Amaliy mashgulot

Etiologiyasi va epidemiologiyasi. O‘zbekiston gemorragik isitmasining 
qo‘zg‘atuvchisi arboviruslar avlodiga mansub bo‘lgan vazotrop viruslardir. Bu 
virusning tabiiy revervuarlari va tashuvchilari iksod kanalar hisoblanadi. Iksod 
kanalari asosan qoramollar va otlarda parazitlik qiladilar. Bu kanalar tog yaqindagi 
adirlar, tepalik va pastliklarda ko‘p uchraydi, cho‘llarda esa uchramaydi. Ular 
asosan molxona omborlarning devorlaridagi kovaklarda yashaydi.
Ulkamizning ayrim hududlarida gemorragik isitma sporadik xolda uchraydi 
(epidemiyasi bo‘lmaydi). Kasallik asosan molxona, otxona, fermalar va ular 
yaqinidagi omborlarda ishlovchi va ayniqsa ushanday joylarda yotib qoluvchi 
odamlarda kuzatiladi. Bu kasallik mart oyndan sentabr oyigacha bo‘lgan davrda 
kuzatiladi, chunki shu davrda iksod kanalari faol bo‘ladi.
O`zbekiston gemorragik isitmasi odamga asosan zararlangan kanalar 
chaqganda, shuningdek teri, yoki shilliq qavatlarga bemor qoni tekkanda yuqadi.
Shuning uchun bunday bemorlarni parvarish qilayotgak va davolash muolajalari 
o‘tkazayotgan, yoki bemor qoni bnlan ishlayotgan shaxslar, ayniqsa tibbiyot 
xodimlari, barcha extiyot choralariga qat’iy rioya qilishlari kerak.
O`zbekiston gemorragik isitmasi boshqa ko‘pchilik gemorragik isitmalardan 
o‘zining qontagiozligi, nisbatan og‘ir kechishi va ko‘p o‘lim berishi bilan 
farqlanadi.
  
Klinikasi.  Kasallik kechishida 4 davr kuzatiladi: yashirin davri, boshlang‘ich 
davri, gemorragik belgilar davri va sogayish davri.
Kasallikning yashirnn davri 3-6 kun. Boshlang‘ich davri bir necha soatdan 3 
kungacha davom atib, asosan isitma va umumii intoksikatsiya alomatlari bilan 
namoyon bo‘ladi. Kasallik odatda tusatdan et uvishishi, qaltirash va tana 
xaroratining 38-39°S darajagacha ko‘tarilashi bilan o‘tkir boshlanadi. Ba’zan 
a’zoyi-badani, boshi, oyoq-qo‘llari, beli qaqshab og‘riydi darmonsizlanadi, yuzi,

---

tomog‘i va ko‘z qonyuktivalari qizaradi. Ishtaxasi yo‘qoladi, bazan ko‘ngli aynab 
qusadi va ichi suyuq keladi. Davom etayotgan isitma va intoksikatsiya alomatlari 
jarayonida gemorragik belgilar paydo bo‘lishi bilan kasallikning navbatdagi — 
gemorragik davri boshlanadi. Bu davrda terida petexial toshmalar toshadi, burun 
va milklar qonaydi, og‘ir xollarda buyrak, oshqozon, ichak, bachadon va 
o‘pkadan qon keladi. Kasallikning og‘ir, yoki yengilligi qon ketishining ko‘p-
ozligiga qarab aniqlanadi.
Bemor qon aralash safro bilan qayd qilishi va ichidan xam qon kelishi 
kasallikning og‘irligidan darak beradi. Ichki a’zolarga qon quyilishi kasallikning 
5-7 kunlarida o‘limga olib kelishi mumkin.
Bu kasallikda isitma o‘rtacha 7-8 kun davom etadi, ko‘pincha qo‘sh to‘lqinli 
bo‘ladi. Bemorda taxikardiya, gipotoniya, jigar, ba’zan, taloqning xam 
katgalashishi kuzatiladi. Siydikda — albuminuriya, mikrogematuriya aniqlanadi- 
Kasallik og‘ir kechganda bemorda meningeal belgilar kuzatiladi. Homilador 
ayollarda bola toshlash hollari uchraydi.
Kasallik yengil, yoki gemorragik belgilarsiz o‘tishi xam mumkin. Kasallik 
yengil o‘tganda intoksikatsiya va gemorragiya belgilari asta-sekin pasayib borib,
2-3 hafta davomida yo‘qoladi. Kasallikdan sog‘ayishi bir necha hafta cho‘ziladi.
O`zbekiston gemorragik isitmasida o‘lim 30-35% ni tashkil etadi. O`lim 
asosan intoksikatsiya sababli yurak-qon tomirlar faoliyatining yetishmovchiligi 
hamda qon ketishi va ichki a’zolarga ko‘p qon quyishlar oqibatida sodir bo‘ladi.