Andijon davlat pedagogika instituti m. J. Maxammatova umumiy pedagogika

Turli tarixiy davrlarda didaktik tizimlarning rivojlanishi.
O'quv jarayoni psixologik va pedagogik tushunchalarga asoslanadi, ular ko'pincha didaktik tizimlar deb ham ataladi. Didaktik tizim - deganda ma'lum mezonlar bo'yicha ajratilgan yaxlit ta'lim tushuniladi.Didaktik tizimlar o`qitishning maqsadlari, tashkiliy tamoyillari, mazmuni, shakllari va usullarining birligi bilan shakllangan tuzilmalarning ichki yaxlitligi bilan tavsiflanadi.
Didaktik tizim (yunoncha «systema» – yaxlit qismlardan tashkil topgan, birlashtirish) – ma’lum mezonlari asosida ta’lim jarayoning yaxlit holatini belgilash, ajratib ko‘rsatish demakdir. U ta’limning maqsadi, tamoyillari, mazmuni, shakli, metod va vositalarining birligi asosida tashkil etilgan tuzilmalarning ichki yaxlitligini ifodalaydi. Tadqiqotchilar mavjud didaktik konsepsiya (tizim)larni umumlashtirib quyidagi guruhlarga ajratadilar:
1) an'anaviy (J.A.Komenskiy, I. Pestolozsi, I. Gerbart);
2) pedosentrik (D.Dyui, G.Kershenshteyn, V.Lay);
3) zamonaviy didaktik tizim (P. Halperin, L. Zankov, V. Davydov, K. Rogers, Bruner).
Tushunchalarning uch guruhga bo‘linishi o‘quv jarayoni qanday tushunilishiga asoslanadi.
An'anaviy o'qitish tizimida o'qitish va o'qituvchining faoliyati ustun rol o'ynaydi.Gerbart didaktikasi boshqaruv, o‘qituvchiga yo‘l-yo‘riq, qoidalar, qoidalar, retseptlar kabi tushunchalar bilan tavsiflanadi. Gerbartning didaktikaga qo'shgan asosiy hissasi o'qitishning bosqichlarini ajratib olishdan iborat. Uning sxemasi quyidagicha: aniqlik - assotsiatsiya - tizim - usul. O'quv jarayoni g'oyalardan tushunchalarga va tushunchalardan nazariy ko'nikmalarga o'tadi. Ushbu sxemada amaliyot yo'q. Bu formal darajalar ta’lim mazmuniga bog’liq emas, ular barcha darslar va barcha fanlar bo’yicha ta’lim jarayonining borishini belgilaydi.
XX asr boshlariga kelib. yangi yondashuvlar tug'iladi. An'anaviy tizim avtoritarizm, kitobxonlik, bolaning ehtiyojlari va manfaatlaridan ajralganligi, bu ta'lim tizimi bolaga faqat tayyor bilimlarni o'tkazishi, lekin tafakkur, faollik rivojlanishiga hissa qo'shmasligi uchun tanqid qilindi. ijodkorlikni kuchaytiradi va o'quvchining mustaqilligini bostiradi.