Allyuziv nomlar intertekst

ALLYUZIYA [lot. allusio – ishora; hazil] Muayyan til birligi vositasida biror adabiy yoki ijtimoiy-tarixiy faktga ishora qilishdan iborat uslubiy figura. Lingvomadaniyatshunoslikda allyuziya ikki madaniy-semiotik maydonning o‘zaro munosabati nuqtayi nazaridan o‘rganiladi.

allyuziv nomlar intertekst

sifatida tarjima jarayonida tarjimondan e’tibor talab qiladi. Chunki ko‘plab tarjima
matnlarda aynan allyuziv nomlar bilan bog‘liq muammolar uchraydi. Mashhur franzus
yozuvchisi O.Balzakning ‚Sag‘ri teri tilsimi(Muhabbat tilsimi)‛ asarining rus tilidan
o‘zbekchaga qilingan tarjima matnida allyuziv nomlar, presedent birliklar juda ham ko‘p.
Darsening sho‘rvasi, Stern ko‘z yoshi, Kadm kabi tishlar qurib, Damen[3] kabi birikmalardagi
nomlar o‘zbek kitobxoni uchun biroz notanish va bu o‘xshatishlar orqali muallif qanday
fikrni berayotganligi o‘quvchi uchun mavhum. To‘g‘ri, matn ichida ular kursiv shaklida
ajratib berilgan, kitob so‘nggida esa ularning izohlari mavjud. Ammo har notanish so‘z,
aniqrog‘i intertekstual element uchun kitobni orqasini ochib qarayverish mutolaa
jarayoniga, badiiy matndan olinadigan beqiyos zavqqa, albatta, ta’sir qiladi. Tarjima
asarlardagi bu muammo hamma alyyuziv nomlar uchun umumiy emas. Iso, Napaleon,
Otello, Sezar, Kleopatra, Jan Jak Russo kabi hamma millat va xalqlar uchun tushunarli
bo‘lgan alyyuziv nomlar ham borki, ularning anglatayotgan ma’nosini asar qaysi tilda
yozilgan bo‘lishidan qat’iy nazar kitobxon, albatta, tushunib oladi. Chunki bunday nomlar
va ular bilan bog‘liq voqea-hodisa yoki matn mazmuni dunyoga mashhur hamda
kishilarning xotirasidan, lisoniy bazasidan allaqachon mustahkam o‘rin olgan. Tarjima
jarayonida bunday birliklar alohida izohni talab qilmaydi. Ammo yuqoridagi misollardan
tashqari ma’lum bir millat yoki xalq uchungina tushunarli bo‘lgan-umumbashariy
ahamiyatga ega bo‘lmagan intertekstual elementlar tarjimondan o‘ziga xos yondashuvni
talab qiladi. Chunki asliyat matnida muallif ulardan o‘z asarini badiiy jihatdan bezash,
aytmoqchi bo‘lgan fikrini to‘ldirish kabi maqsadlarda foydalanadi. Tarjimon ham shu
jihatlarni e’tiborga olgan holda tarjima matnida ularning ma’nosini saqlashga harakat
qiladi.
3. O.Balzak. Muhabbat tilsimi.T., 2010

allyuziv nomlarga nisbatan matn ichida

maxsus izohlardan foydalanish kabi holatlarga e’tibor qaratsalar, asarning yana ham
o‘qishli bo‘lishini, shuningdek, o‘zga tildagi muallif berayotgan g‘oya va mazmunni to‘liq
anglash imkonini ta’minlagan bo‘ladilar.
A badiiy matn Bu xabarning axborot yoki ob'ektiv mazmuni bo'yicha estetik, she'riy va o'ynoqi shakllarga ustunlik beradigan og'zaki yoki yozma ishlab chiqarish shakli.
Badiiy matnlar o'quvchida hissiyotlarni shakllantirish maqsadida voqelikning aks ettiruvchi, tajriba yoki tafakkur mazmunidan sub'ektiv va erkin yondashuvlarni taklif qiladi.