Anadolu Sohbet Gelenekleri ve Yaren Bildiriler

 
Bahçeler  
Gelibolulu  Âlî,  Monla  Gazâli  maddesinde  Deli  Birader’in 
Beşiktaş’taki hamamından önce “Derviş Çelebi nâm kadı ve Sirkeci Bahşî 
ol semtde bâgçeler ihyâ etmişler idi. Zurefâ ve şu’arâya mecma’ u melâz 
olup  yerleşmişlerdi”  (İsen,  1994:  251)  diyerek  Deli  Birader’in 
arkadaşlarından  Derviş  Çelebi  ve  Sirkeci  Bahşî’nin  Beşiktaş’taki 
bahçelerinde zarifler ve şairlerin bir araya geldiklerinden bahsetmiştir. 
Rumeli faziletlilerinden Muhyiddin Efendi el-Fenârî’nin bahçesi de 
şairlerin  uğrak  yeridir:  “Bâgçesi  haftada  iki  gün  mecma’-ı  fuzalâ  ve 
erbâb-ı  irfân  idi.  Meşâ’ih-i  ulemâ  ve  eşrâf  u  e’âlî  vü  mevâlî  âstânına 
tereddüt iderlerdi” (Kılıç, 2010: 792). 
Bahçelerden bir diğeri ise Sinoplu Safâyî’nin bahçesidir. Galata’da 
Atıcılar altında bulunan bu bahçe hakkında Âşık Çelebi, “Ekâbir ü a’yân 
ve  zurefâ-yı  ehl-i  dîvân  şu’arâ  ve  ashâb-ı  irfân  seyr  ü  sohbete  ve  ıyş  u 
işrete  anda  varurlar  imiş.  Safâyî  bu  vech  ile  merci’  ü  masîr  ve  bâgçesi 
teferrücgâh-ı mesîr imiş” (Kılıç, 2010: 1290) demektedir.  
Bahçeler  şairlerin  uğrak  yerleridir.  Özellikle  bezm  ve  rezm 
çerçesinde  ilerleyen  Klasik  Türk  edebiyatında  şairler  için  bezm  çok 
önemlidir.  Bezm  mekânları  bazen  meyhane  iken  bazen  de  bahçeler 
olabilmektedir.  Biraz  da  mevsimle  ilgili  olsa  gerek  şairler  bahar 
aylarında mekân sıkıntısı yaşamazlar. Doğal olarak özellikle baharın ve 
bezmin önemli olduğu klasik Türk edebiyatı için yukarıdaki bahçeler de 
özel bir yerdedir. 
 
Hâneler 
Âşık  Çelebi  Hayâtî  mahlaslı  Mehmed  Çelebi’nin,  Sultan  Selim 
hamamı  yakınlarındaki  evinden  bahseder.  “Sultân  Selîm  hammâmı 
kurbında bir latîf ü nâzük hâne peydâ itdiler, hânelerin mecma’-ı şu’arâ 
vü  zürefâ  itdiler”  diyerek  bu  hânede  şairlerin  bir  araya  gelerek 
meclislerinden bahsedilir.  
Bir  diğer  hâne  ise  yine  Âşık  Çelebi’ye  göre  Galata’da  Kâtibî 
mahlaslı tersane katibi Seydi Ali Çelebi’nin evidir. “Hânesi her zarîfe câ 
ve her yetîme mültecâ ve kâşânesi zurefâ-yı şu’arâ vü ulemâya menzil ü 
me’vâ idi” (Kılıç, 2010: 693). 

290
 
 
Galatalı  Nakkaş  Haydar  Nigârî’nin  evi  de  şairlerin  buluştuğu 
mekânlardandır. Âşık Çelebi, “Evvel Galata’da Top-hâne cânibinde olup 
hücresi  mecma’-ı  şu’arâ  vü  zürefâ  idi”  (Kılıç,  2010:  893)  diyerek  onun 
hanesinin de şairler tarafından ziyaret edildiğini göstermektedir. 
 
Sonuç 
Klasik  Türk  edebiyatı,  sadece  saray  çevresinde  teşekkül  etmeyip 
suya atılan bir taşın dalgaları gibi İstanbul’dan Anadolu’nun her yerine 
dağılmıştır.  Bu  dağılım  Osmanlı  topraklarındaki  her  kesimi  az  çok 
etkilemiştir ve Anadolu ve Rumeli’nin her yöresinden şairler yetişmiştir. 
Bu şairler, her meslekten olabilmekteydiler. Doğal olarak da şairler her 
kesimden  olduğu  için  şairlerin  İstanbul  içinde  veya  dışında  bir  araya 
geldikleri edebî sohbetler ettikleri mekânlar oluşmuştur. Bu mekânların 
başında  şairlerin  geçinmek  için  işlettikleri  dükkânlar  gelir.  Şairlerin 
bahçeleri  veya  evleri  de  bu  mekânların  diğerleridir.  Bu  mekânlara 
şairler  gelip  edebî  sohbetler  yapmakta  idiler.  Özellikle  bu  dükkânlar, 
İstanbul’un  merkezi  olan  Bayezid,  Fatih,  Eminönü  gibi  semtlerde 
bulunmaktaydı.  Birbirine  yakın  olan  bu  mekânlar  merkez  olmaları 
sebebiyle  şairlerin  uğrak  yerleridir.  Söz  konusu  mekânlar,  Klasik  Türk 
edebiyatının  saray  çevresiyle  sınırlı  olmadığını  ve  her  kesimin  bu 
edebiyata dâhil olduğunu göstermektedir. Bu tip çalışmalar arttıkça 600 
yıllık  bir  geçmişi  olan  klasik  Türk  edebiyatı  daha  objektif  olarak 
değerlendirilebilecek, sübjektif yargılar bir kenara bırakılacaktır. 
 
Kaynakça 
AKSOYAK,  İsmail  Hakkı  (2009),  “Gelibolulu  Mustafa  Âlî’nin 
Künhü’l-Ahbâr’daki  Şiir  Eleştirmenliği”,  Journal  of  Turkish  Studies 
Festschrift in Honor of Cem Dilçin,  c.1, s.33-48, Harvard: Department of 
Near Eastern Languages and Civilizations. 
AKYÜZ, Kenan vd. (1958), Fuzûlî Türkçe Divan, Ankara: İş Bankası 
Yayınları. 
AYNUR,  Hatice  (2000),  “Cem  Şairleri”,  İlmi  Araştırmalar,  9,  s.33-
43. 
BAŞKAN,  Yahya  (2013),  “Fatih  Sultan  Mehmed  Döneminde 
Karaman  Bölgesinden  İstanbul’a  Nakledilen  Nüfus”,  Tarih  Dergisi,  55, 
s.107-134. 
CANIM, Rıdvan (1995), Edirne Şâirleri, Ankara: Akçağ Yayınları. 

291
 
 
CANIM,  Rıdvan  (2000),  Latîfî,  Tezkiretü’ş-Şu’arâ  ve  Tabsıratu’n-
Nuzemâ (İnceleme-Metin), Ankara: AKM Yayınları. 
ÇELEBİOĞLU,  Âmil  (1998),  “Karacaoğlan’da  Divan  Şiiri 
Husûsiyetleri”,  Eski  Türk  Edebiyatı  Araştırmaları,  s.711-723,  İstanbul: 
MEB Yayınları. 
İPEKTEN,  Halûk  (1996),  Divan  Edebiyatında  Edebî  Muhitler, 
İstanbul: MEB Yayınları. 
İSEN, Mustafa (1989), “Divan Şairlerinin Meslekî Konumları”, Milli 
Eğitim, 83, s.35-41. 
İSEN,  Mustafa  (1994),  Gelibolulu  Âlî,  Künhü’l-Ahbâr’ın  Tezkire 
Kısmı, Ankara: AKM Yayınları. 
KILIÇ,  Filiz  (2010),  Âşık  Çelebi,  Meşâ’irü’ş-Şu’arâ  İnceleme-Metin, 
c.2, İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları. 
KÖKSAL,  Mehmet  Fatih  (2005),  “Klâsik  Edebiyatımızı 
İsimlendirme Meselesi”, Klâsik Türk Şiiri Araştırmaları, s.11-28, Ankara: 
Akçağ Yayınları. 
KURDOĞLU,  Veli  Behçet  (1967),  Şâir  Tabîbler,  İstanbul:  İstanbul 
Fetih Cemiyeti İstanbul Enstitüsü Neşriyatı. 
KURNAZ,  Cemal  (1997),  “Divan  Şairlerinde  Hece  Vezniyle  Şiir 
Yazma  Eğilimi”,  Türküden  Gazele,  Halk  ve  Divan  Şiirinin  Müşterekleri 
Üzerine Bir Deneme, s.139-212, Ankara: Akçağ Yayınları  
KURNAZ,  Cemal,  TATÇI,  Mustafa  (2001),  Ümmî  Divan  Şairleri  ve 
Enverî Divanı, Ankara: MEB Yayınları. 
KUT, Günay (1978), Heşt Bihişt, The Tezkire by Sehî Beg, Harvard: 
Sources of Oriental Languages and Literatures.  
KÜÇÜK,  Sabahattin  (2011),  Bâkî  Dîvânı,  Tenkitli  Basım,  Ankara: 
TDK Yayınları. 
REMZİ,  Hüseyin  (1305),  Lugat-ı  Remzî,  c.1,  İstanbul:  Matbaa-i 
Hüseyin Remzi.  
SOLMAZ, Süleyman (2005), Ahdî ve Gülşen-i Şu’arâsı, Ankara: AKM 
Yayınları. 
SUNGURHAN E., Aysun (2008), Beyânî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ, Ankara: 
Kültür Bakanlığı Yayınları (e-kitap). 

292
 
 
SUNGURHAN,  Aysun  (2009),  Kınalızâde  Hasan  Çelebi  Tezkiresi, 
Tezkiretü’ş-Şuarâ, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları (e-kitap).  
TARLAN,  Ali  Nihat  (1970),  Zâtî  Dîvânı,  c.2,  İstanbul:  Edebiyat 
Fakültesi Basımevi. 

293
 
 
ÇANKIRI YAREN SOHBETİNDEKİ MÜZİK UNSURLARININ 
DEĞİŞİMİNE GENEL BİR BAKIŞ 
 
M. Emin SOYDAŞ

 
 
Öz 
Çankırı yaren sohbeti geleneğinde müzik bu toplantıların çok önemli bir 
bileşenidir.  Hatta  bu  meclislerde  sohbetten  ziyade,  orta  oyunları  ile  birlikte 
müzik  ve  raksın  esas  unsurlar  olduğu  görülür.  Bunun  da  ötesinde,  yaren 
sohbetinin kurgusu ve içeriğine bakıldığında müziğin bir eşlik unsuru olmaktan 
ziyade sohbetin merkezinde yer alan ve akışını şekillendiren temel öğe olduğu 
anlaşılmaktadır. Çankırı yaren sohbeti hakkında bilinen en eski yazılı kayıtları 
oluşturan  ve  bu  geleneğin  yirminci  yüzyılın  başlarındaki  durumundan 
bahseden kaynaklarda, sohbetteki müzik unsurları üzerine de çeşitli bilgiler yer 
almaktadır. Bu bilgiler günümüzdeki uygulamalar ile kıyaslandığında, müziğin 
niteliği ve işlevselliğinde farklılıklar oluştuğu ortaya çıkmaktadır. Bu makalede, 
söz  konusu  kaynaklar  ve  yakın  zamanda  yazılmış  eserler  ile  mevcut  sohbet 
toplantılarında  yapılan  gözlemler  bir  arada  değerlendirilerek  Çankırı’daki 
yaren  sohbetleri  içerisinde  yer  alan  repertuar,  çalgı,  icra,  icracı  ve  işlev  gibi 
birtakım  müzik  unsurlarının  değişiminden  bahsedilmektir.  Ayrıca  söz  konusu 
değişimler  hem  nitelik  olarak  hem  de  onları  ortaya  çıkaran  sebepler 
bağlamında  ele  alınarak,  bu  açılardan  değişimin  ne  ifade  ettiği  hususu  da 
tartışılmaktadır. 
 
Giriş 
Günümüzde  bir  kısmı  halen  sürdürülmekte  olan  Anadolu  sohbet 
gelenekleri birçok açıdan birbiri ile benzerlik göstermektedir. Hem şehir 
kültürüne  sahip  merkezlerde,  hem  de  kırsal  kesimde  görülen  bu 
toplantılar  genellikle  kış  aylarında  ve  kapalı  mekanlarda  erkekler 
arasında  gerçekleşmekte  ve  çoğunlukla  müzik  icrasının  da  yer  aldığı 
temelde  hoşça  vakit  geçirmeye  yönelik  faaliyetlerden  oluşmaktadır.
1
 
Bunların arasında şehir kültürü içerisinde şekillenmiş olanların, geçmiş 
dönemlerde  şehir  hayatında  önemli  yer  tutan  toplumsal  teşkilatlar  ve 
geleneklerden  beslenmiş  olduğu  ve  bu  sebeple  de  diğerlerinden  bazı 
yönlerden  farklılaştığı  anlaşılmaktadır.  Söz  konusu  toplantılardan  biri 
                                                           

 Doç. Dr., Çankırı Karatekin Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Müzik Bölümü. 
1
  Bu  toplantılar  üzerine  yapılmış  en  kapsamlı  çalışma  Atlı’nın  doktora  tezidir  (Atlı, 
2016).  Bunların  içerisinde  görülen  müzik  uygulamaları  hakkında  bir derleme  için  bkz. 
Öcal (2000), Öcal (2013). 

294
 
 
olan  Çankırı  yaren  sohbeti  ise  içeriğinde  yer  alan  uygulamaların 
zenginliği ve geleneğin kapsamlı bir şekilde yaşatılmış olması yönünden 
dikkat çekici bir konumdadır (Yönetken, 1966: 24-26; Tezcan, 1989).
2
 
Bahsedilen  toplantıların  ve  özellikle  de  Çankırı  şehir 
merkezindeki sohbet geleneğinin kökeninin Selçuklu ve erken Osmanlı 
döneminde  Anadolu’da  varlığı  bilinen  fakat  hakkında  etraflı  bilgiye 
sahip  olmadığımız  (bkz.  Çağatay,  1997)  “ahilik  teşkilatı  meclisleri”nin 
bir  tür  devamı  olduğu  görüşü  bir  varsayım  veya  yakıştırma  olarak 
sıklıkla söylenegelmiştir (bkz. Tezcan, 1989: 3-7; Ayhan, 2008: 234-236; 
Eroğlu  ve  Köktan,  2015).
3
  Bu  iki  tür  toplantı  arasında  doğrudan  bir 
ardıllık  veya  bağlılık  ilişkisinden  bahsetmek  mümkün  değilse  de, 
biçimsel bir benzerliğin varlığını kısmen doğrulayabilecek kimi öğelerin 
günümüzdeki  sohbetlerin  bünyesinde  yer  aldığı  görülmektedir.  Öte 
yandan,  zamanında  belli  bir  irtibat  mevcut  idiyse  bile,  bahsi  geçen 
sohbet meclislerinin esnaf teşkilatından bağımsız ve çok daha geniş bir 
toplumsal zemine sahip olan, sosyalleşme ve eğlence amaçlı bir etkinlik 
olduğunu unutmamak gerekir. Bununla birlikte, bu sohbetlerin özünde 
kişisel/ahlakî  gelişim  ve  içtimaî  dayanışmayı  sağlamak  gibi 
mensuplarınca bugün dahi gözetildiği ifade edilen amaçların bulunduğu 
da  göz  ardı  edilmemelidir.  Türk  dünyasının  diğer  bölgelerinde  de 
benzeri  toplantıların  mevcut  olması,  muhtemel  ahilik  bağlantısının 
köken  oluşturma  yönünden  ziyade  ancak  etkileşim  bağlamında  ele 
alınabileceğini zaten göstermektedir. Mevcut çalışmalarda bahsedilen ve 
kıyaslanan  ahilik  meclislerinin  15.  yüzyıldan  önceye  ait  olduğu  göz 
önünde bulundurulduğunda, günümüzdeki sohbet toplantıları ile bunlar 
arasında doğrudan bir ilişki kurmaya çalışmanın aslında çok da anlamlı 
olmayacağı anlaşılır.
4
 Esas itibariyle hem bu toplantıların hem de ahilik 
meclislerinin,  temelde  aynı  dinamikler  üzerine  kurgulanmış  yaygın  bir 
“Türk  sohbet  geleneği”nin  farklı  örneklerini  teşkil  ettiği  söylenebilir. 
                                                           
2
  Bugün  şehir  merkezinde  her  biri  farklı  dernek  bünyesindeki  beş  grup  tarafından 
sohbet meclisleri düzenlenmekte olup, Eldivan ve Yapraklı başta olmak üzere ilçelerde 
ve  çeşitli  köylerde  de  gelenek  halen  sürdürülmektedir.  Toplamda  ise  bunların  eskiye 
göre oldukça az sayıda olduğunu ve hepsinin her yıl düzenlenmeyebildiğini de belirtmek 
gerekir. 
3
  Çağatay’ın  (1997:  141-153)  ahilik  hakkındaki  eserinde  de  aynı  yaklaşımın  sonucu 
olarak günümüzdeki toplantılardan bahseden bir bölüm bulunmakta ise de, iki teşkilatın 
birbiri  ile  ilişkilendirilmesinin  burada  da  bazı  yüzeysel  benzeşmelere  dayandırılan  bir 
varsayımdan  öteye  geçmediği görülmektedir.  Çankırı  yaren  sohbetinin  ahiliğin devamı 
olamayacağı hakkındaki bir değerlendirme için bkz. Softa (2009). 
 
4
  Ahilik  meclislerinde  yer  alan  müzik  ve  raks  icrasının  niteliği  hakkında  da  elimizde 
yeterli  bilgi  bulunmamakta  olup,  mevcut  malumat  bunun  daha  çok  dinî  karakterli 
olduğunu düşündürmektedir. 

295
 
 
Daha  fazlasını  iddia  edebilmek  için  söz  konusu  irtibatın  tarihsel 
konumunu ortaya koyacak çalışmalara ihtiyaç vardır. 
Çankırı yaren sohbeti, ‘yâren’ adı verilen ve her yıl değişebilmekle 
birlikte  bir  sohbet  mevsimi  için  belirli  üyelerden  oluşturulan  bir 
topluluğun,  kışın  birkaç  ay  boyunca  her  hafta  bir  araya  gelip  belli  bir 
disiplin  çerçevesinde  ve  ‘başağa’  adı  verilen  kıdemli  üyelerin 
yönetiminde  icra  ettikleri  faaliyetler  bütününden  oluşmaktadır.
5
  Adı 
‘sohbet’ olan bu meclislerde, anlatma-dinleme veya hasbihâl şeklinde bir 
sohbetin pek yerinin olmadığı, orta oyunları ile birlikte müzik ve raksın 
ana  bileşenleri  teşkil  ettiği  görülmektedir.  Bunların  dışında,  açılış  ve 
kapanış  ritüelleri,  mani  söyleme,  kahve  içme,  yemek  yeme,  misafir 
ağırlama  ve  uğurlama,  mahkeme  gibi  unsurlar  da  meclisin  içeriğinde 
kendisine  yer  bulmaktadır.  Bütün  bu  faaliyetlerin  sırası  ve  şekli 
kurallara  tabi  olup,  sohbet  belirlenmiş  bir  düzen  içerisinde 
gerçekleşmektedir.  Yaren  sohbetinin  kurgusuna  bakıldığında,  müziğin 
bir  çeşni  veya  ikincil  etkinlik  olmaktan  ziyade  toplantının  merkezinde 
yer alan ve akışını şekillendiren temel öğe olduğu anlaşılmaktadır. Daha 
çok  toplu  çalma-söyleme  şeklinde  olmak  üzere  sohbetin  en  başından 
sonuna  kadar  çeşitli  bağlamlarda  ve  farklı  işlevler  için  müzik icrasının 
mevcut  olması,  bu  toplantıların  toplumsal  hayattaki  konumlarının  ve 
içeriklerindeki  diğer  öğeler  ile  ilgili  hususların  sohbette  yer  alan 
müzikten  bağımsız  olarak  ele  alınamayacağını  göstermektedir.  Çankırı 
yaren  sohbeti  hakkında bilinen  en  eski  yazılı  kayıtları oluşturan  ve  bu 
geleneğin  yirminci  yüzyılın  başlarındaki  durumundan  bahseden 
kaynaklarda,  sohbetteki  müzik  unsurları  üzerine  de  çeşitli  bilgiler  yer 
almaktadır.  Bu  bilgiler  günümüzdeki  uygulamalar  ile  kıyaslandığında, 
müziğin  niteliği  ve  işlevselliğinde  çeşitli  farklılıklar  oluştuğu  ortaya 
çıkmaktadır. 
 
Eski Yaren Sohbetlerinde Müzik 
Yirminci  yüzyıl  başlarında  Çankırı’daki  sohbet  meclislerinde 
müziğin  ne  şekilde  yer  aldığına  dair  elimizdeki  bilgileri  şu  şekilde 
özetleyebiliriz:
6
  Müzisyenlerin  odaya  girmesi  ve  bir  saz  eseri  olan 
“Çuhacıoğlu  peşrevi”ni  çalmaya  başlamaları  sohbet  meclisinin  de 
başlangıcını  oluşturuyordu.  Yarenlerin  mekana  girişi  ve  selamlaşması 
boyunca peşrevin bir saat veya daha fazla süreyle çalınmasından hemen 
                                                           
5
  Ekim  tarafından  hazırlanmış  olan  doktora  tezi  (Ekim,  2009)  Çankırı  yaren  sohbeti 
geleneği ve bünyesindeki müzik uygulamaları ile ilgili en geniş içerikli çalışmadır. 
6
 Söz konusu bilgiler esas olarak Çankırı şehir merkezindeki toplantılar hakkındadır. 

296
 
 
sonra “akşam oldu faslı” başlıyor ve bu müzik icrası da yaklaşık bir saat 
sürüyordu. Misafirlerin sosyal konumuna veya isteklerine göre makamı 
ve içeriği kararlaştırılan diğer bir fasıldan sonra bir takım orta oyunları 
oynanıyor  ve  bunlarla  bağlantılı  olarak  da  raks  türküleri  eşliğinde 
başağalar dışındaki hemen tüm yarenler raks ediyordu. Raks bitince de 
bazılarına ezgili olarak söylenen çeşitli manilerin eşlik ettiği diğer orta 
oyunları oynanıyordu. Bunun ardından gelen kahve molasında ise daha 
çok geçmişte yaşanmış ve toplumsal hafızada yer etmiş hüzünlü olayları 
konu edinen türküler söyleniyordu. Daha sonra eğer vakit varsa bir fasıl 
daha  icra  edilebiliyordu.  Misafirler  ve  müzisyenlerin  meclisten 
ayrılmalarından hemen önce yapılan ve bir sonraki ev sahibine sohbet 
meclisinin  devir-teslimini  sembolize  eden  “arap  verme”
7
  merasiminde 
de  bu  ritüelin  bağlamına  uygun  belirli  türküler  okunuyordu.  Bunlara 
ilave olarak, hatırlı misafirlerin uğurlanmaları esnasında ve ayrıca yılın 
son  toplantısında  meclisin  bitiminde  “Cezayir  marşı”  çalınıyor  ve  bu 
eser  aynı  zamanda  sohbet  mevsiminin  sona  erişini  de  simgeliyordu 
(Üçok, 2002: 51-110; Uygur, 2002: 28-35)
8
. 
Bütün  bu  uygulamalar  müziğin  yaren  sohbetindeki  belirleyici  ve 
işlevsel  rolünün  yanı  sıra  sohbet  bünyesindeki  diğer  uygulamaların 
çoğunda  eşlik  öğesi  olarak  yer  aldığını  da  göstermektedir.  Sohbetin 
girişindeki  peşrevin  bir  saat  veya  daha  fazla  süreyle  çalınması  ve  bu 
sırada tüm yarenlerin sessizce oturmaları oldukça dikkat çekicidir. Aynı 
eserin  çok  uzun  bir  süre  boyunca  tekrar  tekrar  icra  edilmesi  ve  bu 
sırada  başka  bir  meşguliyetin  bulunmaması,  bu  tercihin  sebebinin 
yarenleri sohbet ortamının disiplinine alıştırmak olabileceği fikrini akla 
getirmektedir.  Öte  yandan,  peşrevin  hemen  arkasından  gelen  ve  aynı 
şekilde uzun süren “akşam oldu faslı” ile birlikte ise sohbetin pratikteki 
amacı  olan  hoşça  vakit  geçirme  ve  eğlenceye  geçiş  sağlanmaktadır. 
Raksa eşlik eden oyun havaları yoluyla müziğin eğlendirici yönü iyice ön 
plana  çıkarken,  daha  sonra  icra  edilen  “hüzünlü”  türküler  ise  yeniden 
ciddi  ve  sakin  bir  ortam  oluşturmaktadır.  “Arap  verme”  merasiminin 
kendisine özgü eserler eşliğinde icra edilmesi de bu uygulamanın önemli 
bir ritüel niteliği taşımasına katkı sağlamaktadır. Söz konusu  dönemde 
halk  arasında  ayrılık  üzüntüsünün  simgesi  haline  gelmiş  olan  “Cezayir 
marşı”nın  hatırlı  misafirlerin  meclisten  ayrılması  esnasında  ve  sohbet 
mevsiminin  bitiminde  icra  edilmesi,  bu  toplantılardaki  bağlamsal 
karakterli  ve  hissî  ortam  oluşturucu  tüm  bu  bilinçli  uygulamalara  bir 
diğer örnektir. 
                                                           
7
 Bu merasimde devir-teslimin sembolü olarak zilli maşa ve def kullanılmıştır. 
8
 Her iki eserin de ilk baskısı 1932 yılına aittir. 

297
 
 
Bahsedilen  dönemdeki  sohbetlerde  Çankırı  yöresine  ait  türküler 
sohbet  repertuarının  çoğunluğunu  oluşturmaktaydı  (Yönetken,  1966: 
32).  Bunların  bir  kısmı  her  sohbette  çalınan  sabit  eserler  iken,  bir 
kısmının  ise  değişkenlik  göstermekte  olduğu  anlaşılmaktadır.  Söz 
konusu  sabit  eserlerin  bazıları  ise,  sohbet  için  benimsenmiş  veya 
sohbete  mahsus  olarak  bestelenmiş  olup  bunların  sözleri  de  icra 
bağlamlarını  yansıtmaktadır.  Bu  eserlere  örnek  olarak  “akşam  oldu 
faslı”nın  ilk  türküsü  ile  “arap  verme”  merasiminde  söylenen  türküler 
verilebilir.
9
  Türkülerden  başka,  sadece  vokal  olarak  ve  muhtemelen 
serbest  usülle  icra  edilen  nağmeli  maniler  de  söylenmekteydi  (Üçok, 
2002:  80-82;  Uslu,  2004).  Bunların  bir  kısmının  da  doğaçlama  olarak 
icra edildiği düşünülebilir. 
Sohbetlerde  kullanılan  çalgılar  dönemden  döneme  farklılaşsa  da, 
bağlamanın
10
  sohbetin  değişmez  ve  en  önemli  çalgısı  olduğu 
anlaşılmaktadır. Yirminci yüzyıl başlarındaki çalgı takımı oniki telli saz
11
 
(bağlama),  ud,  santur,  darbuka,  keman  ve  klarnetten  oluşmaktaydı  ve 
bunların  tamamı  ücret  karşılığı  tutulan  müzisyenlerce  çalınmaktaydı 
(Üçok,  2002:  53).  Bu  takıma  bakıldığında,  bugün  “halk  müziği  çalgısı” 
olarak  nitelendirilenlerden  sadece  bağlamanın  yer  alması,  diğerlerinin 
ise  esas  olarak  klasik  müzik  icralarında  kullanıldığı  varsayılan 
çalgılardan oluşması dikkat çekicidir ve bu hususun yaren sohbetindeki 
müziğin  karakteristik  özelliklerinden  biri  olduğu  anlaşılmaktadır. 
Ayrıca,  peşrev  ve  fasıl  gibi  kırsal  kesim  müziğinde  görülmeyen 
unsurların  varlığı ile  sohbet  repertuarındaki  eserlerin önemli  kısmının 
makamsal  yapı  ve  üslup  olarak  kırsal  kesime  ait  olanlardan  farklılık 
göstermesi  (Ekim,  2009:  198-199),  yaren  müziğinin  esas  itibariyle 
“şehir  halk  müziği”  olarak  nitelenmesi  gereken  bir  geleneği  temsil 
ettiğini  göstermektedir.
12
  Def,  zilli  maşa,  kaşık  ve  fincan  gibi  vurmalı 
çalgılar  ise  yukarıda  bahsedilenleri  çalmaları  yasak  olan  yarenler 
tarafından  kullanılmaktaydı.  Peşrev,  fasıllar  ve  arap  verme 
                                                           
9
  Söz  konusu  husus,  ilgili  eserlerde  “Ah  yine  akşam  oldu  ezan  sesi  var”  ve  “Arap  seni 
gezdirirler arayı” şeklindeki ilk dizelerden itibaren görülmektedir. 
10
 ‘Bağlama’ terimi burada günümüzdeki tercihe uygun olarak genelleyici ve dolayısıyla 
eski oniki telli sazı da içeren bir çalgı ailesinin ismi olarak kullanılmıştır. 
11
  Söz  konusu  dönemde  âşıklık  geleneğinin  Çankırı’da  güçlü  bir  konumda  olması  ve 
âşıkların  oniki  telli  sazı  kullanmalarının  yanı  sıra,  âşık  fasıllarının  yaren  meclislerinde 
icra  edilen  müzik  ile  olan  irtibatı  bu  çalgının  sohbetlerde  tercih  edilmesinin  sebepleri 
olarak gösterilebilir (bkz. Ekim, 2009: 182-186). 
12
 Osmanlı dönemi Türk  müziği  kültürünün önemli bir parçası olan bu geleneğin daha 
güçlü  olarak  yaşanmış  olduğu  şehirlerdeki  halk  müziği  repertuarlarında  bu  türe  ait 
eserlerin belirgin şekilde görülmesi ve Anadolu sohbet geleneğine ait diğer örneklerde 
de söz konusu ilişkinin genellikle mevcut olması önemli bir husustur. 

298
 
 
merasimindeki eserler tüm çalgılar tarafından çalınırken, raks türküleri 
oniki telli saz, “hüzünlü” türküler ise oniki telli saz ve def eşliğinde icra 
edilmekteydi (Üçok, 2002: 51-103). 
Müzikle  doğrudan  bağlantılı  olan  raks  da  sohbetin  bir  diğer 
önemli  unsurudur.  Raks  faaliyeti,  sohbetteki  bir  kısım  orta  oyununda 
yanılanlara  verilen  ceza olarak  gerçekleştirilmekte  ve  Çankırı  yöresine 
ait  çeşitli  türlerdeki  bu  rakslarda  yarenler  raks  türküleri  eşliğinde  çift 
olarak oynamaktaydı. İlginç olan ise, sohbet süresince yarenlerin sadece 
bir  kısmının  türkü  söylemesi  söz  konusu  iken,  hepsinin  raks  etmeyi 
bilmesinin  gerekli  görülmesidir  (Üçok,  2002:  64-78;  Yönetken,  1966: 
29).