
Ko‘zining nozi eldin eltib uyqu, 
1
Abu Ali Ibn Sino. Tib qonunlari. I kitob, Toshkent, 1959, 293-b 
2
Бек-де-Фукьерею Игры древних. Киевю 1890. С 43.

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 2 ǀ ISSUE 8 ǀ 2021 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan