Amaliy yadro fiziкasi

BfJ'linis/1 reak.fiyasi. Og'i1· yadrolaп1i. ya'ni t1·ai1s11ari1 ele111e11tlar­
ni (₀₀ T h, ₀ ,Ра. ₀₂ U ) energiyasi _T" > l MeV bo'lgaп tcz ncytronlar bilaп (uranпing аугiщ izotoplarida \'а t1·a nsura 11 e\ementlarda hatto issiqlik
пeytюпlarida sodir bo'ladi) nшla11tirilgai1da o·rtacl1a massalar пisbati 2/3 nisbatni qanoatlatiruvchi ikkita yadro bo'lagi lюsil bo·ladi:

Ьн yerda




А,, + - А+ 1; Z, + Z₂ "" Z;

(2.41)

л,: "'2: з. (2.42)
Вuщ\ау t11rdagi reaksiyalar bo'linish reaksiyasi deyila(li va (11,.fJ
ko'rinishda yoziladi. Bo'linisl1 reaks iya la1 ·i yadro eпergiyasini olish-

90

da keng qo· tla niladi . Вшнlау rc.iksiyaga rнisol sili1titlu issi(f пc.;y lrrm l11.r ta• siri da t1rar1-2З5 yadюsi11i11g ьo•Ji11isl1i11i kc lti1·is l1 1тн1111ki11:

1
; ₁' u + п •:;c.v + ; •Rb + 211. ( 2.43 J
lkki 1·а ти/1111 orli(J 1111/i/011/аг lm. il ho'/111•c/1i reak.\· ya/ur. F::n<:r­ giyasi Т, > 1О MeV Ьо· lgan пeyt1·011lar ta'siri os!ida porogli dt:tckturlar sifa!ida keпg qo·ttaпiladigan (n.2n ). (11.рп), (11. 3 11) va boshчa tшdagi rc­ aksiyalar sodir bo'ladi. Bu reaksiyalargu 111isul чilib (jtiyidagi rcaksi:a­ lan1i kelti1·isl1 пшшkiп:
'JC + n • С+2п ^(2.44j
(2.45)
bu reaksiyalariпing ostu11a energiyalari 1110s lюlda 20 va I О MeV.
(11,211) tш·dag i reaksiyalan1ing osto11a em·egiyalari kattaligi, Ьit­ ta 11eytro11ga пisbatan ikkita neytroпni yadrodan cl1iqarish uchun katta e11e1·giya saгliasl1idadi1·. Mazkur turdagi yadro 1·ea ksiya la ri ne)1ron akti­ vatsion tal1lil(la l1аш keпg qo· tla n ilad i.

)
Neytro11lar11i11g 11oe/astik soc/1ili -/1i. Eпergiyasi bir necha yuz kiloelektroпvolt bo'lgan 11eyt1·onlar yadroga tusl1ga11daл keyin uni 11yg·o11ga11 lюlatga o'tkazishi va undan уапа kaшroq eпergiya bil:m cl1iqib ke1isl1i 111шnki11. Bu yerda kelib t11sl1ga11 пеуtrоп cl1iqib ketishi slia11 ешаs, balki bosl1чa Ьiг neytroп lн1111 cl1iqib ke1isl1i пшшkin. Bun­ day jar·ayoп 11eytroпlaп1i11g noelastik socl1ilisl1i deyiladi. Neytronlaming 110elastik socl1ilisl1 jaп1yo11i, ya'11i ( п. 11¹ og ' ir yadrolarda пeyr.-..•n­
lar ki11e1ik energiyasi Т >О,6 MeV bo·lgд 11tla , yengil y:.1drol;ird:1 еsз
0

0
Т > 1 MeV energiyalarda sodir bo'ladi.
Neytronlaming 110elaslik socl1ilisl1 kesiшi аю111 raqaшiga ,·:i пс - t1·011lar eпergiyasiga bog'liч bo·ladi. Ye11gil y:id1·o larda 11 og•ir yad.-..,1:ir soltasiga o'tgaпda va пeyt.-onlar eпe1·giyasi osl1ga11da 1·eaksi :.1 k<·si­ шi lш111 oslшdi. Bt1nda пoelastik socl1ilish kcsi111iпi11g qiyпшti k<·skiн o·zgarinaydi. ya'ni 0,6-3 Ьат cltcgarusida o'zgaп1tli.
Neytro11/ar11iщ: elastik soc/1ili.Il1i. Neytroпlar пюdd::il:.1rg:1 tusl1-
ga11da qнyidagi ko'rinisl1dagi ja rayo 11lai·пi sodi1· ctadi. Yt1l]t•ritl;1 а til> o'tilgaпidck noclastik socl1ilisl1, slш Ьilпп l,ir q::iturd::i. 11cytrtч111i11g cl:1s­ tik sochilishi hаш yt1z bcradi. Elastik socl1ilisl1 псуlпщ kc·lil, 11rilay,,1-

91
gan yadroning шassasiga juda katta bog: liq Ьо' ladi. Nеуtюп zaпalari­ niпg qayd qiliпishi пeytroпlarпiпg elastik socl1ilishiga hаш asoslanadi . Bu jarayonda tepki yadrosi hosil bo·ladi (yoki 1111klo11 hosil bo'ladi). Odatda tepki proto11 hosil Ьо·ladi.

Biz to'xtal111oqcl1i bo'lg,ш oxirgi ja1·ayon bt1 11eylronlarni11g elastik sochilisl1 id ir . Ma'l11111ki elastik socl1ilish natijasi(la yadro oldingi hola­ tida qo lad i. Neytron esa ine1·siya шarkazidagi saпoq sisteшaga nisbatan boshla11g'icl1 kiпetik eпer·giyasiпi s,щlaydi (labor·atoгiya sa11oq siste­ шasiga nisbataп esa пeytror1 va ya(lroпiпg yig'iпdi kiпetik ener·giya­ si saqlanadi). Ushbu turdagi гeaksiyalar aшaliy yadro fizikasida keng qo'llaniladi.

6.