Ampelografiya

Ampelografiya

22-20 guruh talabasi

SafarovShaxzod

Toshkent kimyo texnologiya
instituti shahrisabz filiali

Reja. 1.Tokdoshlar oilasi. 2. O‘zbekistonda uzumchilikni rivojlantirishga katta hissa qo‘shgan olim. 3.Tok navlari. 4. Tok ildizi va ildiz tizimi.

Tok o`simligining biologiyasi

Bu oilaga asosan tropik va subtropik mintaqalarda tarqalgan 600 dan ortiq tur kiradi. Tokdoshlar oilasi jingalaklari yordamida boshqa narsalarga ilashib o‘sadigan buta va daraxtlami o‘z ichiga oladi. Tokdoshlardagi jingalaklar novda shaklining o‘zgarishidan hosil bo‘lgan. Barglari oddiy, murakkab, uzun bandli, yonbargchali. Gullari mayda, to‘g‘ri, ikki yoki bir jinsli, rangsiz, ro‘vak (murakkab shingil) to‘pgulga yig‘ilgan. Gulqo‘rg‘oni murakkab, gulkosachasi yaxshi taraqqiy etmagan. Gultojbarglari 5 ta, erkin yoki uchi bilan bir-biriga qo‘shilgan. Changchilari 5 ta. Urug‘chisi bitta, asosan, ikkita mevabargning qo‘shilishidan hosil bo‘lgan. Mevasi - rezavor meva

Tokdoshlar oilasi.

Tokdoshlaming keng tarqalgan vakillaridan biri madaniy tokdir. Uning bo‘yi 2-4 (6-10) m gacha yetadi. Vegetativ yo‘l bilan ko‘paytiriladi. 126 Bargi oddiy, uzun bandli, panjasimon bo‘lingan. Gullari mayda, ikki jinsli, odatda murakkab shingil (bosh) deb ataladigan to‘pgulga joylashgan. Madaniy tok gulining tuzilishi oila uchun xos bo‘lgan gul tuzilishiga o‘xshaydi, lekin bunda 5 ta gultojbarg bir-biriga qo‘shilgan bo‘lib, urug‘chi va changchilarini ustidan qalpoqqa o‘xshab qoplab turadi va gul ochilishi paytida tushib ketadi.

Tok navlari.

O ‘zbekistonda tokning 500 ga yaqin navi o‘stiriladi. Bulardan kishmish, kattaqo6rg‘on, qorago‘zal, daroyi, buvaki, hiloliy, qirmizi, husayni, sohibi, rizamat, toyipi, charos, soyaki, chillaki kabi navlari keng tarqalgan (119-rasm). O ‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiya- sining faxriy akademigi, xalq seleksioneri Rizamat ota Musamuhamedov (1881-1979) 0 ‘zbekistonda uzumchilikni rivojlantirishga katta hissa qo‘shgan.

O‘zbekistonda uzumchilikni rivojlantirishga katta hissa qo‘shgan olim.

Yozgi oshxona va choyxonalar, dala shiyponlari va ayvonlar oldiga yowoyi uzum nomi bilan manzarali 0‘simlik - beshyaproqli partenotsissus ekiladi. Bu partenotsissus turkumiga oid poyasi ingichka, uzun jingalaklari bilan ilashib tikkasiga 10—15 (20) metrgacha ko‘tarila oladigan, barglari panjasimon murakkab o‘simlik. Guli va mevasining tuzilishi toknikiga o‘xshaydi. Vatani Shimoliy Amerika.

Respublikamizning janubiy viloyatlaridagi tog‘laming toshloq va qoyali yonbag‘irlarida terakbargli liftok o‘sadi. Bu liftok turkumiga oid yotib o‘suvchi buta. Barglari butun, cheti yirik tishli. Gulining tuzilishi toknikiga o‘xshash. Mevasi qora, mayda, rezavor meva, iste’mol qilishga yaramaydi. 119-rasm. Madaniy tok: 1 - novdasi; 2 - gultoj; 3 - changchilari; 4 - urug'chi; 5 - mevasi. 127 0 ‘zbekistonda tok tabiiy holda ham o‘sadi. O‘zbekiston Respublikasining «Qizil kitob»iga kiritilmagan.

Ildiz tuproq muhitiga moslashib, u bilan bevosita muloqotda bo‘ladi. Bu jarayonda ildiz metabolizmdan hosil bo‘lgan ayrim mahsulotlarni ajratib, o‘simlik bilan zamburug’larning simbioz bo‘lib (birgalashib) yashashni ta’minlaydi. Mikoriza natijasida zamburug’lar o‘simlik ildizidan azotsiz organik moddalarni, o‘simlik esa zamburug’lar orqali suv,mineral moddalarni o‘zlashtiradi.

Tok ildizi va ildiz tizimi.

Poya - tok o‘simligining yer ustki qismi bilan ildiz tizimini o‘zaro bog’lab turuvchi o‘zak qismi. Poya bo‘ylab ildizdan kelayotgan suv va unda erigan mineral moddalar barg va boshqa qismlarga o‘tsa, barg orqali ildizga fotosintez mahsulotlari, ya’ni organik birikmalar o‘tadi. Poyada, uning o‘zak, yog’ochlik va lub to‘qimalarida o‘simlik uchun zarur bo‘lgan oziq moddalar zahirasi to‘planadi.

Tok barglari orqali kuchli suv bug’latish xususiyatiga ega. K.V.Smirnov va boshqalar- ma’lumotiga ko‘ra uzumning 150-200 bargi bo‘lgan bir tup risling navi havo harorati 24°C da bir sutkada 1-1,5 l suv bug’latar ekan. Suvning faqat 0,2 % gina biomassalarning shakllanishiga, qolgan qismi transpiratsiyaga sarf bo‘lar ekan.

E`tiboringiz ucun rahmat.