Amaliy mashg'ulotlarni tashkil etish bo'yicha ko'rsatma va tavsiyalar

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ
ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ
ФАРҒОНА ДАВЛАТ УНИВЕРСИТЕТИ

“ТАСДИҚЛАЙМАН”

Табиий фанлар факультети
декани __________________

п.ф.н, доцент: K.A.Asqarov

«БИОХИЛМА ХИЛЛИК»
фанидан


АМАЛИЙ МАШҒУЛОТ ИШЛАНМАСИ


Фарғона- 2022

Фаннинг мазкур амалий машғулот ишланмаси ишчи ўқув режа ва ўқув дастурига мувофиқ ишлаб чиқилди.

Тузувчи:
М.Абдуллаева – экология кафедраси в.б доценти _____________


Тақризчи :

М.Назаров экология кафедраси қ/ҳ.ф.н. доцент ______________

Фаннинг амалий машғулот ишланмаси “Экология” кафедрасининг 2022-йил 26-августдаги 1-сон йиғилишида маъқулланган.

Кафедра мудири М. Юнусов

Амалий машғулотлар

	БИОХИЛМА ХИЛЛИК	Соат
1	Tog‘ ekosistemalarida bioxilmaxillikni saqlash.	2
2	Cho‘llar va dashtlarda bioxilma xillikni saqlash.	2
3	Daryo va qirg‘oq bo‘yi mintaqalarni bioxilma xalligini saqlash	2
4	Archali o‘rmonlar bioxilmaxilligi	2
5	Bioxilma xillikka bo‘lgan xavflar	2
6	Agro bioxilmaxillik	2
7	Aloxida muhofaza etiladigan tabiiy xududlar bioxilmaxilligini saqlash.	2
8	Bioxilma xillikni milliy strategiyasi	2
9	Aloxida muxofaza qilinadigan xududlarni boshqarish	2
10	Bioxilma xillikdan ma’daniy va dam olish maqsadlarida foydalanish.	2
11	Bioxilma xillik bo‘yicha rejalar va aloqalar.	2
12	Bioxilma xillikni saqlashda “Qizil kitob”ning ahamiyati.	2
13	Bioxilma xillikni saqlash va undan barqaror foydalanishning mavjud sharoitlari.	2
14	Bioxilma xillikni muxofaza qilishda qo‘llanilayotgan chora tadbirlar.	4
	Jami:	30

Амалий машғулотларни ташкил этиш бўйича кўрсатма ва тавсиялар.
Биохилмахилликни сақлашда қўлланиладиган усуллар.
Биохилмахилликни сақлашда дала лаборатория, экспрериментал (тажриба ) ва математик модел услублари қўлланилади.

1. 
   Дала услуби ёки табий шароитда олиби боирладиган, ўтказиладиган кузатиш услуби. Дала услуби бўйича тур вакиллари, улар ҳосил қиладиган турли катта кичик тирик организмлар гугуҳларини турли шароитда ўрганади.
   

Бундай ҳолда флористика, систематика, формалогия геобатаника, физиология каби биологик ҳамда табий фанларнинг услублари ҳам кенг қўлланилади. Ва тирик организмларнинг ўсиш, ривожланиш. Кўпайиши, ўзгариб туриш жараёнларини аниқлаш билан уларниннг бир бирлари билан ҳамда омиллар ўртасидаги муносабатлар ўрганилади. Олинган материалларнинг экологик таҳлил қилиш асосида тирик организмларнинг ҳаёт фаолиятига оид турли экологик омиллар тури аниқланади.
Дала услуби тирик организмга ёки популятсиялар, уларнинг йирик биологик бирикмаларга абиотик омилларни мажмуа ҳолда таъсир қилишларинива шунинг натижасида маълум жойдаги организмларда бўладиган ўзгаришларни аниқлайди. Шунинг билан бир қатрода мажмуа абиотик омиллар ичида қайсисси экологик тур вакили, популятсияяси, тури ёки унинг йирик гуруҳларининг ҳаёт фаолияти, ривожланиши, ўсиши ва кўпайиши ёки тарқалишига салбий ёки ижобий таъсир қилишитни аниқлайди. Табий ва суний ландшафтлар ичисда катта-кичик биологик бирликлар (популятсилар, биотсенозлар, агротсенозлар, эколосистемалар) ни ўрганишида дала услубининг асосий вазифалари:
1. Лантшафтлар ичида асосий биологик бирикмаалрни ажратиш ва улар ўртасидаги боғлик муносабатларини ўрганиш;
2. Ҳар бир биологик бирлик ичидаги турли таркиби, миқдори, улар ҳосил қиладиган микро муҳит, тупроқлари, тупроқ ҳосил қилувчи жинслар ва шу ернинг гидрологик аниқлаш;
3. Бир-бирларига сифат томонидан ўхшайдиган, тенглашадиган биологик гуруҳлар (популятсиялар, биотсенозлар, агротсенозлар, экосистема) ни жамлаш, улар ичидаги турларининг бир-бирларига ҳамда уларнинг яшаб турган жой ва тупроққа муносабатини, ҳаво ва табиатнинг турли ўлик элементлари билан муносабатларини ўрганиш;
4. Асосий катта ва кичик биологик бирикмалар (популятсиялар, биотсеноздлар, агротсенозлар экосистема)ни миқдор ва сифат жиҳатидан баҳолаш яъни ер ва ҳаво, муҳитидаги популятсиялар, биотсенозлар, қалинлигини аниқлаш, микромуҳит (ҳарорат, намлик, ёруғлик, CО_2, О₂ ) тупроқ (ҳарорат, намлик, миқдор), сув (чуқурлиги, тиниқлиги, ҳарорати, О₂ CО₂ миқдори, тузлар таркиби) ва биоген элементларнинг миқдори аниқланади:
5. Биологик бирикмалар ичида доимий ҳаракатларни ташқи муҳит таъсирида ўзгаришини ўрганиш;
6. Турли биологик мажмуаларни фасллар, йил ва кўп йиллар давомида ўзгаришини ўрганиш асосида экосистеманинг доимий ҳаракат қонуни бошқа системаларга солиштирилган ҳолда ишлаб чиқиш каби муаммолар дала услубининг асосини ташкил қилади.
Дала услуби бўйича иш олиб борилганда ўсимликларнинг геоботаник картасидан,туманларнинг тупроқ ҳолатини акс эттирувчи тупроқ картасидан, ландшафтлар туширилган картадан, дарёлар, кўллар бўйларининг кесма кўринишини акс эттирадиган чизмалардан фойдаланиш мумкин (иложи бўлса).

2. 
   Лаборатория- эксперимент услуби бўйича махсус жойларда: хоналарда турли микроорганизмлар, сувўтлар, умуртқасиз ҳайвонлар, уларнинг шакллари (штамплар) кичик идишларда, аквариумларда, махсус озуқа моддалар, ёруғлик, ҳарорат ёрдамида ўстирилади. Уларнинг кўпайиш тезлиги, биомасса ҳосил қилиши, физиологик, биохимик таркиблари ҳамда фойдали шаклларини тез кўпайиш услубларини шилаб чиқиб нон, қатиқ, ёғ, вино, спирт тайёрлашда фойдаланади, чорва моллари озуқаларига, ем ҳашакка қўшиб беришликлиги экинлари ҳосилдорлик потентсиал имконияти доронаси ўрганилади
   

Табиий шароитнинг бир қисмида у ёки бу тирик организмлар ўқиши, ривожланиши, қўпайиши унинг физиологик холатини кузатиш тажриба ўтказиш йўли билан ҳам кўп экологик муаммолар ҳал этилад.
Тирик организмнинг физиологик, биохимик ва умуман экологик ҳолатини кўпинча лаборатория шароити лампочка ёруғи, ҳарорати, турли кимёвий моддалар сунъий озуқа моддалари) таъсири натижасида организмларида бўлиб ўтадиган ўзгаришлар, лаборатория-експериментал ҳолатда ўрганилади.
Лаборатория-експериментал ва дала усуллари бир-бирларидан фарқ қилади. Яъни лаборатория – экспериментал сунъий шароитда организмга таъсир қилаётган сунъий экологик омиллар (ёруғлик, ҳарорат, намлик ва бошқалар)нинг салбий ва ижобий таъсирини бошқариш мумкин. Табиий шароитда эса, экологик омилларнинг организмга бир жойда ва бир вақтда бир несча омилларнинг (қуёшдан келаётган нур, дарёнинг охирги тезлигини) бараварига бошқариш қийин.

3.