Амалий машғулот №14 Намлик ва бегона аралашмаларни камайиш натижасида дон массасининг йўкотишини аниклаш

Фузариоз- бу замбуруғлар кенг тарқалган бўлиб, кўплаб маданий ўсимликлар илдизларини чиритиб зарарлайдилар. Бундай замбуруғлар айрим шаклларда буғдой, жавдар, арпа, сулини, кўпинча буғдойни зарарлайди. Донни сут ва мум палласида зарарлаб, донни барча қисмини эгаллайди. Зарарланган дон яхши ривожланмаган, пуч бўлиб қолади, дон устида пуштиқизғиш ѐки оч пушти қават ҳосил қилади. Бундай дон халқда «пьяный хлеб деб ҳам айтилади. Инсонлар ва ҳайвонлар соғлиғига хавф туғдиргани учун айрим техник мақсадларда ишлатилиши мумкин.
Ҳайвонлар келтириб чиқарадиган аралашмалар Угрица думалоқ
чувалчанглар синфига мансуб паразитлардир. Бундай зарарланган дон шакли
нотекис, оч кулрангдан қора ранггача кўринишда бўлади. Бундай донда
попуги бўлмайди. Зарарланган дон қалин қатламдан иборат бўлиб (95%)
ички қисми узунлиги 0,5 мм бўлган майда чувалчанглар – нематодалардан
иборат оппоқ массани ташкил этади. Зарарланган дон уруғлик дон билан тупроққа тушиб, намланади. Чувалчанглар зарарланган пояси ва бошқа қисмлари орқали гул тугунларига тухум қўяди. Тухумлардан чувалчанглар чиқади ва яна ўрим даврида дон массасига тушади. Нематодалар юқори температурага чидамли (120 град.) бўлгани ҳолда инсон организмига тушиши мумкин.
Ишнинг мақсади: намлик ва бегона аралашмаларнинг камайиши
натижасида дон массасининг йўқотилишини, озиқ-овқат ва ем-хашакка
мўлжалланган турли экин донларига ўрнатилган бегона ўсимлик уруғларини
аниқлаш.
Бузилган ва зарарланган буғдой, жавдар, арпа, оқ жўхори ва сули донлариинг миқдорини аниқлаш
Ўрта намунадан ташқи кўриниши шубҳали бўлган буғдой, жавдар, арпа, оқ жўхори донлари 10 г миқдорда ўлчаб олинади. Улар кўндалангига кесилади. Стандартларга мос равишда ҳар қайси экин турига боғлиқ ҳолда донлар бузилган ѐки зарарланган донларга даҳлдор бўлиб улар алоҳида ўлчанади. Массаси 10 г бўлган ҳамма сули донларидан қўл билан гул қобиғи ажратилиб бузилган ва зарарланган донлар ажратиб олинади. Бузилган ва зарарланган донлар ажратилган пўстлоқлари билан бирга ўлчанади. Натижаларга ишлов бериш 10 г массали ўлчанмадан ажратиб олинган бузилган ѐки зарарланган донларнинг миқдори (Х1) фоизларда қуйидаги формулалар ѐрдамида аниқланади буғдой,жавдар,арпа ва сули учун, -оқ жўхори Бу ерда: мб1 -10 г ўлчанмадан ажратилиб олинган, бузилган ѐки зарарланган донларининг массаси,г; М- массаси 50 г лик (оқ жўхори учун 25 г лик) ўлчанмадан донли ифлослантирувчи аралашмаларни ажратиб олгандан кейин қолган доннинг массаси (г ҳисобида). Массаси 50 глик (оқ жўхори учун 25 г лик) ўлчанмадан ва массаси 10 г лик қўшимча ўлчанмадан ажратиб олинган бузилган ѐки

зарарланган ҳисобланади:

донларнинг

умумий

миқдори

қуйидаги

формула

бўйича

Буғдой, жавдар, арпа ва сули учун; Бу ерда: мб2 50 г лик (оқ жўхори учун 25 г лик) ўлчанмадан ажратиб олинган аниқ намоѐн бўладиган бузилган ѐки зарарланган донларнинг массаси, г. Мисол: 50 г массали буғдой ўлчанмаси таҳлил қилиганда, қуйидаги миқдорда аралашмалар ажратилган: ифлослантирувчи аралашмалар 0,45 г, жумладан бузилган донлар 0,05 г; донли аралашмалар 0,75 г, жумладан қуритишга зарарланган донлар 0,25 г. Донли ва ифлослантирувчи аралашмалардан тозалангандан кейин қолган доннинг массаси: m=50-(0,45+0,75)=48,8 г 10 г массали қўшимча ўлчанмадан 0,04 г бузилган, 0,10 г зарарланган донлар ажратиб олинган. 10 г ўлчанмадан ажратиб олинган бузилган донларнинг ифлослантирувчи ва донли аралашмалардан тозаланган 50 г лик ўлчанмага нисбатан миқдори қуйидагича ҳисобланади: Хб1= =0.39% Бузилган донларнинг умумий миқдори қуйидагича ҳисобланади: Хб=2*0.05+0.39=0.49% Зарарланган донларнинг миқдори ҳам юқоридаги тартибда топилади: Хб1= Ўлчанмадаги зарарланган донларнинг умумий миқдори қуйидагича бўлади. Х=2*0.25+0.98=1.48%
Зарарли ва алоҳида ҳисобга олинадаиган аралашмалар миқдори