Andalusiya fathi islom tarixidagi muhim tarixiy voqeadir

َّ نِإ َّه للّٱ َّهل َُّرِ یهغُی اهم َّ م ۡوهقِب َّ ى تهح َّ اوُرِ یهغُی اهم َّ ۡمِهِسُفنهأِب
Albatta, biror qavm o’zidagi narsani o’zgartirmaguncha Alloh ularning 
holatini o’zgartirmaydi
3
. 
(Ra’d, 11-oyat) 
Andalusiya bugungi kunda Ispaniya va Portugaliya qisaman Fransiyaga to’g’ri 
keladi. Mahmudxo’ja Behbudiy Andalusiya haqida yozgan maqolasida ko’plab tarixiy 
me’moriy obidalar haqida ham ma’lumot bergan. Bugungi kunda Andalusiyada 
2
Behbudiy, Mahmudxo’ja Tanlangan asarlar. J.2. – Toshkent: Akademnashr, 2021. 51-bet. 
3
Qur'oni Karim va o'zbek tilidagi ma'nolar tarjimasi. Shayx Usmonxon Temurxon o’g’li Samarqandiy. Turkiya, 
Ankara-2021 

---

“PEDAGOGS” 
 international research journal ISSN: 
2181-4027
_SJIF: 
4.995
 
www.pedagoglar.uz
 


Volume-30, Issue-2, March - 2023
 
121 
bunyod etilgan tarixiy obidalar ma’lum va mashxur. Lekin Mahmudxo’ja Behbudiy 
davrida tarixiy obidalar haqidagi ma’lumotlarni bilish kishidan tarix fanini, jumladan 
islom tarixini yaxshi o’zlashtirishni talab qiladi. Andalusiya o’zining tarixiy 
yodgorliklari bilan mashhur hisoblanadi. Muftiy mahmudxo’ja Behbudiy o’z 
maqolasida musulmonlar tomonidan Andalusiyada bunyod etilgan tarixiy 
yodgorliklarni quyidagicha bayon qiladi: “Ul diyorda musulmonlardan qolgan 
mashhuri olam “Jomeul kabir” bu kun kalisodur. “Madinat uz-zahr”, al-Hamro, al-
Bayzo, al-Qasr va Misri Kabir, bino va madaniy borgoh va saroylarining dabdaba va 
hashamati bu kungi sayyoh va muhandislarni dasti badindan hayrat etar. Va sof 
marmardan bino va hanuz olam hayotida bo’lub ilgarigi musulmonlarni(ng) madaniyat 
va sa’ylarining mujassam shohidlaridur”
4
. 
E’tiborli jihati shundaki, Andalusiyada bunyod etilgan obidalar haqida ma’lumot 
bera turib, ularning qurilishida qanday materiallardan foydalanilganligi ham keltiriladi. 
Demak Muftiy Mahmudxo’ja Behbudiy Andalusiya tarixini juda ham sinchikovlik 
bilan o’rganib chiqqan. Andalusiyada musulmonlar tomonidan asos solingan va g’oyat 
go’zal manzarani o’zida aks ettirgan ma’lum va mashhur shaharlar bo’lgan. Muftiy 
Mahmudxo’ja Andalusiyadagi shaharlarning biriga ham to’xtalib o’tgan. Shu kabi 
shaharlardan biri Qurtuba shahridir. Qurtuba “Kordova”, “Kordobo”, “Qurduba” kabi 
nomlar bilan ham ataladi. X asrda Andalusning Qurtuba shahrida 70 dan ziyod 
kutubxona bo’lib, saroy kutubxonasida 60 mingdan oshiq kitob saqlangan. 
Mahmudxo’ja Behbudiy Qurtuba shahri haqida “Qurtuba shahri Andalus xilofati 
umaviya va islomiyasining poytaxti bo’lub, Vodiy al-Kabir nahri kanorinda voqe ediki, 
al-on Kurdu atolib, 50 ming qadar nasoro xalqi bor va Ispaniya davlatining qo’lindadur. 
Musulmonlar zamonida bu shahar dunyoning eng ma’mur va obod va jamiyatlik 
shaharlarining birinchilaridan erdi. Shaharning uzunligi 36 chaqirim, eni 9 chaqirim 
bo’lub, masohayi sathiyasi shaharg’a qarashli bog’chalari ilan 324 murabba chaqirim 
edi. Holbuki, bu kungi Lo’ndunning masohayi sathi 176 chaqirimdur”
5
.
Muftiy Mahmudxo’ja buncha ma’lumotlarni qayerdan olgan? Balkim Jo’rji 
Zaydon Misriyning asarlarini o’qib o’rgangdir. Chunki u o’z maqolasida Jo’rji Zaydon 
Misriydan iqtibos ham keltirgan. Iqtibosga ko’ra Qurtuba shahrida 113 ming 
hukumatga taaluqli qasrlar, 3873 ta masjid, 500 ta hammom va boshqalar bo’lgan.
Xulosa qilib aytganda mufiy Mahmudxo’ja Behbudiy islom ilmlari bilan bir 
qatorda islom tarixini ham puxta bilgan. Bunga Andalusiya tarixiga oid ma’lumotlar 
va maqolasi yaqqol misol bo’la oladi. 
 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI: 
1. Behbudiy, Mahmudxo’ja Tanlangan asarlar. J.2. – Toshkent: Akademnashr, 2021.-
312 b. 
4
Behbudiy, Mahmudxo’ja Tanlangan asarlar. J.2. – Toshkent: Akademnashr, 2021. 52-bet. 
5
Behbudiy, Mahmudxo’ja Tanlangan asarlar. J.2. – Toshkent: Akademnashr, 2021. 52-bet.