Amaliy antropologiya va biomexanika asoslari

1.5. MUShAKLAR SISTEMASI


M u s h a k l a r t o’ g’ r i s i d a u m u m i y t u s h i n c h a . Mushaklar

harakatlanish apparatining aktiv qismi bo'lib, ularni qisqarishi natijasida har xil harakatlar bajariladi. Markaziy nerv sistemasi yuborgan impulslar ta'sirida gavdadagi mushaklar qisqaradi va natijada odam bir joy dan ikkinchi joyga ko’chadi. Odam tanasida ko’ndalang yo’l - yo’l va silliq mushaklar mavjud.

Ko’ndalang yo’l - yo’l mushaklar uzunligi 10 - 12sm., ko’ndalang kesimi esa 0,1 dan 0,01 mm. gacha mushak tolalaridan iborat. Mushak tolasining ichida, qisqaruvchi moddaga ega. mioflbrill deb ataluvchi ingichka iplar joylashgan. Qisqaruvchi moddalar alohida bo’limlarda joylashib, qisqarish qobiliyatiga ega bo’lmagan moddalar bilan aralashib turadi. Mushakni ko’ndalang yo’l yo’l deb atalishi, bu mushaklami mikroskopda ko’rganda, tolalari ko’ndalang chiziqlar bilan chizib qo’yilganday joylashganligi. Silliq mushaklar urchuqsimon shaklga ega va ichki organ va qon tomirlar devorlarida bo’ladi.
Vazifalari bo’yicha mushaklar, ixtiyoriy va noixtiyoriylarga bo’linadi. Ixtiyoris (ko’ndalang vo’l - yo’l) mushaklarga odam xoxishi bilan qisqaruvchi bosh. tana, oyoq va qo’lni erkin turgan qismining skelet mushaklari, hamda ba'zi ichki organlar (til. tomoq) mushaklari kiradi. Yurak mushagi bundan mustasno. ular ko’ndalang yo'l yo’l bo’lishiga qaramay, qisqarishi odam xoxishiga bog’liq emas va noixtiyoriy hisoblanadi.

Har bir mushak bu mustaqil organ, ma'lum tuzilishga ega. qon tomirlari va nerv tolalaridan iborat.

Mushaklarni nomlash uchun qator ko’rsatkichlar ishlatiladi: tashqi shakli deltasimon (1.14,a-rasm), rombsimon (1.14,b-rasm), kvadrat (1.14,v-rasm). kambalasimon (1.14,g-rasm), yumaloq (1.14,d-rasm). chuvalchangsimon (1.14?e -rasm). urchuqsimon (1.14,j-rasm); vazifasi bo’yicha (bukuvchi, yovuvchi, uzoqlashtiruvchi. yaqinlashtiruvchi, pronator, supinator va hokazo); joyi bo’yicha (ko’krak, tizza osti va boshqalar); boshlanishi va birlashuvchi joyi bo’yicha (yelka-bilak va boshqalar): mushak tolalarini yo’nalishi bo’yicha (to’g’ri, qiyshiq, ko’ndalang).