Amaliy mashg’ulot: Fe’l so‘z turkumi sifatida. Fe’llarning nisbat kategoriyasi. Fe’llarning mayl kategoriyasi. Fe’llarning zamon kategoriyasi. Fe’llarning shaxs-son kategoriyasi. Fe’lning vazifadosh shakllari

248- mashq. O‘qing. O‘tgan zamon fe’li shakllarini aniqlang; o‘tgan zamon hikoya, o‘tgan zamon davom, o‘tgan zamon maqsad fe’llarini guruhga ajratib yozing.
1. Lashkar qirg‘oqqa joylashdi. (L. Batь.) 2. Iskandar hind podshohini o‘ziga bo‘ysundirmoqchi, o‘z dini va hukmronligini unga qabul ettirmoqchi bo‘ldi. (“Kalila va Dimna”dan) Zo‘r bir mardlik qilibsan, Lekin bekor kelibsan. (H. O.) Seni deya qavmu qarindosh Ixtiyorim olgan ekanlar Va kishanga solgan ekanlar. (H. O.) 5. Vaholanki, siz, xotin kishining topgani nima bo‘lardi, xotini boqayotir, degan isnodga tobim bor ekanmi, deb firoq qilib yurgan emishsiz. (A. Muhiddin.) 6. O‘z rolingni tushunibsan g‘oyat haqqoniy. (H. G‘.) 7. Botirjonni otasi podshoning eng usta qilichbozlaridan biriga shogird qilib beribdi. U ustozidan qilichbozlikni, yoyandozlikni va nayzabozlikni ham, kurash tushishni ham o‘rganibdi. («Gulpari».) 8. Yaqindagina dam olib olgan navkarlar safar daragini eshitib quvonar edilar. Navkarlar sovutlarini yarqiratib tozalashar, naqsh solib egarlarini tartibga solishardi. (L. Batь.)


249-mashq. O‘qing. O‘tgan zamon fe’llarini aniqlab, turini, yasalishi va tuslanishini tushuntiring, so‘ngra quyidagi jadvalga joylab, zamon ma’nosini ifodalovchi affiks tagiga to‘g‘ri, shaxs-son affiksi tagiga to‘lqinli chiziq chizing.

Yaqin o‘tgan zamon fe’li	Uzoq o‘tgan zamon fe’li	O‘tgan zamon davom fe’li	O‘tgan zamon maqsad fe’li	O‘tgan zamon hikoya fe’li

1. Kun botgan, lekin qorli cho‘qqilarni chulg‘ab olgan ulkan alanga so‘nmagan, butkul borliq: osmono‘par tog‘lar, ko‘m-ko‘k archazor qirlar, yam-yashil yaylovlar, sharqirab oqqan soy — hamma-hammasi go‘yo bu ulkan alanganing shu’lasiga chulg‘angan-u, bo‘lakcha bir tiniqlik kasb etgan, tog‘u toshlargina emas, hatto maysalarga ham oltindan jilo berilganday mayin tovlanar, shabadada yastangan o‘tloqlar dam ko‘k-sarg‘ish ipakday eshilar, dam qizg‘ish rangga kirib, yal-yal yonardi... Qaerdadir ko‘kda, ko‘z ilg‘amas balandlikda, so‘fito‘rg‘aylar vijir-vijir qiladi, tog‘u toshlar panasida kakliklar sayraydi. (O. Yoqubov.)

II. 1. Hammalari xayrlashib o‘z mamlakatlariga jo‘nabdilar. Abulqosim singlisini yurtiga olib borib, ota-onasining qo‘liga topshiribdi. So‘ng o‘z yurtiga jo‘nabdi. O‘z ona yurtiga yetib kelibdi. Olti oydan beri otasi mamlakatga to‘y berayotgan, shu kun to‘yning oxirgi kuni ekan. Abulqosim uyiga kelsa, akalari taxtda o‘tirganmish. («Gulpari».) 2. Bosh ko‘tardik, zulmdan Bo‘lmoqchi edik ozod. (H. O.)
III. Hademay Husaynning navkarlari bu notanish yigit bilan qarorgohga yaqinlashib keldilar; hashamdor chodirga kira berishda Muzaffarbek o‘z navkarlarini toqatsizlik bilan kutmoqda edi. U qo‘lini ko‘zlariga soyabon qilib uzoqlarga tikilar, chap qo‘li kattakon qilichning sopini mahkam qisib turardi. Vaqt o‘tib borar, Sulton Husayn esa kutishni xush ko‘rmasdi. (L. Batь.)