Amaliy antropologiya va biomexanika asoslari

Bo’g’imlar shakli jixatidan turli bo’lib, ularning harakatlanish darajasi bo’g’im vuzalarining shakliga va tuzilishiga bog’liq. Bo’g’imlarning shakli sharsimon, elipssimon, egarsimon, g’altak yoki silindirsimon, yassi va aralash bo’lishi mumkin.

Sh a r s i m о n b o’ g’ i m eng serharakat hisoblanib, ular ko’p o’qli bo’g’im deb ham ataladi. Bundav bo’g’imni hosil qilishda boshi yumaloq (sharsimon) suyaklar qatnashadi va o’zaro perpendikulyar: ya'ni ko’ndalang, old-orqa va vertikal o’qlar atrofida aylanadi.

Ko’ndalang o’q atrofida buqilish va yozilish; old-orqa o’q atrofida uzoqlashtirish va yaqinlashtirish; vertikal o’q atrofida esa - ichkari va tashqariga burish (pronatsiya va supinatsiya) kabi harakatlar bajariladi. 1.2,a,b rasmda yelka va chanoq-son bo’g’imlari sharsimon bo’g’imga misol bo’la oladi. Lekin chanoq-son bo’g’imida harakat, yelka bo’g’imiga nisbatan, ancha chegaralangan.

E l i p s s i m o n b o’g’ i m lar ko’ndalang va old-orqa o’qlarga nisbatan harakatlanadi. Unda bukilish va yozilish, yaqinlashtirish va uzoqlashtirish, hamda chegaralangan aylanma harakatlar amalga oshiriladi. Bunga misol bilak-kaft usti bo’g’imi hisoblanadi (1.2.v-rasm).

1.2-rasim. Bo’g’im turlari

E g a r s i m o n b o’ g’ i m lar ikki o’qli bo’lib, unda birlashuvchi suyak yuzalari egar shakliga o’xshab ketadi. Bunday bo’g’imlarda bukilish va vozilish, uzoqlashtirish va yaqinlashtirish harakatlaridan tashqari. o’z o’qi atroflda aylanishi ham mumkin. Egarsimon bo’g’imga bosh barmoqning kaft usti-kaft bo'g’imini misol tariqasida ko’rsatish mumkin (1.2.g-rasm). Bu bo’g’im to’g’risida gapirganda, “bukilish” va “yozilish” atamalari o’rniga “ro’baro’ qilish*’ va “uzoqlashtirish’’ atamalarini ishlatish tavsiya etilgan.

Bundan tashqari tizza bo’g’imidagi to’piqlararo bo’g’im ikki o’qli bo’g'imlar turkumiga kiritilgan va bu bo’g’im shakli jixatidan elipssimon va sharsimon shakllaming oraliq holati hisoblanadi (1.2,d-rasm).

G’a 11 a к s i m o n yoki s i l i n d r s i m o n bo’g’im lar bir o’qli bo’g’imlar turkumiga kiradi. Falangalararo bo’g’im g’altaksimonga misol bo’la oladi (1.2,e-rasm). Bunday bo’g’imlarda bitta frontal o’q mavjud bo’lib faqat bukilish va yozilishi mumkin. Silindrsimon bo’g’im shakli jixatidan silindr bo’lagini eslatib, vertikal o’q atroflda burilish imkonini beradi. Bunga bilak-tirsak bo’g’imi misol bo’la oladi (1.2 j-rasm).

Ya s s i b o’ g’ i m 1 a r radiusi katta bir oz egriligi bo’lgan shar bo’lagi kabi bo’g’imlardir. Bunday bo’g’imlar har tomonga yo’naltirilgan kam harakatli

birlashmalar. Ularga qo’l panjasining kaft usti va oyoq panjasining kaft oldi suyaklarini birlashuvidan hosil bo’lgan bo’g’imlar kiradi (1.2,s-rasm).

Bir vaqtning o’zida umumiy ish bajarib. har xil anatomik joylarda birlashgan birikmalar a r a 1a sh bo’g’im deb ataladi. Bunga jag’ suyagi misol bo’la oladi.

Ikki, uch va undan ko’p suyaklardan tashkil topgan oddiy bo’g’imlar esa - m u r a k k a b deyiladi.