Andijon davlat universiteti pedagogika fakulteti psihologiya kafedrasi
Download 0.59 Mb. Pdf ko'rish
|
farzand tarbiyasida oilaviy munosabatlar va tarbiyaning ijtimoiy psixologik xususiyatlari
- Bu sahifa navigatsiya:
- AMALIY TAVSIYaLAR
- FOYDALANILGAN ADABIYoTLAR RO‘YXATI.
- Internet manbalari
|
Xulosa. Xulosa qilib aytish mumkinki, shaxs tarbiyasida ota-ona bilimlarini doimiy oshirib borishlari lozim. Yagona haqiqat shuki, uyda ota-ona, maktabda ustoz va murabbiylar ma’naviy boy, dunyoqarashi keng bo‘lishlari zarur. Shundagina o‘sib kelayotgan avlodlarga to‘g‘ri yo‘l ko‘rsata olish mumkin. Eng muhimi ularning psixologik rivojlanishi, ruhiyatidagi o‘zgarishlar to‘g‘risida umumiy ma’lumotga ega bo‘lish mumkin bo‘ladi. Bu esa o‘z o‘rnida munosabatlarni to‘g‘ri rivojlanishiga, ularni hayotini oldindan ko‘ra bilishga, kelajagini porloq qilib voyaga yetkazishga katta yordam beradi. Oilaviy hayot, mehnat, kattalar va kichiklar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar, axloqiy-ma’naviy qiyofalari, ota-onalarning siyosiy va ma’naviy saviyalari, ularning iqtisodiy ta’minlanganligi, turli ko‘rinishdagi faoliyatlari, vaqtni to‘g‘ri rejalashtirish, yashash sharoitlari va boshqalar oilada farzand tarbiyasini samaradorligini ta’minlovchi omil sifatida namoyon bo‘ladi. Biz mavzu yuzasidan quyidagi ilmiy-nazariy, tahliliy natijalarni qo‘lga kiritdik: Farzandlar tarbiyasini barqarorligini ta’minlashda ota-ona ibrati katta ahamiyatga ega boladi; Oiladagi axloqiy tarbiya bilan ta’lim muassalari tarbiyasi mushtarakligini ta’minlash farzandlarning tarbiyalanganlik darajalarini oshiradi ; Farzandlar tarbiyasida oilaviy an’analarni, milliy urf odatlar mohiyatini ular ongiga singdirib borish tarbiyaning milliy xarakterini oshirish imkoniyatini beradi. oilaviy hayotda urf – odat, an’ana, milliy ong va milliy til kabi ijtimoiy tushunchalar va O‘rta Osiyo mutafakkirlarining axloq, odob va oilaviy hayot xususidagi didaktik qarashlaridan foydalanish yaxshi samara beradi;
psixologik – pedagogik bilimlarga tayanib bartaraf etish darkor;
oilada shaxslararo munosabatlarning ko‘rinishini va rollar taqsimoti bola faoliyatini tashkil qilishda muhim ahamiyatga ega; 69
oilada ma’naviy, axloqiy va madaniy malakalarni shakllantirish bolaning har tomonlama ma’nan pok, iymonli, vatani va xalqiga sodiq farzand bo‘lib yetishishida yetakchi rol o‘ynaydi.
Sog‘lom bola oilada shakllanadi va kamol topadi. Bu o‘rinda ota-onaning psixologik-pedagogik bilimi, dunyoqarashi hamda madaniyati yetakchi omil hisoblanadi. Bolaga bo‘lgan munosabat, ya’ni uni eshitish, ehtiyojlarini o‘rganish, mumkin va mumkin emaslarni psixologik talablar darajasida bo‘lishi talab etiladi. Ko‘rib o‘tdikki oilada bola tarbiyasi masalasi qadim-qadimlardan bo‘yon barcha axli donishlarning fikrlari qaratilgan eng asosiy masalalardan hisoblangan. Hattoki, urf-odatlarimiz, an’analrimiz ham bolalarni har tomonlama shakllantirishga qaratilgan. Allomalarimizning qarashlari, an’analarimiz asrlar o‘z hikmatli tomonlarini yo‘qotmay, tobora sayqal topib hozirgacha keldi. Ular o‘z navbatida oilada bola tarbiyasida ijtimoiy pedagogik asos bo‘lib xizmat qiladi. Oilada bola tarbiyasidagi ijtimoiy pedagogik asoslar esa jamiyatda yuz berayotgan ijtimoiy, iqtisodiy jarayonlar bilan uzviy bog‘liqdir. Bu jarayonlar tub o‘zgarishlar davrini boshidan kechirayotgan jumhuriyatimizda yaqqol ko‘zga tashlanadi. Hozirgi kunda jamiyatdagi ijtimoiy munosabatlarning o‘zgarishi natijasida barcha sohalar kabi oilada shaxslar aro munosabatlar, shu ju mladan ota-ona va farzandlar orasidagi munosabatlar ham davr talabiga mos holda shakllanmoqda. Bunday munosabatlarning shakllanish negizida esa o‘tmish, madaniy merosimizni, milliy qadriyatlarimizni, urf-odatlarimizni tiklash va ularni amaliy faoliyatda qo‘llash hamda xususiy mulkka, ishbilarmonlikka, tadbirkorlikka keng e’tibor berish ularni kishilarimiz hayotiga tadbiq etish kabi omillar yotadi. Oilada farzand tarbiyasini to‘laqonli, davr talabiga mos holda amalga oshirish uchun bolalarga o‘tmish madaniy merosimizni, milliy qadriyatlarimizni o‘rgatish bilan bir qatorda yosh avlod ongiga umuminsoniy qadriyatlarni bilish, jahon xalqlari tillarini, madaniyatini mukammal o‘zlashtirish, eng asosiysi yoshlarni ilm-fan, texnikaning so‘nggi yutuqlarini egallashga undash hayotiy zaruratdir. 70
Bugungi kunda davlatimiz amalga oshirilayotgan iqtisodiy o‘zgarishlar yagona maqsadga aholining moddiy sharoitini yaxshilash, turmush farovonligini oshirishga qaratilgan. Yana bundan tashqari kelajagimiz hisoblanmish bolalar va ularning tarbiyasiga keng e’tibor berilgan bo‘lib, uni «Sog‘lom avlod ordeni»ning «Umid» va shu kabi turli xil jamg‘armalarning ta’sis etilishida yaqqol ko‘rishimiz mumkin. Ota-onaning o‘z farzandi tarbiyasiga e’tibor bermasligi, uni o‘z holiga tashlab qo‘yishi, bu sohadagi vazifalarga bir tamonlama qarash ota-onaning burchini jamiyat oldidagi ma’suliyatini his qilmaslikdir. Har bir ota -ona o‘z farzandi tarbiyasi bilan asosli ravishda shug‘ullanishi, buning uchun esa ta’lim-tarbiya ishining o‘ziga xos tomonlarini, qonuniyatlarini, bolaning pedagogik-psixologik va yosh xususiyatlarini, jismoniy va fiziologik rivojlanish qonuniyatlarini bilishlari, yosh avlodni tarbiyalash sohasidagi muvoffaqiyatlariga erishishning asosiy omilidir.
71
Farzand tarbiyasida oilaviy munosabatlarni o‘rni va ijtimoiy xarakteri masalalarini biz yuqorida nazariy va amaliy taxlillarimiz asosidagi xulosa qiladigan bo‘lsapk, demak farzand tarbiyasi bu o‘ta muxim va dlzarb masalal.uning shakllanishida birinchi o‘rinda ota-ona munosabatlari va tarbiyalanganlik darajalari yotadi. Ma’lumki, bolaning shakllanishi, tarbiyasi, dunyoqarashi, muomalasi avvalo oilada boshlanadi. Oiladagi bobo, buvi, ota-ona , aka-opalar bilan birgalikdagi munosabatlarida tarbiyalanib boradiTarbiyaning axloqiy jihatlarii shakllanadi. 1. Ota-onalar o‘rtasida tarbiyaga oid bilimlarni targ‘ib qilish, ayniqsa, oilaviy tarbiyada qiyinchilikka uchrayotgan ota-onalarga jamoatchilik yordamini kuchaytirish lozim. Oilaviy tarbiyada ijobiy yutuqlarni qo‘lga kiritgan ota- onalarning tajribalaridan foydalanish uchun ularni maktabning kengaytirilgan yig‘ilishlariga, ota-onalar qo‘mitalarining majlislariga taklif etish va o‘z tajribalari bilan o‘rtoqlashishni yo‘lga qo‘yish nihoyatda muhimdir. Ulardan unumli foydalanish uchun maktablarda ota-onalar kunini joriy etish zarur. 2. Ta’lim muassalarida psixolog va pedagoglarga tashxis vositasi sifatida farzandlar bilan “Ota-ona va farzand munosabatlari” , “Burch va uning oilaviy munosabatlardagi o‘rni”mavzusida suhbat, yozma ishlar, Dj.Moreno tomonidan tavsiya etilgan sotsiometriya metodi, M.Rokichning “Qadriyatlar orientatsiyasi” metodlaridan foydalanish, Feldsning “Psixologik yaqinlik” testi yordamida ota- ona, oila-a’zolari, tengdoshlariga munosabatlarining emotsional, kognitiv, shuningdek, ijtimoiylashuv xususiyatlari ta’sirini o‘rganish uchun M.Saks va S.Levining “Tugallanmagan jumlalar”, mutaxassislarga havola qilingan “Suratlar albomi” metodikalari tavsiya etiladi. 3. Ta’lim muassasalarida, kasb-hunar kollejlari, akademik litseylarda yoshlarni oilaga tayyorlashga yo‘naltirishda burch fenomeni va uni shakllantiruvchi psixologik mexanizmlardan foydalanish maqsadga muvofiq. Buning tegishli yo‘nalishda va samarali kechishi uchun, oila va maktab hamkorligini kuchaytirish talab etiladi. 72
4. Ommaviy axborot vositalari orqali farzandlarga burch xissi va uning ijtimoiy psixologik mexanizmlarining shakllanishi, ota-ona va
farzandalar munosabatlaridagi ma’suliyat, burch tushunchalarining axamiyati xakida maxsus ko‘rsatuvlar, ruqnlar turkumini tayyorlash, ularni farzandlarning bo‘sh vaqtiga moslab namoyish etish, ular o‘qiydigan nashrlarda chop etish, maktabda turli xil kasb ustalari, urush va mehnat faxriylari, bilan uchrashuvlar tashkil qilish maqsadga muvofiqdir. 5. Ta’lim muassasalarida ayniqsa, o‘qituvchilar ijtimoiy- psixologik bilimlarini oshirish bo‘yicha psixotrening mashg‘ulotlari tashkil qilish, zarurligini tushuntirish va uqtirish yaxshi samara beradi. 6. Tarbiya va korreksion ishlar samaradorligini oshirishni oila instituti bilan uzviy aloqador maktab, mahalla, qarindoshlar va boshqa ijtimoiy sub’ektlarning rolini oila ilmi markazlarida tashxislashdan boshlash maqsadga muvofiq. 7.
73
1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi.Toshkent.-“O‘zbekiston”.-2008. 2. Karimov, Islom Abdug‘anievich. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. I.Karimov-T.: «Ma’naviyat», 2009.- 176 b. 3. Karimov I.A. «O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida». 4. Karimov I.A. «Barkamol avlod O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori» Toshkent, «O‘zbekiston», 1997 y. 283 b. 5. Karimov I.A. «O‘zbekiston XXI asrga intilmoqda» Toshkent, «O‘zbekiston», 2000 y. 5 b. 6. Karimov I.A. «O‘zbekistonning o‘z istiqlol va taraqqiyot yo‘li» Toshkent, «O‘zbekiston», 1992 y. 80 b. 7. Karimov I.A. «Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir» «O‘zbekiston» nashriyoti, 1995 y. 8. Abu Ali Ibn Sino.Tadbiri manzil,1-jild.-Toshkent.,1994.- 304 b. 9. Axatova D. «Abdurauf Fitratning oilaviy munosabatlarga oid qarashlari» «Xalq ta’limi» jurnali Toshkent, 2006 y. 4-son, 62-65 b. 10. Ahliddinov R. «O‘zbek oilasi fazilatlari» «Xalq ta’limi» jurnali. Toshkent 1998 y. 1-son, 51-56 b. 11. Zunnunov A. «Pedagogika nazariyasi» Toshkent, «Aloqasi» 2006 y. 12. Inomova O. «Farzand-nihol, ota-ona bog‘bon» Toshkent, «O‘qituvchi» 1994 y. 13. Inomova M. «Oilaviy tarbiyani takomillashtirishning nazariy asoslari» «Xalq ta’limi» jurnali. Toshkent, 1998 y, 3-son, 12-19 b. 14. Inomova O. «Oila tarbiyasida milliy xususiyatlarni hisobga olish» «Xalq ta’limi» jurnali. Toshkent, 2004 y, 5-son, 56-58 b. 15. Uzoqov X., G‘oziev E., Tojiev A. «Oila etikasi va psixologiyasi» Toshkent; «O‘qituvchi» 1992 y, 125 b. 16. Uzoqov X., G‘oziev E., Oripova L. «Oila axloqi va odobi» Majmua. Toshkent; «O‘qituvchi» 1995 y, 198 b.
74
17. Xolmatova M. «Oilada sog‘lom turmush tarzini shakllantirish – sog‘lom avlod tarbiyalash omilidir» «Xalq ta’limi» jurnali. Toshkent; 1998 y, 1-son, 37-42 b. 18. G‘oziev E.G. O‘zbek xalqining etnopsixologiyasi va bola tarbiyasi.
O‘zbek oilasining etnopsixologik muammolari. Respublika ilmiy-amaliy anjumani. Toshkent, 1993. 8-9 s. 19. G‘oziev E.G. Tafakkur psixologiyasi. Toshkent, "O‘qituvchi", 1990.-184 s. 20. G‘oziev E.G. Psixologiya. Toshkent, "O‘qituvchi", 1991.-220. 21. Munnavarov A.K. Oila pedagogikasi. Toshkent, "O‘qituvchi", 1994. - 112 s. 22. Davletshin M.G. Abduraxmonov F. R. Qadimgi sharq mamlakatlarida psixologik fikrlar taraqqiyoti. Toshkent, 1995. -26 s. 23. Hadis namunalari. Toshkent, "Fan", 1990.-168 s.
1. http: www.lib.psixology.msu.ru
2. http: www.lib.psixology.ru
3. http: www.Ziyonet.uz
4. http: www.google.uz
5. http: www.Pedagog.uz
75
Download 0.59 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|