Amosfera htt murodovSh doc


Атмосфера таркиби (Реймерс буйича, 1990


Download 1.21 Mb.
Pdf ko'rish
bet5/74
Sana18.06.2023
Hajmi1.21 Mb.
#1554594
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   74
Bog'liq
Атмосфера хавосини мухофаза килиш технологияси

Атмосфера таркиби (Реймерс буйича, 1990
Атмосфера пастки кавати таркиби, 

Газлар ва элементлар 
Хажми буйича 
Азот 
Кислород 
Аргон 
Неон 
Гелий 
Криптон 
Водород 
Карбонат ангидрид 
Сув буглари: 
Кутб кенглигида 
Экваторда 
Озон: 
Тропосферада 
Стратосферада 
Метан 
Азот оксиди 
78,084 
20,946 
0,934 
0,0018 
0,000524 
0,000114 
0,00005 
0,034 
0,2 
2,6 
0,000001 
0,001-0,0001 
0,00016 
0,000001 


www.qmii.uz/e-lib 
Углерод оксиди 
0,000008 гача 
Êèñëîðîä àéíè âàêòäà áàð÷à õèë õàéâîí âà óñèìëèêëàðíèíã òàðêèáèé 
êèñìè áóëèá ó îðãàíèçìëàðíè õîñèë êèëóâ÷è îêñèë, åã âà óãëåâîäëàð 
òàðêèáèãà êèðàäè. Ìàúëóìêè, îðãàíèçìëàð õà¸ò êå÷èðèøè ó÷óí çàðóð áóëãàí 
ýíåðãèÿíè àñîñàí îêñèäëàíèø õèñîáèãà îëàäè. Îäàì òàíàñèíèíã 65% è 
êèñëîðîääàí òàðêèá òîïãàí. Àòìîñôåðàäà æàìè 1,5õ10
15
ò êèñëîðîä áîð.
Атмосферага таъсир этувчи манбалар 11 
Тахминан шунча микдордаги унинг асосий кисми тирик моддалар оркали утиб 
айланма харакатда булади. Инсон ва хайвонлар хаводан кислород олиб унга 
карбонат ангидридни чикаради, яшил усимликлар эса, аксинча, карбонат 
ангидридни парчалаб, сарфланган кислород урнини тулдиради. 
Карбонат ангидрид газининг микдори узгарувчандир. У атмосферага 
асосан тошкумир, нефть махсулотлари, газ ва бошка хил екилгиларнинг 
ёнишидан, вулканлардан, органик моддаларнинг парчаланишидан утади. 
Карбонат ангидрид ер юзасида нотекис таркалган: унинг микдори океанлар 
устида, кутбий улкаларда ва ахоли сийрак жойларда шахарлар, саноат 
районлари ва вулканик областлардагига нисбатан камрок булади. 
Атмосфера хавосининг асосий таркибий кисмлардан бири азотдир (N
2
). 
У атмосферага микроорганизмларнинг фаолияти натижасида, шунингдек, 
усимлик ва хайвонларнинг чиришидан ажралиб чикади.
Атмосферанинг ер юзасидан 70 км баландлик булган кисмида озон (О
3
), 
яъни уч атомли кислород кенг таркалган. У кислород (О
2
) молекуласининг 
ультрабинафша нурлар таъсирида атомларга парчаланиб, сунгра бу 
атомларнинг молекулалар билан кушилиши натижасида хосил булади. Бу газ 
22-25 км баландликда энг куп тупланган булиб, узига хос катлам – «озон 
экрани» ни хосил килади. «Озон экрани» инсон ва ер юзасидаги организмлар- 
хайвон ва усимликларга нисбатан маълум хаётий ахамиятга эга: У куёшдан 
келувчи куплаб зарарли ультрабинафша нурларни ютиб, пастга- ер юзасига 
утказмайди. 
Сув буглари атмосфера пастки кисмининг доимий таркибий кисмидир. 
Хаводаги сув бугларининг микдори кутбий районларда 0,2 % дан экваториал 
минтакада 4 % гача етади. Сув буглари карбонат ангидрид каби ер юзасида 
иссиклик баллансида иштирок этади. Улар карбонат ангидридга нисбатан 
кучли иситувчидир: чунки улар куёш нурини ерга утказиб, ер юзасидан 
кайтадиган иссикликнинг 60 % ини тутиб колади.
Атмосферада газсимон моддалардан ташкари пайдо булиши, катталиги, 
шакли, химиявий таркиби ва физик хоссаларига кура бир биридан фарк 
киладиган турли чанг заррачалари хам бор. Бундан ташкари, атмосферада хар 
доим бактериялар, усимлик споралари ва уруглари булади. Буларнинг хаммаси 
атмосферада муаллак турувчи дисперс системалар аэрозолларни хосил килади. 


www.qmii.uz/e-lib 
Аэрозол заррачалари атмосфера жараёнларнинг боришида, чунончи, сув 
буглари конденсациясида мухим роль уйнайди. 
Шундай килиб, атмосфера факат соф газлардангина иборат булмай, 
балки мураккаб аралашмадир; ундаги асосий газлар таркиби деярли доимий 
узгармас, аралашмалар микдори эса узгарувчандир. Бинобарин атмосфера 
хавоси канчалик тоза булмасин, унинг таркибида маълум микдорда каттик
суюк ва газсимон аралашмалар учрайди. Аралашмаларнинг таркиби Ер 
шарининг турли жойларида ва турли вактда хар-хилдир. Демак, аралашмалар 
атмосфера 
хавосининг 
узгарувчан 
таркибий 
кисмидир. 
Хаводаги 
аралашманинг микдори унинг сифатини белгиловчи мухим омилдир.
Атмосферага таъсир этувчи манбалар 12 

Download 1.21 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   74




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling