Analitik bul usıl tiykarında substansiyani saqlawdıń fundamental nızamları jatadı

2.2 Shetke shıǵıwlar boyınsha retlew.
Shetke shıǵıwlar boyınsha retlew Principinen birinshi ret (1765 jılı ) I. I. Polzunov uzi jaratqan puw mashinası kozonidagi suw júzesin retlew sistemasında paydalanǵan. 1784 jılda J. Uatt da puw mashinası valining aylanıw tezligin - retlew sistemasında sol principti qollaǵan.
Polzunovning qalqovichli rostlagichi va Uattning markazdan qochma retlegichida bir-birinen ǵárezsiz túrde bir princip qollanılǵan jáne bul princip Polzunov - Uatt retlew Principi (yamasa shetke shıǵıwlar boyınsha retlew Principi) atınıń alǵan. Bul principtiń mánisi sonda, retlew processinde retlegish retleniwshi ob'ektke retleniwshi shamanıń házirgi hám berilgen qiymatlari arasında teńsizlik payda bolgandagina óz tásirin kórsetedi. Bul principti ámelge asırıwshı avtomatikalıq sistema tuyıq sistema bolıp tabıladı, sebebi signal retleniwshi ob'ekttiń shıǵıw bóleginen teńsizlikti qayta islep ob'ekttiń kiriwine tásir kórsetiwshi avtomatikalıq retlegichning kirisiw bólegine keledi. ólshewdiń shetke shıǵıw ma`nisin kúsheytiw tizimni murakkablashtirishga olib keladi. Qátening qanday qozǵalańlanishlar tásirinde payda bolıwdan qaramastan, avtomatikalıq retlegichning bul qáteni qayta islewi bul sistemanıń abzallıǵı esaplanadı. Bul ózgeshelik zárúrli áhmiyetke iye, sebebi sanaat daǵı retleniwshi ob'ektlerge qanday qozǵalańlanishlar tásir qilishini avvaldan biliw mumkin. Shetke chiqishlar bo'yicha rostlash Principin ámelge asırıwshı ARTlarning taǵı bir abzallıǵı bir rostlovchining tásirinde bir neshe qozǵalańlanishlarning zıyanlı áqibetin joytıw múmkinliginde bolıp tabıladı. Bul principtiń kemshiligi sonda, qozǵalańlanıw payda bolıw menen olar basqariluvchi parametrge tásir etpey, bálki retleniwshi ob'ekttiń dinamikalıq qásiyetlerine baylanıslı bolǵan waqıt ótkennen keyin tásir kórsete. Avtomatikalıq retlegish bir az keshikib tásir kórsetedi, usınıń sebepinen retleniwshi parametr belgilengen qiymatidan anchagina shetke chiqishga ulguradi. Bu hollarda rostlovchining tásirin jedellestiriwshi avtomatikalıq retlegichlar jaratıw jolınan barıw múmkin. Biraq bunday retlegichlar teńsizlikti pútkilley kompensasiya etipgine kolmay, bálki onıń teris yunalishda rawajlanıwına alıp keledi. SHu sebepli shetke shıǵıwlar boyınsha isleytuǵın ARTlari ushın retleniwshi parametr ma`nisiniń berilgen qiymatga salıstırǵanda terbelisleri menen ańlatpalanıwshı aralıq processler xarakterli bolıp tabıladı. Shetke shıǵıwlar boyınsha isleytuǵın ARTlarni sonday proektlestiriw kerek, bul terbelisler so'nuvchi ózgeshelikke iye bolıp, qáteniń ma`nisi nolge (yamasa minimumǵa ) etsin.
1830 jılda fransuz matematigi Ponsele qozǵalańlanıw (júk) boyınsha retlew Principin (Ponsele Principi) tariyplab bergen. Atqarıw etiwshi mexanizm rostlovchi organınıń ob'ekt yuki tásirinde háreketke keletuǵın retlew sisteması qozǵalańlanıw boyınsha ART dep ataladı.
Qozǵalańlanıw boyınsha retlew sezilerli teńsizlik payda bolıwdan aldınrok qozǵalańlanishning zıyanlı tásirin joytıwǵa múmkinshilik beredi. Avtomat retlegish bunday sistemalarda tek konkret qozǵalańlanıw tásirine juwapan háreketke keledi. Retleniwshi ob'ektke bolsa bir neshe qozǵalańlanishlar tásir etiwi múmkin. Retleniwshi ob'ektke tásir etiwi múmkin bolǵan qozǵalańlanishlar sanı neshe bolsa, bul ob'ekt sonsha avtomat retlegichlar menen támiyinleniwi kerek degeni.
Retleniwshi ob'ekt haqqında anıq maǵlıwmatlarsız onı qozǵalańlanıw boyınsha retlew múmkin bolmaydı.
Eger sheki onim ózgeshelikleriniń ózgeriwi aldınan málim bolsa, sheki onim rezervi hám túrli aralastırgichlardan paydalanıp támiyinlewdiń quramı saqlanadı, yamasa sheki onim ózgeshelikleriniń ózgeriwine jol qoyıp, processga berilgen wazıypanı ózgertiw jolı menen shıǵıw parametrleriniń turaqlılıǵı saqlanadı.
Qozǵalańlanıw boyınsha retlew sistemasında retlew sapası process parametrleriniń aldınan berilgen maǵlıwmatlardıń anıqlıǵına baylanıslı. Bul sistemalar tiykarǵı qozǵalańlanishlari málim hám ólshewli bolǵan ob'ektler ushın qolay. YUk boyınsha retlewde waqtıniń hár bir onida uzatıw hám tutınıw qılıw ortasındaǵı teńlikti támiyinlew júdá qıyın.
ART menen qozǵalańlanıw kompensasiyasining ózgesheligi - olar ashıq retlew sistemalarınan ibarat ekenligi bolıp tabıladı. Bul sistemalarda retleniwshi parametr menen avtomat retlew ortasında baylanıs joq. Bunday ashıq retlew sistemalarınıń kemshiligi retlegish jumısı hám nátiyje arasında baylanıs joq ekenliginde. waqıt ótiwi menen sistemada payda bolǵan eń kishi qáte da retleniwshi shamanıń shetke shıǵıwına alıp keledi. SHuning ushın, joqarı dárejede anıqlıqqa iye bolǵan retlegichlar jaratıw zárúr bolıp, bunı ámelge asırıw úlken qıyınshılıqlar menen baylanıslı.
Shetke shıǵıwlar hám qozǵalańlanıw boyınsha retlew sistemalarınıń abzallıqların óz ishine alǵan kombinasiyalashgan retlew prinsini boyınsha isleytuǵın sistemalarda tiykarǵı qozǵalańlanishni kompensasiya qılıw ushın qozǵalańlanıw ushın ART qollanıladı. Bunda qosımsha túrde shetke shıǵıwlar Principine tiykarlanǵan taǵı bir retlew konturı isletiledi. Bul konturda tug'rlovchi retlegish shetke shıǵıwǵa salıstırǵanda signal islep shıǵaradı, signaldı óz gezeginde qozǵalańlanıw boyınsha retlew konturınıń retlegichi tapsırma retinde qabıl etedi. SHunday etip, tiykarǵı qozǵalańlanıw tásiri hám sistemada payda bolatuǵın qatege sebep bolǵan barlıq qozǵalańlanishlar tez pátda kompensasiya etiledi. Kombinasiyalashgan retlew sisteması, talay anıq retlew nátiyjesin támiyinleydi hám basqa sistemalarǵa qaraǵanda quramalı, usınıń sebepinen shetke shıǵıwlar boyınsha ART talap etilgen dárejede anıq retlewdi atqara almaǵan haldaǵana bunday sistemalar qollanıladı.
Kombinasiyalashgan sistemalar arasında eń jetiliskeni retleniwshi shamanıń sistemaǵa kórsetetuǵın qozǵalańlanishlari tásirinen azat etiwshi invariant sistemalar bolıp tabıladı. Invariantlikka sistema daǵı qozǵalańlanishlar tásiri boyınsha baylanıslar kirgiziw arqalı eriwiladi. Bunda, retleniwshi shamanıń stabillashishiga yamasa ózgerip atırǵan tapsırmanıń qayta tikleniw sapası jaqsılanıwına intilinadi. Eger absolyut invariantlik shártleri atqarılsa, retleniwshi shama qozǵalańlanishlar tásirine baylanıslı bolmaydı. Basqasha etip aytqanda, nol bahadan basqa qozǵalańlanishlar tásirinde sistema daǵı retleniwshi shamanıń terbelis ma`nisi nolge teń.
CHetga shıǵıwlar Principi boyınsha isleytuǵın ARTda retleniwshi shamanıń áyne hám berilgen bahaları ayırması olshenedi hám teńsizlik belgisine kóre avtomat retlegish ob'ektke salıstırǵanda rostlovchi tásir islep shıǵarıp teńsizlikti joǵatadı. Bunday sistema jabıq cikl boyınsha islep, jabıq sistema dep ataladı. Retleniwshi ob'ekttiń shıǵıwına datchik ornatıladı. Bul arnawlı qurılma retleniwshi shamanıń házirgi ma`nisin qabıl etip, onı retlew sistemasındaǵı keyingi buwınlarǵa uzatıw ushın qolay bolǵan signalǵa ózgertiredi.
Datchiklar ápiwayı (tikkeley tásir etiwshi) hám quramalı (tikkeley bolmaǵan tásir etiwshi) boladı. Bayqaǵısh element menen datchik bir bolǵan qurılma tikkeley tásir etiwshi datchik esaplanadı. Tikkeley bolmaǵan tásir etiwshi datchiklarda bolsa bul elementler ózbetinshe jumıslanadı. Datchik islep shıǵarǵan retleniwshi shamanıń áyne ma`nisi haqqındaǵı maǵlıwmat avtomat retlegichning kiriwine keledi. Áyne waqıtta sol maǵlıwmat kórsetiwshi, jámlewshi (integrallaytuǵın ), kayd kiluvchi, signal beretuǵın yamasa kombinasiyalashgan ekilemshi ólshew ásbapın kiriwine de keledi. Retlegish texnologiyalıq rejimdi saqlap turadı. Sistemada avtomatikalıq retlegish bolsa ekilemshi ásbaptıń bolıw shárt emes. Lekin avtomatlastırıwda adamdıń wazıypası ólshew ásbapları, retlegichlar hám atqarıw etiwshi mexanizmlerdiń jumısın baqlawdan ibarat bolǵanı ushın, ARTda kóbinese ekilemshi ólshew ásbapınan paydalanıw názerde tutıladı. YUqorida aytılǵanı sıyaqlı geyde, retlegichlar hám ólshew ásbapları bir korpusda islenedi, bunday retlegichlar ásbap túrinde boladı.
Avtomat retlegish quramına salıstırıw blokı kiredi. Bul datchik hám zadatchik signalların algebraik jıynash (integrallaw ) operasiyasini atqaratuǵın qurılma bolıp tabıladı. Salıstırıw blokı óziniń shıǵıwında áyne hám berilgen bahalar ayırmasına teń bahalı signaldı, yaǵnıy teńsizlik ma`nisin islep shıǵaradı. SHuning ushın, salıstırıw blokına keletuǵın signallardıń fizikalıq ózgeshelikleri birdey bolıw kerek.
Zadatchik - óziniń shıǵıwında retleniwshi shamanıń berilgen ma`nisine proporcional signal óndiriske mólsherlengen qurılma. Biraq teńsizlik signalınıń quwatı, ádetde, atqarıw etiwshi mexanizmdiń rostlovchi organın háreketke keltiriw ushın kemlik etedi. SHuning ushın, avtomatikalıq retlegish arqalı ámelge asıriluvchi retlew nızamına muwapıq, bul signal kúshaytirilib dúzetiledi. Bul operasiyani kúsheytgish hám dúzetuvchi blok atqaradı. Retleniwshi shama menen kirisiw signalı ortasındaǵı funksional baylanısıwǵa retlew nızamı dep ataladı.
Signal avtomatikalıq retlegichning shıǵıwınan atqarıw etiwshi mexanizm kiriwine keledi. Retlegichning buyrıq signalın ózindegi rostlovchi organdıń tiyisli signalına ózgertiriwshi qurılma atqarıw etiwshi mexanizm dep ataladı.
Kórilgen bir konturlı ART ushın retlew sisteması konturınıń jabıq jaǵdayı xarakterli bolıp tabıladı. Bul sistemanıń taǵı bir ózgesheligi onıń detektorlaw qábiletine egaligi esaplanadı. SHuning ushın, retlew konturındaǵı, tásir tek bir yunalishda boladı.
Funksional belgilerine kóre avtomatikalıq retlew sistemasındaǵı elementlerdi tómendegi gruppalarǵa bolıwı múmkin: 1) bayqaǵısh elementler; 2) datchiklar; 3) salıstırıw elementleri; 4) tapsırma bergich yamasa basqarıwshı elementler (zadatchik); 5) ózgertiriwshi elementler (qandayda bir fizikalıq ózgesheliklerge iye bolǵan signallardı ekinshi qıylı fizikalıq ózgesheliklerge iye bolǵan signallarǵa aylandırıwǵa mólsherlengen); 6 ) kúsheytgishler; 7) dúzetuvchi elementler (sistemanı talap etilgen dinamikalıq sapalar menen támiyinleydi); 8) atqarıw etiwshi elementler; 9 ) stabilizatorlar (sistemanıń jumıs waqtında berilgen fizikalıq shama terbelislerin stabillashga mólsherlengen); 10 ) signallardı uzatıw ushın xızmet etetuǵın bóliwlagichlar (túrli elementlerdi bir-birine izbe-iz jalǵawǵa mólsherlengen); 11) esaplaw elementleri (konkret texnologiyalıq máselelerin tarqatıp alıw hám málim matematikalıq operasiyalarni orınlawǵa mólsherlengen).
Tutınıw etiletuǵın energiyanıń túrine kóre avtomatikalıq retlew sisteması elementleri elektrik, pnevmatik, gidravlik hám kombinasiyalashgan boladı. Avtomatikalıq sistemalardıń qásiyetleri olardıń elementleri qásiyetlerine baylanıslı.
Hár bir elementtiń ulıwma hám tiykarǵı xarakteristikası onıń ózgertiw koeffisienti, yaǵnıy element shıǵıw úlkenliginiń kirisiw úlkenligine bolǵan qatnasına teń. Avtomatıka sistemalarınıń elementleri baha hám sapa ózgerislerin atqaradı. Baha ózgertiwler kúsheytiw, stabillash hám basqa koefficentlerdi názerde tutadı. Sapa ózgertiwlerde bir fizikalıq shama ekinshisine ótedi. Bul halda ózgertiw koeffisienti element bayqaǵıshlıǵı dep ataladı.
Avtomatıka elementiniń taǵı bir zárúrli xarakterkasi - element (kirisiw úlkenligi ózgeriwine baylanıslı bolmaǵan ) shıǵıw úlkenliginiń ózgeriwinen payda bolgan o'zgartirish xatosi bolıp tabıladı. Bu xatoga sabab atrof-ortalıq temperaturasining támiyinlew kernewining o'zgarishi va taǵı basqalar bo'lishi mumkin. Element xarakteristikalarınıń ózgeriwi nátiyjesinde payda bolǵan qáte nostabillik dep ataladı. Birpara elementlerdiń kiriwi hám shıǵıw shamaları ortasında kóp qiymatli baylanısıw bar. Buǵan qurǵaqlay súykelisiw, gisterezis hám basqalar sebep bolıwı múmkin. Bunday shamanıń hár bir kirisiw qiymatiga onıń bir neshe shıǵıw bahaları sáykes keledi. Bayqaǵıshlıq shegarasınıń bar ekenligi sol hádiyse menen baylanıslı.
Kirisiw úlkenliginiń element shıǵıwı daǵı signalın sezilerli dárejede ózgertiw qábiletine iye bolǵan ma`nisi bayqaǵıshlıq shegarası dep ataladı. Avtomatıka elementleri bekkemlik menen de xarakterlenedi. Elementlerdiń sanaatda isletiliwinde óz parametrlerin jol qoyılǵan shegaralarda saklash qábiletine bekkemlik dep ataladı. Bekkemlik elementi proektlestiriw waqtında esaplanadı jáne onı islep shıǵarılǵannan keyin isletiw processinde sinaladi.
Avtomatikalıq retlew sisteması (ART) dıń sapalı islewi sistema elementleriniń tuwrı tańlanıwı hám retlenishiga baylanıslı. Onıń ushın, retleniwshi ob'ekt hám ART lar barlıq elemetlarining xarakteristikasın biliw kerek.
Retleniwshi ob'ektler túrme-túr bolıp tabıladı. Olar bir-birlerinen kólemi, aǵıp ótetuǵın fizikalıq-ximiyalıq processleri, apparatlarınıń qáliplesiwi hám taǵı bir qansha faktorları menen parıq etedi. Biraq ART larni analiz qılıwda, ob'ektler hám ART elementleri túrlishe bolıwına qaramay, olardıń birdey yamasa bir-birine uqsas bolǵan qásiyetlerin anıqlaw hám de ob'ektlerdi sol ayrıqshalıqlar boyınsha úlgili obe'ktlarga xarakteristikalaw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. Úlgili retlew ob'ektleriniń ózgesheliklerin biliw arnawlı bir sanaat ob'ektlerin analiz qılıw wazıypasın ańsatlashtiradi. Bul wazıypa tekserilip atırǵan ob'ekt túrin anıqlawdan ibarat bolıp, ob'ekt qásiyetleri tiyisli úlgili ob'ekt qásiyetleri uqsas dep qabıl etiledi.
Retlew ob'ekti hám ART elementleri qásiyetlerin xarakteristikalawda matematikalıq modellew usılı qollanıladı. Matematikalıq modellew - modellerdi qurıw hám úyreniw basqıshların óz ishine aladı. Bunda, úyrenilip atırǵan ob'ekt ornına model dep atalıwshı materiallıq ob'ekt alınadı. úyrenilip atırǵan ob'ektke uqsas modeldiń processleri basqa fizikalıq qubılısqa uyqas, lekin birdey teńlemeler menen xarakterlenedi. Matematikalıq modeller esaplaw mashinaları yamasa tuwrı analogli apparatı arqalı ámelge asıriladı. Esaplaw mashinalarında úyrenilip atırǵan hádiyse yamasa processtiń matematikalıq xarakteristikaın bir qatar elementar matematikalıq operasiyalar atqarıp tiklenedi. Bul operasiyalar bir neshe elementlerdi bir waqıtta tarqatıp alıw yamasa bir elementti kóp ret tarqatıp alıw menen atqarıladı. Tuwrı analogli modeller, esaplaw mashinasınan ayrıqsha túrde bólek elementlerge bulinmaydi. Olar baslanǵısh parıqlardı qurılmada ótip atırǵan hádiyse qásiyetlerine kóre tiklaydi. Bunda mudami model hám haqıyqıy process parametrleri ortasındaǵı bir mánisli kelisiwi (saylanǵan analogiya sistemasına kóre) kórsetiw múmkin.
Úyrenilip atırǵan ob'ekttiń kiriwi hám basqarıwshı parametrleri ortasındaǵı salıstırǵanda anıqlawshı teńlemeler sisteması matematikalıq xarakteristika dep ataladı. Ob'ekttiń matematikalıq modelin kurish jáne onı úyreniw bir qatar óz-ara baylanıslı bolǵan basqıshlardı orınlaw bolıp esaplanadı.
Modellew wazıypasın anıqlaw :
-ob'ektti úyreniw hám xarakteristikanıń qáliplesiwi;
-matematikalıq xarakteristikanı dúziw;
-modelleytuǵın algoritmdı islep shıǵıw ;
-alınǵan model hám haqıyqıy processtiń sáykesligin anıqlaw ;
-modellew (ob'ekttiń matematikalıq modelin izertlew;
-alınǵan maǵlıwmattı analiz qılıw.
Modellew wazıypasın anıqlaw - barlıq basqıshlar ishinde eń áhmiyetlisi, sebebi matematikalıq modellewdiń anıq hám ayqın ańlatılıwınan máseleniń sheshilish jolları kelip shıǵadı. Modellewdiń maqseti túrlishe bolıwı múmkin, lekin olardıń negizi úskenelerdi optimal proektlestiriw, proektlestiriwdiń ózin avtomatlastırıw hám ob'ektti optimal basqarıwdan ibarat. Qoyılǵan bul maqsetke matematikalıq xarakteristikanıń usılın tańlaw da baylanıslı.
Ob'ektti úyreniw hám xarakteristikanıń qáliplesiwi basqıshında máseleniń negizindegi hádiyseler mexanizmi buysunadigan funksional nızamlar anıqlanadı. Bul basqıshqa kirisiw hám shıǵıw ózgeriwshileri; qozǵalańlaytuǵın hám basqarıwshı tásirinler belgilenedi, kirisiw hám shıǵıw ózgeriwshileri ortasındaǵı baylanısıw anıqlanadı, dáslepki tájiriybeler utkaziladi. Alınǵan maǵlıwmatlar tiykarında processtiń strukturalı sxeması dúziledi.
Matematikalıq xarakteristikanı dúziw. Sheshilip atırǵan máselege muwapıq saylanǵan fizikalıq model tiykarında matematikalıq teńlemeler sisteması jazıladı. Bul basqıshda, eger múmkinshilik bolsa, teńlemediń áhmiyetsiz aǵzaları alıp taslanıp, teńlemeler ápiwayılastırıladı. Bunda teńlemeden alıp taslanıp atırǵan aǵza máseleni tarqatıp alıwda hakikatan áhmiyetsiz ekenligine isenim payda etiw kerek.
Modelleytuǵın algoritmdı islep shıǵıw máselesi matematikalıq xarakteristikanıń teńlemeler sistemasın tarqatıp alıw usılın tabıwdan ibarat. Model qanday mashinada, yaǵnıy rakamli (RHM), analog (AHM) yamasa kombinasiyalashgan (ARHT) mashinada ámelge asırılıwına kóre algoritmdı islep shıǵıw usılı saylanadı. Konkret esaplaw mashinasınıń túrin tańlaw sheshilip atırǵan teńleme túri hám esaplaw kólemine baylanıslı. Model hám haqıyqıy processtiń sáykesligin anıqlaw basqıshında processni xarakterleytuǵın shamalar salıstırıladı. Anıqlıq etarli dárejede bulmasa, matematikalıq modelge ońlaw kirgiziw kerek.
Modellew basqıshında processtiń matematikalıq modeli izertlew etiledi, alınǵan maǵlıwmatlar analiz etiledi hám nátiyjede konkret ámeliy nátiyjeler islep shıǵıladı.
Avtomatikalıq retlew sistemalarınıń statikalıq hám dinamikalıq ózgeshelikleri sistema daǵı strukturalıq elementlerdiń sol xarakteristikaları arqalı anıqlanadı.
Element yamasa sistemanıń statikalıq xarakteristikası dep ornatılǵan rejim processindegi shıǵıw hám kirisiw parametrleriniń qatnasına aytıladı. Bul koefficient analitik yamasa grafik usıl menen ańlatıladı hám esaplaw yamasa tájiriybe usılları menen anıqlanadı.
CHiziqli hám sızıqlı bolmaǵan statikalıq xarakteristikalar bar. Eger xarakteristika sızıqlı teńlemeler arqalı xarakterlenip tuwrı sızıq menen suwretlansa, bul sızıqlı statikalıq xarakteristika boladı. CHiziqli statikaǵa iye bolǵan element (yamasa sistema ) sızıqlı element (yamasa sistema ) dep ataladı. Eger ornatılǵan jumıs rejiminde buwın xarakteristikası sızıqlı bolmaǵan teńleme arqalı berilsa hám xarakteristikası qıysıq yamasa sinik sızıqlar menen suwretlansa, bul buwın sızıqlı bolmaǵan xarakteristika dep ataladı. Lyuft hám qurǵaqlay súykelisiwler statikalıq xarakteristikalardı sızıqlı bolmaǵan kóriniske alıp keledi. CHiziqli bolmaǵan avtomatikalıq sistemalardı esaplaw oǵada quramalı bolıp tabıladı.
Sistemanıń statikalıq xarakteristikasini analitik usılda anıqlawda sistemanıń turaqlılasqan jaǵdayı ushın energetikalıq hám materiallıq balans teńlemeleri dúziledi. Balans teńlemelerinen belgisiz shamalar tapılıp, ART dagi retleniwshi ob'ekt yamasa buwındıń shıǵıw hám kirisiw parametrleriniń qatnası anıqlanadı.
Ob'ekttiń statikalıq xarakteristikasın tájiriybe arqalı anıqlawdıń aktiv hám passiv usılı bar. Aktiv usılda element yamasa energiyanı ob'ektke uzatıwshı liniyada ornatılǵan atqarıw etiwshi mexanizmdiń rostlovchi organı járdeminde ob'ekttiń bir neshe teń salmaqlılıq jaǵdayı birin-ketin ornatıladı, bunda shamanıń kirisiw ma`nisi hár qıylı bolıp, tiyisli shıǵıw koordinataları olshenedi. Alınǵan maǵlıwmatlarǵa kóre dúzilgen grafiktan ob'ekttiń kúsheyiw koeffisienti anıqlanadı. Ob'ekttiń shıǵıw úlkenligi, ádetde, bir neshe kirisiw shamalarına baylanıslı, bul halda statikalıq xarakteristikalar kompleksi hár bir kanal boyınsha anıqlanadı : Statikalıq xarakteristikanı eksperimental anıqlawdıń passiv usılı itimallıq teoriyası hám matematikalıq statistikaǵa tiykarlanǵan. Bul usıldı qollap, ob'ektlerdiń normal isletiw sharayatlarında kirisiw hám shıǵıw shamalarınıń ózgeriwi haqqında júdá kóp maǵlıwmatlar tuplanadi. Statistikalıq material tiyisli algoritmlar boyınsha islenedi. Bul sermehnat másele bolıp oraylastırılǵan qadaǵalawdıń informaciya sisteması yamasa EHM járdeminde sheshiliwi múmkin. Dinamikalıq sistemalar klasına tiyisli ARTning tek statikalıq xarakteristikasın biliw kemlik etedi, onıń dinamikalıq xarakteristikasın da biliw zárúr. Element yamasa sistemanıń dinamikalıq xarakteristikası dep, waqıt ótiwi menen shıǵıw úlkenliginiń ózgeriwi ornatılǵan rejimdiń buzılıw dáwirindegi kirisiw úlkenliginiń ózgeriwine baylanıslıliliga aytıladı. Kirisiw úlkenliginiń ózgeriwi túrlishe bolıwı múmkin. SHuning ushın, bir retleniwshi ob'ekttiń dinamikalıq xarakteristikaların ańlatiwshı grafiklar da túrlishe boladı.
Túrli element hám sistemalardıń dinamikalıq xarakteristikaların salıstırıw ushın kirisiw shamaları ózgeriwdiń úlgili nızamları isletiledi. Tuwrı tórtmuyushli impuls formasındaǵı bir teksheli hám sinusoidal tásirinler keń tarqalǵan. Dinamikalıq xarakteristikalar analitik usıllar menen de anıqlanadı. Dinamikalıq ayrıqshalıqlar analitik túrde differensial teńlemeler arqalı xarakterlenedi. Eger sistema yamasa bir buwındıń háreketi ǵárezsiz ózgeriwshilerdiń juwmaqlawshı ma`nisine baylanıslı bolsa, ol parametrleri sáwlelengenlengen ob'ekt boladı. Bunday ob'ektlerdiń erkinlik dárejesi ma`nisi sistemanıń ǵárezsiz ózgeriwshileri ma`nisine teń. Bul sistemalardıń dinamikalıq qásiyetleri xarakteristikası tolıq tuwındılı teńlemeler arqalı beriledi.
Parametrleri bólistirilgen sistemalar erkinlik dárejesiniń sheksiz ma`nisine iye. Bul sistemada parametrler úlken uzınlıqta yamasa waqıt dawamında bólistiriledi. Olardıń dinamikalıq xarakteristikası menshikli tuwındılı differensial teńlemeler menen xarakterlenip, bul teńlemelerdi analiz qılıw kóbinese qıyınlasadı. Esaplawlar ushın geyde bul sistema parametrleri sáwlelengen sistema sıyaqlı qurılıp, ápiwayılastırıladı. Bunday jol qoyıwlar júdá qopal nátiyjeler beretuǵın jaǵdaylarda, yaǵnıy parametrleri bólistirilgen sistemalar birin-ketin jalǵanǵanda, parametrleri sáwlelengenlengen bir neshe sistemalarda keshigiw menen almastırıladı. Máselege bunday jantasıw sistemanıń dinamikalıq qásiyetlerin ápiwayı differensial teńlemeler arqalı anıqlaw imkaniyatın beredi, teńlemeler bolsa shıǵıw koordinatasınıń tiyisli ózgeris nızamı boyınsha sheshiledi. Sistemanıń teń salmaqlılıq jaǵdayı daǵı shıǵıw hám kirisiw shamalarınıń tutasǵan bahaların anıqlap, sistemanıń dinamikalıq qásiyetlerine kóre onıń statikalıq qásiyetlerin anıqlaw múmkin.