Amaliy mashg’ulot №1 Mavzu: Kimyoviy birikmalarning asosiy sinflari

Mavzu yuzasidan misollar ishlash:
1-misol. Biror modda tarkibida ikkita element bor: biri azot, ikkinchisi kislorod. Azotdan 30,43%, kisloroddan 69,57%. Bu modda bug‘ining vodorodga nisbatan zichligi 46 ga teng. Uning haqiqiy formulasini toping.
Yechish: 1. Modda formulasini N_xO_y shaklida yozamiz.
2. Elementlarning massa qismlarini atom massalariga bo‘lib, elementlarning atom sonlari orasidagi nisbatni topamiz:

Ko‘ramizki modda molekulasi tarkibida azot va kislorod atom sonlari orasidagi nisbat 1:2 ga teng. Binobarin moddaning eng oddiy formulasi NO₂. endi, haqiqiy formulani topish uchun avval nisbiy molekulyar massani hisoblab chiqaramiz:
Bu qiymat moddaning nisbiy molekulyar massasi 92 ekanligini ko‘rsatadi. NO₂ dan topilgan Mr=46; binobarin, bu sonni ikkiga ko‘paytirish kerak. Demak moddaning molekulyar massasi: Mr=2•46=92. Uning formulasi N₂O₄.
2-misol. 0,68 g murakkab modda yonganda 1,28 g sulfit angidrid va 0,36 g suv hosil bo‘ldi. Shu moddaning oddiy formulasini toping.
Yechish: Murakkab modda yonganda suv va sulfit angidrid hosil bo‘lganligi uchun, uning tarkibini asosan vodorod va oltingugurt tashkil etadi. Bundan tashqari uning tarkibiga kislorod ham kirgan bo‘lishi mumkin, kislorod hisoblash orqali aniqlanadi. 1) Sulfit angidrid hamda suv massalaridan foydalanib, ular tarkibidagi oltingugurt va vodorod massalarini topamiz;
64 g SO₂ da 32 g S bor b) 18 g H₂O da 2 g H₂ bor
1,28 g SO₂ da X₁ g S bor 0,36 g H₂O da X₂ g H₂ bor

2) Modda tarkibida kislorod borligini tekshiramiz:
m (modda)=m(H)+m(C) 0,68=0,64+0,04
Demak, yondirilgan modda faqat oltingugurt bilan vodoroddan iborat. Agar bu miqdor masala shartidagi miqdordan kam chiqsa, uning tarkibida kislorod ham bo‘lar edi.
3) endi masalani yuqoridagi usul bilan echamiz.

Murakkab moddaning formulasi H₂S ekan.
3–masala. Tarkibida 63,22% - Mn, 36,78% - O bo’lgan moddaning eng oddiy formulasini toping.
Yechish:
Mn : O ­_­
Demak: MnO₂
4–masala. Tarkibida 36,84% - N, 63,16% - O bo’lgan moddaning eng oddiy formulasini toping.
Yechish:
N : O ­_­
Demak: N₂O₃
5–masala. Tarkibida 90,66% - Pb, 9.34% - O bo’lgan moddaning eng oddiy formulasini toping.
Yechish:
Pb : O ­_­
Demak: Pb₃O₄
6–masala. Tarkibida 35,63% - P, 64,37% - S bo’lgan moddaning eng oddiy formulasini toping.
Yechish:
P : S ­_­
Demak: P₄S₇
7–masala. Tarkibida 83,33% - C, 16,67% - H bo’lgan moddaning eng oddiy formulasini toping.
Yechish:
C : H ­_­
Demak: C₅H₁₂
8–masala. Tarkibida 28% - Fe, 24% - S, 48% - O bo’lgan moddaning eng oddiy formulasini toping.


Yechish:
Fe : S : O ­_­
Demak: Fe₂S₃O₁₂ yoki Fe₂(SO₄)₃