Amilazalar

Amilazalar — uglerodning 1- va 4-atomlari oʻrtasidagi glyukozid bogʻlarini parchalash yoʻli bilan kraxmal, glikogen va ularga yaqin polisaharidlar gidrolizini tezlashtiruvchi fermentlar. Uchta xili bor: a-amilaza hayvon, oʻsimlik va mikroorganizmlarda uchraydi; u ish-tirok etadigan reaksiyalarda asosan dekstrinlar hosil boʻladi. (3-amilaza yuksak oʻsimliklarga xos boʻlib, maltoza va yirik molekulali dekstrinlar hosil boʻlishini tezlashtiradi. Glyukoamila-za hayvonlar koni, mogʻor zamburugʻlari, bakteriyalar va boshqalarda boʻlib, glyukoza va dekstrinlar hosil boʻlishini tezlashti-radi. Odatda polisaharidlar gidrolizida turli Amilazalar baravariga qatnashadi. Unib chiqqan arpa urugʻlari ekstrakti taʼsi-rida kraxmalning shakarlanishi (Amilazalarning fermentativ taʼsiri)ni rus akademigi K. S. Kirxgof birinchi marta tasvir et-gan (1814). Amilazalarning fiziologik ahamiyati shuki, u hujayralardagi polisaharidlar zaxirasini safarbar qiladi (mas, urugʻ unayotganda). Ovkat hazm qilishda ham Amilazalarning ahamiyati katta; hayvonlar hamda odamning soʻlagida va meʼda osti bez-ining shirasida Amilazalar bor. Mikroorganizmlar kraxmalni isteʼmol kila turib, Amilazalar chiqaradi. Mogʻor zamburugʻlari bilan bakteriyalardan olinadigan a- amilaza spirt sanoatida va non yopishda, glyuko-amilaza esa kraxmaldan glyukoza i.ch-.da qoʻllaniladi.Amilaza ovqat hazm qilish fermenti bo'lib, asosan oshqozon osti bezi va tuprik bezlari tomonidan chiqariladi va boshqa to'qimalarda juda kichik darajada topiladi.[1] Amilaza birinchi marta 1800-yillarning boshlarida tasvirlangan va tarixda ilmiy jihatdan o'rganilgan birinchi fermentlardan biri hisoblanadi. U dastlab diastasta deb atalgan, ammo keyinchalik 20-asr boshlarida amilaza deb oʻzgartirilgan.[2]
Amilazalarning asosiy vazifasi kraxmal molekulalaridagi glikozid aloqalarini gidrolizlash, murakkab uglevodlarni oddiy shakarga aylantirishdir. Amilaza fermentlarining uchta asosiy klassi mavjud; Alfa-, beta- va gamma-amilaza va ularning har biri uglevod molekulasining turli qismlariga ta'sir qiladi.[2] Alfa-amilaza odamlarda, hayvonlarda, o'simliklarda va mikroblarda mavjud. Beta-amilaza mikroblar va o'simliklarda mavjud. Gamma-amilaza hayvonlar va o'simliklarda uchraydi.[3]
1908 yilda Wohlgemut tomonidan olib borilgan tadqiqot siydikda amilaza mavjudligini aniqladi va bu keyinchalik amilazadan diagnostik laboratoriya tekshiruvi sifatida foydalanishga olib keldi. Amilaza lipaza bilan bir qatorda, ayniqsa, o'tkir pankreatitga shubha qilinganda tez-tez buyuriladigan testdir. Ko'tarilgan amilaza turli xil sharoitlarda, jumladan, oshqozon osti bezi kasalliklari, so'lak kasalliklari, metabolik klirensning pasayishi, ichak kasalliklari va makroamilazemiyada kuzatilishi mumkin.[4] Oshqozon osti bezi bo'lmagan qorin og'rig'i bilan og'rigan bemorlarning 11-13 foizida oshqozon osti bezi fermentlari ko'tarilgan.[5] Asemptomatik OIV bilan kasallangan bemorlarning 60 foizida kamida bir marta amilaza yoki lipaz o'lchovlari anormal bo'lgan.[6] Oshqozon osti bezi bilan bog'liq bo'lmagan o'tkir qorin og'rig'i bo'lgan 208 bemorning 26 tasida (12,5%) qabul paytida qon zardobida amilaza darajasi ko'tarilgan.[5]
Jigar kasalligi bilan og'rigan bemorlarning 35 foizida amilaza darajasining anormal darajada oshishi kuzatiladi.[7] Diabetik ketoatsidoz holatlarining 16 dan 25% gacha amilaza darajasi yuqori.[8][9] Jarrohlik yo'li bilan rezektsiya qilinadigan o'pka saratoni bilan og'rigan 74 bemordan iborat guruhda 13 giperamilemiyani ko'rsatdi.[10]


Go to: