Analitik bul usıl tiykarında substansiyani saqlawdıń fundamental nızamları jatadı

II-BAP. TEXNOLOGIYALÍQ PROCESLERDI BASQARÍW SISTEMALARÍ
2.1. Avtomatik retlewdiń waziypası
Texnologiyalıq processlerde adamdıń qatnasıwına kóre avtomatlashtirishni tómendegilerge ajıratıw múmkin: avtomatikalıq qadaǵalaw, avtomatikalıq retlew hám avtomatikalıq basqarıw.
Avtomatikalıq qadaǵalaw - texnologiyalıq process haqqında operativ maǵlıwmatlardı avtomatikalıq túrde qabıllaw jáne onı qayta islew ushın kerekli bolǵan sharayatlardı támiyinleydi.
Avtomatikalıq retlew - texnologiyalıq processlerdiń tiyisli parametrlerin avtomatikalıq rostlovchi ásbaplar járdeminde talap etilgen qáddinde saqlanıwın názerde tutadı. Bul halda adam tek avtomatikalıq retlew sistemasınıń (ART) túri islewin qadaǵalaw etedi. Avtomatikalıq basqarıw - texnologiyalıq operasiyalarni belgilengen turaqlılıǵınıń avtomatikalıq túrde orınlanıwın hám basqarıw ob'ektine salıstırǵanda bolatuǵın tásirinlerdiń arnawlı bir turaqlılıǵın islep shıǵıwdan ibarat.
Avtomatlastırıw - texnologiyalıq processlerdi adam qatnasıwisiz basqaratuǵın texnikalıq qurallardı engiziw bolıp esaplanadı. Avtomatlastırıw - islep shıǵarıw processindegi adam qatnasıw etpegen sanaattıń jańa basqıshı bolıp, bunda, texnologiyalıq hám islep shıǵarıw processlerin basqarıw funksiyasın avtomatikalıq qurılmalar atqaradı. Avtomatlashtirishni engiziw óndiristiń tiykarǵı texnika -ekonomikalıq kórsetkishleriniń jaqsılanıwına, yaǵnıy islep shıǵarılıp atırǵan ónim ma`nisi hám sapasınıń asıwı hám de ózine túser bahasınıń azayıwına alıp keledi.
Zamanagóy islep shıǵarıw processleriniń kóbisi tolıq avtomatlashtirilganligi menen xarakterlenedi. Avtomatlastırıw barlıq úskenelerdiń avarıyasız islewin támiyinleydi, baxtsız hádiyselerdiń hám átirap -ortalıqtıń záhárleniwin aldın aladı. SHuningdek, ximiya hám azıq-túlik sanaatlarında jarılıw hám de órt shıǵıw qáwipi kópligi de processlerdi maksimal dárejede avtomatlashtirishni talap etedi.
Islep shıǵarıw processleriniń avtomatlashtirilishi házirgi waqıtta úsh dáwir bólinedi.
Birinshi dáwir - ayırım texnologiyalıq processlerdi avtomatlastırıw menen xarakterlenedi. Processtiń ayırım parametrleri avtomatlastırılgan agregat qasında iri gabaritli ásbaplardıń kórsetiwine muwapıq avtomatikalıq túrde retlenedi. Bunda, ásbaplardı mashina hám apparatlar jaqinına jaylastırıw derlik qıyınshılıq payda etpeydi. Avtomatlashtirishning bul dáwirinde shkalası jaqsı kórinetuǵın iri gabaritli ásbaplar isletiledi. Bunda bir korpusqa ólshew ásbapı, retlegish hám zadatchik jaylastırıladı.
Ekinshi dáwir - ayırım processlerdiń kompleks avtomatlashtiri-lishi bolıp tabıladı. Bunda retlew bólek shchitga ornatılǵan ásbaplar boyınsha alıp barıladı. Iri gabaritli ásbaplardan paydalanıw - shchitni bir neshe metrge sozılıp ketiwine alıp keledi hám shchitni baqlaw qıyınlasadı. Avtomatlashtirishning bul dáwirinde shchitdagi ásbaplardıń kólemin kishilestiriw zárúrshiligi payda boladı. Bul máseleni sheshiw ushın kishi gabaritli ekilemshi ásbaplar isletiledi.
Úshinshi dáwir (tolıq avtomatlastırıw dáwiri)- agregat hám sexlardı jalpısına avtomatlastırıw menen xarakterlenedi. Bul dáwirdiń xarakterli ózgesheligi sonda basqarıw birden-bir dispetcherlik punktine oraylastırıladı. SHu menen birge kishkine ekilemshi ásbaplardı isletiw mútajligi payda boladı. Turaqlı qadaǵalawdı talap etpeytuǵın ólshew hám retlew ásbapları (iri gabaritli) shchitdan tısqarına ornatıladı.
Signalızasiya, qáwipsizlik hám baqlaw sanaat processlerin basqarıw hám de retlewdi endigidengi avtomatlashtirilishi, shıǵarılıp atırǵan ónim sapasın jaqsılaw, texnologiyalıq processlerdi optimal tártipte aparıw, texnologiyalıq úskeneler jumısın intensivlew wazıypalarınan kelip shıǵadı.
Hár bir texnologiyalıq process (texnologiyalıq process parametrleri dep atalıwshı ) ózgeriwshen fizikaviy hám ximiyalıq shamalar (basım, sarp etiw, temperatura, ıǵallıq, konsentrasiya hám taǵı basqa ) menen xarakterlenedi. Texnologiyalıq apparatura processtiń tuwrı ótiwin támiyinlewi ushın arnawlı bir processni xarakterleytuǵın parametrlerdi berilgen bahada saklashi kerek.
Ma`nisin stabillash yamasa bir tegisde ózgeriwin támiyinlew zárúr bolǵan parametrge retleniwshi shama dep ataladı. Retleniwshi shamanıń ma`nisin stabillash málim nızam boyınsha ózgeriwin ámelge asırıw ushın mólsherlengen ásbap avtomat retlegish dep ataladı. Retleniwshi shamanıń usı waqıtta ulchangan ma`nisi retleniwshi shamanıń áyne ma`nisi dep ataladı. Retleniwshi shamanıń texnologiyalıq reglament boyınsha áyne waqıtta turaqlı saqlanıwı shárt bolǵan ma`nisi retleniwshi shamanıń berilgen ma`nisi dep ataladı. Texnologiyalıq reglament retleniwshi shamanıń házirgi hám berilgen bahaların waqtıniń hár bir onida teń bolıwdı talap etedi. Biraq ishki yamasa sırtqı sharayatlardıń ózgeriwi sebepli retleniwshi shamanıń áyne ma`nisi berilgen ma`nisinen shetke shıǵıwı múmkin. SHu waqıtta payda bolǵan bahalar parqın qáte yamasa nomoslik dep ataladı.
Qáte yamasa nomoslik nolge teń bolǵan texnologiyalıq process turaqlılasqan rejim dep ataladı. Turaqlılasqan rejimde materiallıq hám energetikalıq balanslar qatań saqlanadı.
Ámelde kóbinese sheki onimdiń sarpı hám quramı, apparatlardaǵı temperatura, basım hám taǵı basqalardıń ózgeriwi baqlanadı. Texnologiyalıq processtiń maqsetke muwapıq túrde aǵıp ótiwine teris tásir kórsetiwshi hám de sistemalar daǵı materiallıq hám energetikalıq balansın buzıwshi ózgeriwshiler qozǵalańlanishlar dep ataladı. Qozǵalańlanishlar tásirinde qáte payda bolatuǵın texnologiyalıq process rejimi turaqlılashmagan rejim dep ataladı.
Hár bir basqarıw sistemasında kirisiw hám shıǵıw parametrleri (ózgeriwshileri) boladı. Kirisiw parametrlerine sheki onimdiń baslanǵısh jaǵdayın xarakterleytuǵın ózgeriwshi hám de waqıt ótiwi menen ózgeretuǵın úskene parametrleri, texnologiyalıq processtiń aǵıp ótiwin anıqlawshı ózgeriwshiler kiredi. Kirisiw ózgeriwshileri retlenetuǵın hám retlenmaydigan bolıw múmkin.
CHiqish parametrlerine shıǵarılǵan ónim sapasın (ximiyalıq quram, tıǵızlıq hám basqalar ) xarakterleytuǵın kórsetkishler, sonıń menen birge, esaplaw jolı menen anıqlanatuǵın texnika -ekonomikalıq (úskenelerdiń islep shıǵarıw ónimliligi, ónimdiń ózine túser bahası ) kórsetkishler kiredi.
Sistemanıń islew waqtında retleniwshi shamanıń házirgi ma`nisi berilgen ma`nisine sáykes keliwi ushın sistemaǵa tásir kórsetiw kerek (basqarılatuǵın ózgeriwshi arqalı ). Basqarılatuǵın ózgeriwshi sistema basqarıw tásiriniń (sheki onimdiń sarpı, quramı hám basqalar ) sanlı xarakteristikası bolıp tabıladı.
SHunday etip, sanaattıń eń zárúrli talaplarınan biri - texnologiyalıq processtiń turaqlılasqan rejimin saklashdan ibarat. Materiallıq hám energetikalıq balansqa ámel etetuǵın mashina yamasa apparat retleniwshi ob'ekt dep ataladı.
Texnologiyalıq processlerdi avtomatikalıq basqarıwdıń wazıypası retlegish járdeminde retleniwshi ob'ekt degi kerek bolǵan texnologiyalıq sharayattı avtomatikalıq túrde saklash, eger bul sharayat buzilsa, onı qayta qayta tiklewden ibarat esaplanadi. Avtomatikalıq retlew waqtında (retleniwshi ob'ektke retlegichning tásiri sebepli) retleniwshi shamanıń áyne ma`nisi berilgen mániske teń yamasa soǵan jaqın boladı.
Avtomatikalıq sistemalar bir-birleri menen málim izbe-izlilikde baylanısqan bolıp, hár biri tiyisli wazıypanı orınlawshı bólek elementlerden ibarat. Ǵárezsiz funksiyanı avtomatikalıq sistema quramınıń qandayda bir bólegi avtomatıka elementi dep ataladı. Avtomatıka elementlerin olardıń funksional wazıypasına kóre klassifikaciyalaw maqsetke muwapıq. Avtomatikalıq sistema elementleriniń quramına kiretuǵın funksional baylanısıwdı ańlatiwshı sxema funksional sxema dep ataladı. Bunnan tısqarı, sol avtomatikalıq sistemanı túrli dinamikalıq qásiyetlerine iye bolǵan hám bir-birleri menen baylanısqan ápiwayı buwınlar formasında súwretlew de múmkin. Bul halda avtomatikalıq sistemanıń sxema buwınlardıń baylanısıwın sáwlelendiredi hám sistemanıń dúzılıw sxeması dep ataladı.
Retleniwshi ob'ekt hám avtomatikalıq retlegish birligi avtomatikalıq retlew sistemanı (ART) shólkemlestirip, retlew konturı atlı tuyıq shınjırdı payda etedi. Bul shınjır ARTning dúzılıw sxemasına emes, bálki funksional sxemasına tiyisli.