Amosfera htt murodovSh doc


ã - Ойкос илмий ишлаб чикариш маркази. 2003 й


Download 1.21 Mb.
Pdf ko'rish
bet2/74
Sana18.06.2023
Hajmi1.21 Mb.
#1554594
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   74
Bog'liq
Атмосфера хавосини мухофаза килиш технологияси

ã - Ойкос илмий ишлаб чикариш маркази. 2003 й.
Киска мундарижа 


www.qmii.uz/e-lib 
Суз боши…………………………………………………………………….. 6 
I. 
Атмосферага таъсир этувчи манбалар…………………………… 8 
Назорат соволлари………………………………………………….. .. 25 
II. Атмосфера ифлосланишининг атроф мухитга таъсири………… 27 
Назорат соволлари…………………………………………………….. 35
III Атмосфера ифлосланишининг табиий-географик ижтимоий-
иктисодий окибатлари……………………………………………… 36 
Назорат соволлари……………………………………………………… 46 
IV. Атмосферада содир булаётган жараёнлар………………………… 48 
Назорат соволлари…………………………………………………….. 53 
V. Саноат чикиндилари ва уларни аниклаш усуллари……………. 54 
Назорат соволлари…………………………………………………….. 62 
VI. Саноат корхоналаридан атмосферага чикарилаётган зарарли 
моддаларни аниклаш усуллари……………………………………. 64 
Назорат соволлари……………………………………………………. 74 
VII. Зарарли моддаларни санитар меъёрлари ва таркалиш
конуниятлари………………………………………………………… 75 
Назорат соволлари……………………………………………………. 86 
VIII. Атмосфера хавосини ишлаб чикариш жараёнида ажралиб 
чикаётган токсинлардан мухофаза килиш……………………….. 87 
Назорат соволлари…………………………………………………….. 92 
IX. Саноат корхоналаридан атмосферага чикарилаётган зарарли 
моддаларни тозалаш курилмалари………………………………… 93 
Назорат соволлари……………………………………………………… 104 
X. Атмосфера хавосини мухофаза килиш тадбирлари……………… 106 
Назорат соволлари……………………………………………………… 110 
Хулоса…………………………………………………………………………. 112 
Илова 1. Асосий атама ва тушунчалар…………………………………… 113
Мундарижа


www.qmii.uz/e-lib 
Суз боши………………………………………………………………………. 6 
I. Атмосферага таъсир этувчи манбалар……………………………... 8 
1.1 Атмосферани тузилиши ва таркиби……………………………… 8 
1.2 Атмосферанинг биосферада тутган урни ……………………….. 12 
1.3 Атмосферани ифлослантирувчи асосий манбалар……………… 13 
1.4 Àòìîñôåðàíè áîøêà òóðäàãè èôëîñëàíèøè
. 20 
Назорат соволлари………………………………………………….. … 25 
Адабиётлар……………………………………………………………… 26 
II. Атмосфера ифлосланишининг атроф мухитга таъсири………….. 27 
2.1 Атмосфера ифлосланишининги инсон соглигига таъсири……… 27
2.2 Àòìîñôåðà èôëîñëàíèøèíèíãè èêëèìãà òàúñèðè
..
31 
2.3 Атмосфера ифлосланишининги усимликлар, 
хайвонот дунёсига, ер, сувга таъсири………………………………. 32 
Назорат соволлари……………………………………………………… 35
Адабиётлар……………………………………………………………… 35 
III Атмосфера ифлосланишининг табиий-географик ижтимоий-
иктисодий окибатлари………………………………………………. 36 
3.1 Атмосфера ифлосланишининг табиий географик окибатлари …..
36
3.2 Атмосфера ифлосланишининг ижтимоий-иктисодий окибатлари..
41 
3.3 Атмосферада газ мувозанатини саклаш……………………………
43 
Назорат соволлари………………………………………………………. 46 
Адабиётлар……………………………………………………………… 47 
IV. Атмосферада содир булаётган жараёнлар…………………………. 48 
4.1 Иклимнинг узгариши……………………………………………….
48 
4.2 Озон катлами холатини узгариши………………………………….
49 
4.3 Атмосфера хавосини табий тозаланиши………………………….. 52 
Назорат соволлари……………………………………………………… 53 
Адабиётлар……………………………………………………………… 53 
V. Саноат чикиндилари ва уларни аниклаш усуллари…………….. 54 
5.1 Атмосферани олтингугурт (SO
х
), азот (NO
х
), углерод (СО
х

оксидлари, хлор ва бошка ингредиентлар билан ифлосланиши……. 54 
6.2 SO
x, 
NO
x
, CO
x
, ва бошка ингредиентларни аниклаш усуллари…. 58 
Назорат соволлари……………………………………………………… 62 
Адабиётлар……………………………………………………………… 63 


www.qmii.uz/e-lib 
VI. Саноат корхоналаридан атмосферага чикарилаётган зарарли 
моддаларни аниклаш усуллари…………………………………….. 64 
6.1 Àòìîñôåðàãà çàðàðëè ìîääàëàð ÷èêàðóâ÷è ìàíáàëàð 
èíâåíòàðèçàöèÿñè
64 
6.2 Ðóõñàò ýòèëãàí ìèêäîð (ÐÝÌ) àõàìèÿòè
. 68 
6.3 Ðóõñàò ýòèëãàí ÷èêèíäè ìèêäîðè ìåú¸ðèíè (ÐÝ×Ì) õèñîáëàø
71 
Назорат соволлари…………………………………………………….. 74 
Адабиётлар……………………………………………………………… 74 
VII. Зарарли моддаларни санитар меъёрлари ва таркалиш
конуниятлари………………………………………………………….. 75 
7.1 Àòìîñôåðà õàâîñèíè èôëîñëàíòèðèøíèíã ñàíèòàðèÿ
ìåú¸ðëàðè
. 75 
7.2 Àòìîñôåðà õàâîñèäàãè çàðàðëè ìîääàëàðíèíã åð
ñèðòèãà òàðêàëèø êîíóíèÿòëàðè
. 79 
7.3 Çàðàðëè ìîääàëàðíè òàðêàëèø äîèðàñèíè àíèêëàø
.
83 
Назорат соволлари…………………………………………………….. 86 
Адабиётлар……………………………………………………………… 86 
VIII. Атмосфера хавосини ишлаб чикариш жараёнида ажралиб 
чикаётган токсинлардан мухофаза килиш………………………... 87 
8.1 Õàâîíè ÷àíã âà çàðàðëè ìîääàëàðäàí òîçàëàø
87 
8.2 Çàõàðëè õèìèêàòëàð ìóàììîëàðè
. 89 
Назорат соволлари……………………………………………………… 92 
Адабиётлар……………………………………………………………… 92 
IX. Саноат корхоналаридан атмосферага чикарилаётган зарарли 
моддаларни тозалаш курилмалари…………………………………. 93 
9.1 Õàâî òîçàëàø êóðèëìàëàðèãà êóéèëàäèãàí àñîñèé òàëàáëàð
.
93 
9.2 Åíãëè ôèëüòðëàðíèíã òåõíèê òàâñèôè âà êóëëàíèø ñîõàñè
95 
9.3 Òîëàëè ôèëüòðëàðíèíã òåõíèê òàâñèôè âà êóëëàíèø ñîõàñè
.
98 
9.4 Ýëåêòð ôèëüòðëàðíèíã òåõíèê òàâñèôè âà êóëëàíèø ñîõàñè
.
99 
9.5 Ìåõàíèê ÷àíã óøëàãè÷ëàðíèíã òåõíèê òàâñèôè
âà êóëëàíèø ñîõàñè
.. 101 
Назорат соволлари……………………………………………………… 104 
Адабиётлар……………………………………………………………… 105 
X. Атмосфера хавосини мухофаза килиш тадбирлари……………… 106 
10.1 Атмосфера хавосини холатини назорат килиш органлари…….. 106 


www.qmii.uz/e-lib 
10.2 Атмосфера хавосини ифлосланишидан
мухофаза килиш тадбирлари…………………………………………… 107 
10.3 Атмосфера хавосини мухофаза килиш конуни хакида…………. 109 
Назорат соволлари……………………………………………………… 110 
Адабиётлар……………………………………………………………… 111 
Хулоса…………………………………………………………………………. 112 
Илова 1. Асосий атама ва тушунчалар…………………………………… 113

Суз боши 
Атмосфера бутун биогеоценоз ва айнан экотопнинг асосий омилидан 
бири булиб хисобланади. Тирик организм сувсиз ва овкатсиз бир неча кун 
яшаши мумкин, аммо хавосиз 5 дакикадан ортик яшолмайди. Атмосфера 
хавосини таркибини узгариши инсоннинг физиологик холатига боглик. Тоза 
хаво усимликлар ва хайвонот дунёси учун зарур, хаттоки айрим утказкич, аник 
улчайдиган ускуналар, янги техника ва технология хам тоза хавони талаб 
килади. Ифлосланган атмосфера барча халк хужалик тармокларига салбий
таъсир курсатади. Шунинг учун хам атмосферани тоза саклаш бугунги 
куннинг асосий масалаларидан бири хисобланади. И.А.Каримов узининг 
“Узбекистон XXI аср бусагасида: хаавфсизликка тахдид, баркарорлик 
шартлари ва тараккиёт кафолатлари.” асарида республикада экологик 
хавфсизликка солинаётган тахдид бу хаво бушлигини ифлосланишидир…. 
саноат корхоналарида замонавий самарали тозалаш курилмалари тизимини 
жорий этиш керак. Бошлангич хом ашёдан тайёр пироворд махсулот олгунга 
кадар комплекс фойдаланишга имкон берадиган янги замонавий, экологик 
жихатдан самарали ускуналарни урнатиш лозим деб таъкидлаган эди (133-136 
б.). 
Атмосферанинг ифлосланиши якинда пайдо булган ходиса деб 
хисоблаш нотугри булади. Чунки уз вактида Ибн Сино бу муаммони шундай 
бахолаган: “Вабо хавонинг бузилишидир”. 1272 йил Англия кироли Эдуард I 
Лондон осмонидаги тутунни тозалаш максадида тошкумирдан фойдаланишни 
такиклашга харакат килган. Ричард III (1377-1399 й.) ва кейинрок Генрих V 
(1413-1422 й.) даврларида англия яна кумир ишлатишни бошкариш ва 
камайтиришга киришган эди. (С.С.Сайдаминов, 1989) 
Олимларнинг фикрича, Америкада 8%, Канадада 9%, Японияда 16% ва 
Англияда 22% одамларнинг улими атмосферанинг ифлосланиши туфайли 


www.qmii.uz/e-lib 
содир булмокда. АКШда атмосферанинг ифлосланишидан курилган зарар 
йилига 50 млрд. долларни ташкил этмокда. Бизнинг мамлакатимизда 
атмосфера хавосини мухофаза килишга катта эьтибор берилган. Хозирги 
вактда саноати ривожланган вилоятларда, шахарларда атмосфера хавоси 
таркибида катта узгаришлар кузатилмокда. Республикамизда атмосфера 
хавосини ифлослантиришда саноат корхоналарининг улуши куйидагича: 
нефтгаз казиб олиш ва кайта ишлаш-33,4%, ёкилги-энергетик комплекс-33,4%, 
металлургия-15,4%, курилиш индустрия-4,2%, кимё саноат-2,4%, ва бошкалар 
11,2% ни ташкил этади. ( Ш.А.Ширинбоев, М.Г.Сафин, 2003)
Суз 
боши

Шуни эътиборга олиб Узбекистон Республикаси атроф мухитни 
мухофаза килиш буйича Миллий режа усули таркибида Хукуматимиз 
томонидан кабул килинган «1999-2005 й. Узбекистон Республикаси атроф 
мухитни мухофаза килиш буйича дастур» асосида атмосфера хавосини 
мухофаза килиш умумий стратегияси ишлаб чикилди. Бу дастур 
куйидагилардан иборат: 
- автотранспорт ва бошка кучма ифлослантирувчи манбаларнинг 
чикиндиларини кискартириш; 
- ёкилги сифатини яхшилаш; 
- йирик корхоналардан атмосферага заарли чикиндиларни чикишини
ишлаб чикариш ва цехларга газчанг тозалаш курилмаларини урнатиш 
ва кайта таъмирлаш хисобига камайтириш; 
- экологик ва санитар-гигиеник нормативларни ишлаб чикиш; 
- атроф мухит холатини мониторинг тизимини ишлаб чикиш ва 
такомиллаштириш; 
- озон емирувчи моддалардан фойдаланиш, йукотиш миллий 
дастурини амалга ошириш; 
- парник ва бошка газларни эмиссиясини камайтириш миллий 
стратегиясини амалга ошириш (Национальный доклад, 2002. 15-16 б.) 
Ушбу маъруза матн юкорида келтирилган вазифаларни ечиш учун 
йуналтирилган. У Узбекистон Республикаси давлат стандартининг (2001й.) 
махсус фанлар блоки талабига мос равишда тузилган. Шунинг учун хам 
асосий эътибор илмий техник масалалар ва техникани истикболли 
ривожланиши; асосий объектлар, ходисалар, жараёнлар ва улардан илмий 
тадкикот ишларида усулларидан фойдаланиш; илмий-техник воситаларни 
амалга ошириш, объектлар ва жараёнларга асосий техник иктисодий 
талабларни ифодалаш каратилган (стандартнинг 2.2.4 булими). 
Муаллифлар ушбу маъруза матни билимнинг сифатига ва умумий 
хажмига таъсирсиз киска ва бойитилган холда тузганлар, олий укув юртлари 
ва коллеж талабалари ва укитувчиларига, хамда амалий ишчиларга фойдали 
деб умид килишади. 


www.qmii.uz/e-lib 
Муаллифлар.  

Download 1.21 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   74




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling