Aniq-tabiiy va jismoniy madaniyat fakulteti

Birikmalari. Platina oilasi elementlarining quyidagi kislorodli birikmalari ma’lum . Ru0₂ — ko'kish qoramtir tusli kristall modda, ruteniyga yuqori tem peraturada kislorod ta’sir ettirib, yoki RuS va RuCl₃ ni oksidlab hosil qilinadi. Ruteniy (IV ) oksid 700°С da o'zidan kislorod ajratib parchalanadi. Ru0₄ — och -sarg'ish tusli, uchuvchan kristall, juda zaharli, o‘tkir hidli modda. Bu oksid ruteniy tuzlariga kislotali m uhitda kuchli oksidlovchilar (HJ0₄, KMn0 ₄) ta’sir ettirib hosil qilinadi. Ru0₄ — suyultirilgan H₂S0₄ da yaxshi eriydi, 180°C dan yuqori temperaturada qizdirilganda kuchli portlash hosil qilib Ru0₂ va 0₂ ga parchalanadi, ishqorlarda quyidagi reaksiya asosida eriydi:
4Ru0₄ + 4NaOH → 4 NaRu0 ₄+ 0 ₂ + 2H ₂0
4 NaRu0 ₄ + 4 NaOH → 4Na₂Ru0 ₄ + O₂+ 2 H₂0
OsO₂ — jigarrang-qoramtir tusli modda. Osmiy metalini NO bilan yoki OsO ₄ ni qizdirib hosil qilinadi. OsO₂ qizdirilganda OsO ₄ va O₂ hosil qilib disproporsiyalanadi. OsO ₄ — rangsiz uchuvchan kristall, o‘tkir hidga ega, juda zaharli modda. Organik moddalar ta’sirida oson qaytariladi. Bu oksid kislotalarda oz miqdorda eriydi, kuchli oksidlovchi, ishqorlarda erib, OsO ₄[(0H)₂]₂ tarkibli ionlar hosil qiladi:^[2]
OsO ₄ + 2 NaOH →N a ₂[OsO₄(OH)₂]
Ru₂O₃ — jigarrang tusli korund tipidagi modda, ruteniy (III) nitratni qizdirish natijasida hosil bo'ladi. U kristallgidrat, Ru ₂O ₃ · 5 H₂O tarkibga ega, ishqoriy muhitda kuchli oksidlovchilar ta ’sirida Ru0₂ n H 20 ga aylanadi. Jr0₄ — to‘q qoramtir-jigarrang tusli kukun, kristallgidrat bo'lgani uchun Jr20 3 n H 20 tarkibga ega. Bu oksid iridiyni K₂[JrCl₆] tarkibli kom pleks birikm alarini N a ₂0₃ bilan aralashtirish natijasida hosil qilinadi. J r 0 ₂ — qora rangli kristall, Jr(O H)₄ ni azot atm osferasida qizdirib yoki Na ₂[JrCl₆] tarkibli kom pleks birikmalariga ishqor ta’sir ettirib hosil qilinadi. Bu oksid suvda, kislota va ishqorlarda 800° dan yuqori tem peraturada parchalanadi. PdO — yashil-qoram tir tusli kristall, kislota va ishqorlarda erim aydi, faqat konsentrlangan HBr bilan reaksiyaga kirishadi. Palladiy m etaliga 800—850°C da kislorod ta ’sir ettirib hosil qilinadi. Pt0₂ – to‘q qizg‘ish-qoramtir tusli kristall, suvda, kislotalarda erimaydi. Termik beqaror, 200°C dan yuqori tem ­peraturada parchalanadi. Bu oksid Pt(OH)₂ ni termik parchalab olinadi. Ru(OH)₄ va Os(OH)₄ — qora rangli amorf moddalar, suvda, suyultirilgan kislota va ishqorlarda, konsentrlangan HNO₃, HC1O₄, H₂0 ₂ da erimaydi, «zar suvi» da parchalanadi. Rh(OH)₃ — sariq rangli amorf modda, termik beqaror, 200°C dan yuqori temperaturada parchalanadi, suvda erimavdi. Rodiyning (III) valentli tuzlariga ishqor ta’sir ettirib olinadi. Jr(OH) ₂ — qo‘ng‘ir tusli, qisman kristall xossaga ega bo'lgan modda, suvda erimaydi, suyuqlantirilganda kislota va ishqorlar bilan reaksiyaga kirishadi. Bu oksid palladiy (II) tuzlarini gidroliz qilib yoki palladiyni suyuqlantirib, N a₂0₂ ta’sirida hosil qilinadi. Pt(OH)₂ — qora rangli cho‘kma, suvda erim aydi, kislotalar ta’siriga chidamli, suyuqlantirilgan ishqorlar bilan qisman reaksiyaga kirishadi. Pt(O H )₄ — to‘q - qo‘ng‘ir rangli cho‘kma, suvda erimaydi, amfoter xossaga ega. Kislota va ishqorlar bilan reaksiyaga kirishib, anion kompleks birikmalar hosil qiladi:
P t ( OH ) ₄ + 6H C1 → H ₂[P tCl₆] + 4 H ₂0
P t(OH)₄ + 2NaO H → Na₂[Pt (OH )₆]
R uS , — to ‘q - yashil tusli kristall, 1 000° da parchalanadi,
ishqorlar va qaynoq H 2S 0 4 bilan reaksiyaga kirishm aydi. Yuqori tem peraturada inert gaz atm osferasida ruteniyga oltingugurt ta’sir ettirib yoki K₄[Ru ₂Cl₁₀] va KJRuClJ tarkibli kompleks birikm alariga 80°C da Na₂S ta ’sir ettirib hosil qilinadi. Ru teniyning [R u₃(C O )₁₂]n tarkibli zangori rangli karbonil birikmasi ma’lum . Bu birikmalari suvda erimaydigan, organik erituvchilarga yaxshi eriydigan moddalar bo'lib , metallar, keramika, shisha sirtlarini ruteniy bilan qoplashda ishlatiladi. RuCl₃ — to‘q - qoramtir tusli kristall, suvda erim aydi, karbonil atmosferasida ruteniyga xlor ta’sir ettirib olinadi. OsS ₂ — to‘q - qoramtir tusli kristall, suvda, ishqorlar kuchsiz va konsentratlangan kislota ( H N 0 ₃, H ₂0 ₂, HClO₄) larda erimaydi, zar suvida parchalanadi. Organik moddalarni sintez qilishda ishlatiladi. OsCl₄ — qizg'ish -qoramtir tusli kristall, gigroskopik, suv va vodorod xloridda gidrolizlanib, kompleks birikmalar hosil qiladi, organik erituvchilarda erimaydi:
OsCl₄ + 2 H ₂ O → OsO₂ + 2 H ₂[OsCl₄]
PtCI₂ — qo‘ng‘ir-yashil tusli kristall, 550°C da parchalanadi, suvda va organik erituvchilarda erimaydi. Yuqori temperaturada platinaga xlor ta’sir ettirib yoki H₂[PtCl₆] · 6 H₂0 ni termik parchalab hosil qilinadi. Organik moddalarni sintez qilishda katalizator sifatida ishlatiladi.