Analitik kimyo fanidan o’quv-uslubiy majmua

Lyuisning elektron nazariyasiga binoan² – elektron juftini qabul qiluvchi (akseptor) moddalar – kislotalar, elektron juftni beradigan (donor) moddalar – asoslar deyiladi. Mazkur nazariyaga muofiq donor-akseptor bog‘ini vujudga kelishi neytrallanishi reaksiyasini natijasidir

H₃O⁺ + :NH₃ → [NH₄]⁺ + H₂O

Cu²⁺ + 4NH₃ → [Cu(NH₃)₄]²⁺

Lyuis nazariyasining kamchiligi shundan iboratki unda kislota – asos tushunchalari g‘oyat keng sharxlangan bo‘lib, unga ko‘ra kompleks xosil bo‘lish va ba’zi oksidlanish qaytarilish reaksiyalari kam kislota – asos munosabati kabi talqin etiladi.

M.N.Usanovichning solvotizimlar nazariyasiga ko‘ra:

Erituvchining lioniy ioni bilan bir ismli kation xosil qiluvchi moddalar kislota deyiladi

Erituvchi 2CH₃COOH ↔ CH₃COOH₂⁺ + CH₃COO^-

Erigan modda H₃COONa → Na⁺ + CH₃COO^-

asos

Erigan modda HClO₄ → CH₃COOH₂⁺ + ClO₄^-

kislota

Erituvchining liat ioni bilan bir ismli anion xosil qiluvchi moddalar asoslar deyiladi.

Misol: Erituvchi: 2H₂O ↔ H₃O⁺ + OH^-

Erigan modda CH₃COOH + H₂O → CH₃COO^- + H₃O⁺

Erigan modda NH₃ + H₂O → NH₄⁺ + OH^-

asos
2. Kislota-asos reaksiyalaridagi muvozanat

(protonlanish doimiysi)

Kislota-asos tizimidagi reaksiyalar analitik kimyoda juda keng qo‘llanadi. Masalan kationlar kislota va asoslar ta’siriga bo‘lgan munosabatlariga ko‘ra 6 xil analitik guruxga tasniflangan. Neytrallanish xamda kislota va asoslar xosil bo‘ladigan gidroliz reaksiyalarida xam kislota-asos ta’sirotlari vujudga keladi, bularning borchasi analitik kimyoda muxim axamiyat kasb etadi.

Qo‘yida, HA + B ↔ BH⁺ + A^-

1 kislota 2 asos 2 kislota 1 asos

Kislota-asos reaksiyasining muvozanat doimiysini xisoblash formulasini keltirib chiqaramiz HA ↔ H⁺ +A^- tenglamaga ko‘ra

kislotalik doimiysi K_HA = [H⁺][A^-] / [HA]

H ↔ B + H⁺ tenglamaga ko‘ra

Kislota (2)ning doimiysi K_BH = [B][H⁺ ] / [BH⁺]

M.T.Q. asosida kislota (HA) va asos (V) orasidagi kimyoviy muvozanat doimiysi qo‘yidagicha yoziladi

[BH⁺]·[A^-] [H⁺] [BH⁺]·[A^-]·[H⁺] K_HA

K_{M = -------------------------- · ------------- = ----------------------------------- = --------------}

[HA]·[B] [H⁺] [B]·[H⁺]·[HA] K_BH⁺