Andijon davlat pedagogika instituti Aniq va tabiy fanlar fakulteti Fizika va Astranomiya yoʻnalishi 201-guruh talabasi Mahmudova Gulzebo Sharifjon qizining Elektr va mahnitizim fanidan " parallel toklarning oʻzaro magnit taʼsiri,magnit

2.2. Elektr maydon kuchlanganligi.
Elektrostatik maydon vaqt o'tishi bilan o'zgarmaydi va uni faqat
elektr zaryadi vujudga keltiradi. Elektr maydon ham materiyaning
maxsus ko'rinishlaridan biri bo’lib, u elektr zaryadiga bog'langan va
zaryadlarning bir-biriga o'zaro ta ’siri ni uzatadi. 91- rasmda Q zaryad
hosil qilgan maydonga Qs zaryad kiritilgan hoi ko'rsatilgan. Bu yerda
Qs zaryad sinash zaryadi vazifasini o'taydi. O datda sinash zaryadi
sifatida musbat zaryad olinadi. Shu bilan birga sinash zaryadining
maydoni juda kichik va u o'rganilayotgan maydonni buzolmaydi deb
hisoblanadi. Q zaryadning maydoniga kiritilgan Qs sinash zaryadiga

Kuch ta’sir qiladi. Elektrostatik maydon kuchlanganligi. (62.1) ifodadan ko'rinib turibdiki, — nisbat sinash zaryadining qiymatiga b og liq bo'lmay, maydonning u turgan nuqtasini xarakterlovchi kattalik bo'ladi. Bu kattalik kuchlanganlik deyilib, u elektrostatik maydonning kuch xarakteristikasidir.Elektrostatik maydonni ng shu nuqtasi ning kuchlanganligi deb, unda joylashtirilgan birlik musbat zaryadga
ta 'sir etuvchi kuch bilan aniqlanadigan kattalikka aytiladi:

yoki skalyar ko‘rinishda: bu yerda E vektor kattalik bo’lib , uning yoyilishi maydonga kiritilgan musbat zaryadga ta ’sir etuvchi kuch yo knalishi bilan mos keladi. Agar m aydonni musbat zaryad hosil qilsa, E tashqariga (sinash zaryadini itarish tom onga), agar m aydonni manfiy zaryad hosil qilsa, E zaryad tom onga (sinash zaryadini tort ish tom onga) yo'nalgan b‘oladi. 92- rasmda musbat va manfiy zaryadlarning A nuqtada hosil qilgan maydon kuchlanganliklari ko'rsatilgan.

Elektrostatik maydon kuchlanganligining birligi. (62.2) ifodadan
ko'rinib turibdiki, SI da elektr maydon kuchlanganligining birligi:

Kuchlanganlik chiziqlari. Elektr maydonni kuchlanganlik chiziqlari yordamida grafik ravishda tasvirlash ancha qulaydir. M aydonning kuch chiziqlari yoki kuchlanganlik chiziqlari deb, har bir nuqtasiga olkazilgan urinma maydonning shu nuqtasining kuchlanganlik vektori yoknalishi bilan mos keluvchi chiziqlarga aytiladi (93- rasm). Kuchlanganlik chiziqlari liech qachon kesishishmaydi. Yopiq chiziq xarakteriga ega emas. Ularning boshlanish va tugash nuqtalari mavjud yoki cheksizlikka borib tutashadi. Bu xususiyatlar tabiatda ikki xil elektr zaryadi mavjudligining natijasidir.

Shartli ravishda kuchlanganlik chiziqlari musbat zaryaddan chiquvchi va manfiy zaryadga kiruvchi deb qabul qilingan (94- rasm). Elektrostatik maydon kuchlanganligining nafaqat yo'nalishi va balki qiymatini ham xarakterlash uchun kuch chiziqlarini m a ’lum qalinlikda olkazishga kelishilgan. Elektrostatik maydon kuchliroq b o ig a n joyda kuchlanganlik chiziqlari qalinroq va aksincha maydon kuchsizroq b o ig a n joyda kuchlanganlik chiziqlari siyrakroq boladi. Bir jinsli maydon. Barcha nuqtalarida maydon kuchlanganligining ham yolialishi, ham kattaligi bir xil b o ig a n ( E = const) elektr maydon bir jinsli maydon deyiladi. Bir jinsli maydonga bir tekis zaryadlangan tekislik (95- a rasm) va yassi kondensator qoplamalari chekkasidan uzoqroqdagi elektr maydonlari (95- b rasm) misol bo`la oladi.
Superpozitsiya prinsipi. Qv Q1 , ...Q n harakatsiz zaryadlar sistemasi hosil qiladigan elektrostatik m aydonning har bir nuqtasida kuchlanganlik vektori E ning qiymati va yo'nalishini aniqlash kerak
bo'lsin. Buning uchun mexanika bo'lim ida foydalanilgan kuchlar
ta'sirining mustaqillik prinsipidan foydalanamiz, ya’ni sinash zaryadi
Q s ga maydon tom onidan ta ’sir etadigan F kuch unga har bir Qj
zaryad tomonidan kokrsatiladigan Fi kuchlarning vektorial yig'indisiga teng:

Agar

ligini nazarda tutsak va ularni (63.1) ga qo`ysak, quyidagiga ega bo`lamiz:

Ifodani ga qisqartiramiz:

elektrostatik maydon uchun superpozitsiya prinsipi deyiladi.
Zaryadlar sistemasi hosil qiladigan maydon kuchlanganligi £ shu
nuqtada har bir zaryad alohida hosil qiladigan maydonlar kuchlanganliklarining geometrik yig'indisiga teng. Superpozitsiya prinsipi istalgan harakatsiz zaryadlar sistemasining elektrostatik maydonini hisoblashga imkon beradi.
Ikki zaryad maydonining kuchlanganligi. Eng sodda hoi ikkita zaryad hosil qilgan m aydonning A nuqtadagi kuchlanganligini aniqlashdir. Superpozitsiya prinsipiga asosan:

bu yerda E — zaryadlar sistemasining A nuqtadagi kuchlanganligi, E, va lar mos ravishda Q1, va Q2 zaryadlarning shu nuqtada
hosil qilgan maydon kuchlanganliklari. E vektorning moduli kosinuslar teoremasiga asosan aniqlanadi: